Tin giả đang thao túng chúng ta?

Ảnh: AI.

Xung quanh tôi, từ bố mẹ, vợ con, bạn bè, cho đến rất nhiều người trong xã hội, đều chịu ảnh hưởng của thông tin giả. Những tin tức sai lệch không chỉ bóp méo thực tế mà còn định hình nên những nhãn quan lầm lạc, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về nhận thức và hành động. Điều đáng lo ngại là không phải ai cũng ý thức được mình đang bị dẫn dắt, và ngay cả khi có người cố gắng giải thích, họ cũng không dễ dàng thay đổi.

Tôi đã cố gắng thuyết phục những người thân xung quanh về sự nguy hiểm của tin giả, nhưng không phải lúc nào cũng thành công. Họ vẫn tiếp xúc với hàng loạt thông tin từ điện thoại, máy tính, mạng xã hội, và các mối quan hệ khác. Điều này khiến tôi nhận ra rằng việc thay đổi nhận thức không thể diễn ra một cách đơn giản hay nhanh chóng.

Tôi từng chứng kiến một cô gái trở thành nạn nhân của tin giả. Cô ấy đọc được một bài viết trên mạng về việc dùng thảo dược tự nhiên để chữa bệnh thay vì sử dụng thuốc tây. Tin vào bài viết đó, cô từ chối đến bệnh viện. Kết quả là tình trạng sức khỏe của cô ngày càng xấu đi, đến khi nhập viện thì đã quá muộn. Trải nghiệm này khiến tôi nhận ra rằng tin giả không chỉ là vấn đề trên lý thuyết - nó có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong thực tế.

Không chỉ cô gái kể trên, đã có những trường hợp bệnh nhân từ chối điều trị y khoa chính thống vì tin vào các phương pháp chữa bệnh không có cơ sở khoa học. Ví dụ, trong đại dịch Covid-19, nhiều người đã uống dung dịch tẩy rửa hoặc từ chối tiêm vaccine vì tin vào những thông tin sai lệch trên mạng.

Trên thế giới, nhiều tin đồn thất thiệt về chính trị, sắc tộc hoặc tôn giáo đã châm ngòi cho bạo lực, biểu tình và thậm chí là chiến tranh. Một ví dụ điển hình là những thông tin sai lệch về những cuộc tranh cử tại nhiều quốc gia, khiến không ít người dân quốc gia đó mất niềm tin vào hệ thống.

Những tin đồn sai lệch về một cá nhân hay doanh nghiệp có thể gây thiệt hại nghiêm trọng. Đã có những người bị mất việc, doanh nghiệp phá sản chỉ vì một tin đồn không có căn cứ.

Những tin đồn thất thiệt về thị trường chứng khoán hoặc tài chính có thể khiến giá cổ phiếu giảm mạnh, gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư. Ví dụ, tin đồn sai lệch về một ngân hàng có thể dẫn đến việc khách hàng đổ xô rút tiền, gây ra khủng hoảng thanh khoản.

Tin giả thường lan truyền nhanh hơn tin thật vì chúng đánh vào cảm xúc mạnh mẽ, gây sốc hoặc kích động sự tò mò. Các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube và TikTok sử dụng thuật toán ưu tiên nội dung có nhiều tương tác, vô tình khiến tin giả dễ tiếp cận hơn. Điều này làm cho việc kiểm chứng thông tin trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là khi nhiều người chỉ đọc tiêu đề mà không kiểm tra nguồn gốc.

Các công ty công nghệ lớn như Facebook, Google và Twitter đã có những chính sách kiểm duyệt tin giả, nhưng hiệu quả vẫn còn nhiều hạn chế. Một số nền tảng đã triển khai hệ thống cảnh báo hoặc gỡ bỏ nội dung sai lệch, nhưng vẫn chưa thể kiểm soát hoàn toàn sự lan truyền của tin tức giả mạo.

Một số quốc gia đã ban hành luật xử phạt việc phát tán tin giả. Chẳng hạn, Singapore có luật "Bảo vệ người dân trước tin tức giả mạo và lừa đảo trực tuyến" (POFMA), cho phép chính phủ yêu cầu sửa đổi hoặc gỡ bỏ thông tin sai sự thật. Ở nhiều quốc gia khác, việc phát tán tin giả liên quan đến chính trị hoặc sức khỏe cộng đồng có thể dẫn đến án phạt tiền hoặc thậm chí là tù giam. Tuy nhiên, việc thực thi luật này không hề đơn giản, vì cần cân bằng giữa tự do ngôn luận và kiểm soát thông tin sai lệch.

Mặc dù khó khăn, nhưng vẫn có những cách giúp hạn chế tác động của tin giả. Dưới đây là một số phương pháp tôi rút ra từ trải nghiệm cá nhân: Không phải ai cũng sẵn sàng đón nhận sự thật. Hãy tập trung vào những người có xu hướng lắng nghe và có khả năng tư duy phản biện. Khi ai đó tin vào một tin tức sai, thay vì nói thẳng “tin này sai”, hãy hỏi: Nguồn này có đáng tin không? Họ có bằng chứng gì không? Nếu sai thì hậu quả thế nào? Cách này giúp họ tự suy nghĩ thay vì phản kháng ngay lập tức. Và những câu chuyện cụ thể sẽ thuyết phục hơn là tranh luận lý thuyết. Ví dụ, nếu ai đó tin vào một tin giả về sức khỏe, hãy tìm trường hợp người gặp hậu quả vì tin vào điều đó.

Tin giả không chỉ là chuyện cá nhân mà còn là vấn đề xã hội nghiêm trọng. Nó làm suy giảm nhận thức, gây chia rẽ và khiến con người dễ bị thao túng. Các nền tảng công nghệ cần có trách nhiệm hơn trong việc kiểm soát nội dung, và các chính phủ cũng cần có biện pháp xử lý hiệu quả hơn. Quan trọng nhất, mỗi cá nhân cần có ý thức kiểm chứng thông tin và rèn luyện tư duy phản biện. Nếu không, chúng ta sẽ mãi chìm trong vòng xoáy của những thông tin sai lệch, mà hậu quả của nó có thể lớn hơn nhiều so với những gì ta tưởng tượng.

Vậy, bạn có đang kiểm chứng thông tin mỗi ngày không?

Thủy Nguyễn