Tìm hiểu về 'Phật Tích - Trung tâm Phật giáo cổ nhất ở Việt Nam'

Ngay từ những thế kỷ đầu Công nguyên, Phật Tích đã nằm trong địa bàn diễn ra cuộc gặp gỡ giữa Phật giáo Ấn Độ và tín ngưỡng dân gian Việt cổ. Trên cơ sở hình thành trung tâm Phật giáo đầu tiên ở nước ta (trung tâm Dâu - Luy Lâu), nhà sư Ấn Độ Khâu Đà La đã về đây dựng chùa và truyền đạo. Nhưng phải đến đời Lý (1009-1225) thì chùa Phật Tích mới được xây dựng với quy mô lớn. Chùa Phật Tích được triều Lý ưu ái đặc biệt bởi nằm trong vùng văn hóa lâu đời của xứ Kinh Bắc, quê hương của vua Lý.

Theo tài liệu cổ thì chùa Phật Tích được khởi dựng vào năm Long Thụy Thái Bình thứ 4 (1057). Năm 1066, vua Lý Thánh Tông lại cho xây dựng một cây tháp cao. Sau khi tháp đổ mới lộ ra ở trong đó bức tượng Phật A Di Đà bằng đá xanh nguyên khối được dát ngoài bằng vàng. Để ghi nhận sự xuất hiện kỳ diệu của bức tượng này, làng gần kề chùa đổi tên là Phật Tích và dời cả lên trên sườn núi.

Kể từ khi xây dựng (năm 1057), chùa Phật Tích đã được các triều đại chọn sử dụng vào các công việc xã hội ngoài phạm vi tôn giáo một cách hiệu quả. Sử cũ chép rằng, năm 1071, vua Lý Thánh Tông đến thăm chùa, viết chữ “Phật” dài 1 trượng 6 thước và cho khắc bia, dựng ở chùa Phật Tích.

Các thư tịch cổ còn chép: Năm 1279 - 1280, vua Trần Nhân Tông và quần thần sáng tác tập thơ "Bảo Hòa dư bút" tại chùa Phật Tích. Khoảng năm 1337 - 1347, nhà Trần xây dựng thư viện lớn trên núi Phật Tích.

Danh nho Trần Tôn được cử trông coi thư viện này. Sách "Đại Nam nhất thống chí" còn chép rằng: Chùa Vạn Phúc ở núi Lạn Kha, xã Phật Tích, huyện Tiên Du, dựng thời Lý Thánh Tông...

Năm Xương Phù thứ 8 (1384), Thượng hoàng Trần Nghệ Tông cho thi Thái học sinh ở đây. Thời Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740 - 1786), mở yến hội tại đây. Do vị trí đắc địa của ngôi chùa, từ lâu trong dân gian đã từng lưu truyền nhiều truyền thuyết về chàng Vương Chất giả làm tiều phu mải mê xem tiên đánh cờ đến nỗi để mục cả cán rìu, hay huyền thoại về mối tình giữa Từ Thức với nàng tiên Giáng Hương gắn liền với lễ hội hoa mẫu đơn...

Những cổ tích huyền thoại đó làm cho khung cảnh chùa Phật Tích thêm huyền ảo, góp phần làm cho ngôi chùa thêm sức hấp dẫn đối với tín đồ và khách thập phương.

Góp phần khẳng định những giá trị lịch sử, văn hóa, mỹ thuật... chùa Phật Tích, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách “Phật Tích - Trung tâm Phật giáo cổ nhất ở Việt Nam”, giới thiệu các nghiên cứu của nhiều nhà khoa học về chùa Phật Tích và Phật giáo Việt Nam.

Sách dày hơn 340 trang, gồm 2 phần: “Phật Tích – Giá trị lịch sử và văn hóa”, “Phật Tích - Đỉnh cao nghệ thuật kiến trúc thời Lý”. Các bài viết đi sâu khẳng định những giá trị lịch sử, nghệ thuật quý giá, những đóng góp quan trọng về lịch sử, văn hóa của chùa Phật Tích trong dòng chảy lịch sử dân tộc.

Bên cạnh đó, nhiều bài nghiên cứu thể hiện sự quan tâm, đề xuất việc bảo tồn, tôn tạo, phục hồi hệ thống các di tích chùa, tháp Phật Tích nhằm xây dựng Phật Tích thành trung tâm văn hóa, du lịch tâm linh và sinh thái, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt Phật giáo của các tăng ni, phật tử; nhu cầu chiêm bái, tham quan du lịch của đông đảo người dân trong và ngoài nước.

Thanh Xuân