Tiếp tục đề xuất tăng thuế thuốc lá để giảm tỷ lệ người hút

Tại Hội thảo chia sẻ thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá tổ chức ngày 8/5, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, việc sử dụng thuốc lá đã tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Phần lớn những người chết vì bệnh liên quan đến thuốc lá là những người trong độ tuổi lao động, bị tử vong sớm.

"Gánh nặng bệnh tật do sử dụng thuốc lá sẽ rõ rệt hơn trong 10 - 20 năm tới khi những người hút thuốc hiện nay phải đối mặt với những tác động đến sức khỏe của việc sử dụng thuốc lá", bà Hải lo ngại.

Bà Phan Thị Hải chia sẻ tại hội thảo.

Đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng một năm (tương đương 1,14% GDP năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Bà Hải cũng cho biết, giá thuốc lá ở Việt Nam rất thấp nên người dân dễ tiếp cận, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên. Theo báo cáo của WHO, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0.9 USD/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Chia sẻ về mức thuế đối với mặt hàng này, bà Hải cho rằng, từ năm 2008 đến năm 2019, Việt Nam mới chỉ thực hiện 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) thuốc lá nhưng mức tăng thuế mỗi lần chỉ từ 5% - 10% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (giá xuất xưởng). Vì vậy, việc tăng thuế có tác động, nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó.

Từ năm 2019 đến nay (Theo Luật thuế TTĐB) Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế TTĐB theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm TTĐB và thuế giá trị gia tăng) chỉ chiếm khoảng 36%, thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59%, chỉ bằng 1/2 của hầu hết các nước ASEAN (Thái Lan 78.6%, Singapore 67.5%, Indonesia 63.5%. Trong khi đó, mức thuế trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO là 70% - 75% trên giá bán lẻ.

"Hiện trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên. WHO khuyến cáo, để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, thuế thuốc lá cần chiếm 70-75% trên giá bán lẻ", bà Hải nhấn mạnh.

Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá nêu giải pháp, tăng thuế là biện pháp quan trọng để giảm tiêu thụ thuốc lá. Theo WHO ước tính, khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4%-5%. Đặc biệt, có thể giảm tới 10% hoặc hơn tỷ lệ hút thuốc ở trẻ em và người nghèo.

Để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn; tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Cụ thể về mức thuế, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại.

"Áp dụng theo lộ trình này sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành. Cụ thể theo mục tiêu trong Chiến lược Quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới có thể giảm xuống dưới 36%, còn ở nữ giới sẽ dưới mức 1,0%", bà Hải nói.

Trần Hằng