Tiểu sử thiên niên kỷ của Hà Nội

Hà Nội từ góc nhìn bên ngoài

Trong khuôn khổ Hội Sách Hà Nội lần thứ VIII-năm 2023, Nhà xuất bản Hà Nội tổ chức lễ ra mắt “Hà Nội - Tiểu sử một đô thị” - cuốn sách nằm trong Tủ sách "Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến".

“Hà Nội - Tiểu sử một đô thị” được dịch từ cuốn "Hanoi: Biography of a city" của GS.TS William Stewart Logan, Chủ tịch Quỹ Di sản văn hóa khu vực châu Á - Thái Bình Dương UNESCO. Ông là một chuyên gia có kinh nghiệm về lịch sử kiến trúc, quy hoạch và bảo tồn đô thị, đã viết nhiều tác phẩm về những vấn đề kể trên, đặc biệt là đối với các đô thị ở các nước đang phát triển châu Á.

Cuốn sách “Hà Nội – Tiểu sử một đô thị” nằm trong Tủ sách "Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến"

Nhắc đến Hà Nội, người ta nghĩ ngay tới một thành phố với 36 phố phường mang đậm nét văn hóa cổ xưa, là nơi lưu giữ nhiều lịch sử Việt có giá trị văn hóa truyền thống. Bên cạnh đó Hà Nội còn là thành phố vì hòa bình được UNESCO công nhận. Hà Nội ngày nay đã có rất nhiều thay đổi nhưng không ít công trình có tuổi đời trên hàng trăm năm vẫn còn đó, giữ lại những nét xưa phỏng phất trong hình ảnh đô thị hiện đại của Thủ đô. Và Hà Nội dù có phát triển hiện đại đến đâu thì trong tiềm thức của những người yêu Hà Nội, những góc phố thân quen với các công trình xưa cũ vẫn giữ một vị trí thật đặc biệt.

Ấn tượng với những điều này, trong tác phẩm, GS.TS William Stewart Logan tái hiện một tiểu sử khá chi tiết và trải đều suốt một thiên niên kỷ của thành phố. Với biểu thời gian được xác định từ triều đại các vua Hùng (2879 trước Công nguyên) đến kỷ niệm Hà Nội nghìn năm tuổi (2010), cuốn sách dẫn người đọc đi qua hơn 400 trang với 8 chương từ “Ý thức hệ, ký ức và ý nghĩa di sản”, “Thăng Long, thành phố Rồng bay, Hà Nội thời kỳ tiền thuộc địa và những dấu ấn Trung Hoa”... cho tới “Đổi mới và Hà Nội những năm 1990”, “Hà Nội đối mặt với thiên niên kỷ mới”.

Nhiều ý kiến cho rằng, tác giả là một nhà khoa học nghiêm túc và nhiệt huyết, một người “quan sát từ bên ngoài”. Chính điều đó giúp cuốn sách đem đến một trải nghiệm mới mẻ cho độc giả, với khá nhiều điểm nhìn khách quan, sắc sảo và sáng tỏ hơn người trong cuộc. Tuy đôi chỗ còn chưa thật thấu đáo hoặc trùng hợp với quan điểm của các nhà nghiên cứu trong nước, nhưng khoa học, văn hóa cần mở cửa để đón những ngọn gió mới; để cùng thảo luận về những thông tin luận điểm đã nêu lên... và có lẽ đó cũng là điều mong muốn của người viết sách.

Giải phương trình văn hóa đặt ra cho Thủ đô Hà Nội

GS.TS William Stewart Logan có nhiều cơ duyên với Thủ đô Hà Nội. Là chuyên viên làm việc cho các cơ quan tài trợ văn hóa của tổ chức UNESCO và Quỹ Viện trợ Australia, tham gia nhiều dự án quy hoạch, phát triển và bảo tồn ở Hà Nội, có nhiều dịp đi khảo sát, nghiên cứu và thăm Hà Nội và Việt Nam (có những lần đem theo cả gia đình), ông tự nhận mình là một con người muốn “hiểu và yêu Hà Nội”.

Chính với sự hiểu biết và tình yêu đó, trong suốt thập kỷ cuối cùng của thế kỷ trước, ông đã miệt mài tiếp cận và nghiên cứu các nguồn tư liệu thư tịch và thực địa, “lục tung” các thư viện, lưu trữ ở Sidney, Melbourne (Australia), Paris, Aixen - Provence (Pháp) và Hà Nội, gặp gỡ trao đổi với nhiều học giả Pháp, Nga, Việt Nam, đặc biệt là giới kiến trúc và quy hoạch đô thị. Kết quả là một cuốn sách dày dặn về thông tin đã được viết và xuất bản năm 2000.

Từ đó đến nay, hơn 20 năm đã trôi qua, Hà Nội cũng đã có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, những ý kiến luận giải và nhất là những vấn đề đặt ra vẫn còn mang giá trị thời sự. Đó là làm thế nào để giải được đúng nhất và hay nhất một phương trình văn hóa đặt ra cho Thủ đô Hà Nội, mà những ẩn số chính là lợi ích phát triển và giá trị bảo tồn vốn có tương quan với nhau; làm thế nào để cân bằng hợp lý giữa những chiều kích kinh tế - kỹ thuật và văn hóa - nhân văn, trong đó điểm xuất phát cũng là đích cuối cùng không phải là những con số, mà chính là những con người. Điều đó càng có ý nghĩa và đáng suy ngẫm, khi Thủ đô Hà Nội đã hơn ngàn năm tuổi với thế và lực mới.

GS.TS. Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng: Cuốn sách khái quát lịch sử hàng nghìn năm của Thủ đô Hà Nội trong hơn 400 trang viết với các hình ảnh, bản đồ... mang giá trị tư liệu cao

Dựa vào cơ sở tư liệu phong phú nhiều nguồn, tỉ mỉ và có chọn lọc, khảo chứng, tác giả GS.TS William Stewart Logan đã phục dựng một cách thuyết phục quá trình của Thăng Long - Hà Nội ngàn năm tuổi, qua diện mạo vật chất bên ngoài cũng như cốt lõi tâm thức bên trong, trên một nền tảng lịch sử với những tác nhân chính trị - văn hóa ngoại sinh và nội sinh, một thành phố với đầy những cảnh quan và huyền thoại quyến rũ và cũng mang trong nó nhiều tương phản, nghịch lý đáng suy ngẫm…

Chia sẻ tại lễ ra mắt sách, GS.TS. Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng: Cuốn sách khái quát lịch sử hàng nghìn năm của Thủ đô Hà Nội trong hơn 400 trang viết với các hình ảnh, bản đồ, mang giá trị tư liệu cao. GS. Logan không chỉ nghiên cứu, mà tham gia quản lý, làm chính sách bảo tồn văn hóa, di sản. Với kinh nghiệm tri thức và chuyên môn, ông đã đi nhiều nơi, có nhiều tư liệu. Tất cả được tập hợp trong cuốn sách với sự hài hòa về tư liệu, nội dung, góc nhìn, lối viết… tạo nên dấu ấn cho "Hà Nội - Tiểu sử một đô thị" trong các tác phẩm viết về Hà Nội.

Ng. Phương