Tinh giản phương thức xét tuyển giúp giảm áp lực cho cả nhà trường và thí sinh

Triển khai chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong mùa tuyển sinh đại học năm 2026, nhiều cơ sở giáo dục đại học đã chủ động rà soát, hoàn thiện phương án tuyển sinh theo hướng giảm bớt phương thức xét tuyển.

Lãnh đạo trường đại học và chuyên gia kỳ vọng, sự điều chỉnh này sẽ góp phần mang đến một kỳ thi công bằng, minh bạch, đảm bảo quyền lợi cho thí sinh.

Nhiều phương thức xét tuyển như "ma trận" gây nhiễu loạn thông tin

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Huế) bày tỏ sự đồng tình và cho rằng đây là hướng đi đúng, cần được triển khai một cách nhất quán và lâu dài.

Theo thầy Văn, việc giới hạn số lượng phương thức xét tuyển ở mức hợp lý không chỉ giúp hệ thống tuyển sinh trở nên minh bạch, dễ hiểu, mà còn bảo đảm tốt hơn quyền lợi chính đáng của thí sinh trên phạm vi cả nước.

“Với các phương thức truyền thống như xét tuyển thẳng, xét tuyển bằng kết quả thi tốt nghiệp trung học phổ thông và xét tuyển học bạ, thí sinh ở mọi vùng miền, dù ở đô thị hay nông thôn, miền núi, hải đảo, đều có cơ hội tiếp cận công bằng.

Học sinh sẽ tập trung học tập đúng theo chương trình giáo dục phổ thông, phấn đấu đạt kết quả tốt trong suốt quá trình học tập để đáp ứng yêu cầu xét tuyển bằng học bạ, hoặc nỗ lực ôn tập nghiêm túc để đạt kết quả cao trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông. Cách tiếp cận này giúp đưa việc học tập trở về đúng bản chất, hạn chế tình trạng chạy theo các kỳ thi riêng lẻ, các loại chứng chỉ hay bài kiểm tra mang tính bổ sung.

Việc lạm dụng các phương thức xét tuyển dựa vào điểm các kỳ thi đánh giá năng lực, chứng chỉ tiếng Anh quốc tế, hoặc các hình thức kết hợp phức tạp giữa nhiều tiêu chí, vô hình trung làm gia tăng sự bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục đại học.

Bởi lẽ, những phương thức này thường chỉ tạo thuận lợi cho thí sinh ở các khu vực có điều kiện kinh tế, xã hội phát triển, nơi gia đình có khả năng đầu tư cho con em học thêm, luyện thi chuyên sâu hoặc tham gia các kỳ thi quốc tế với chi phí cao. Trong khi đó, thí sinh ở vùng khó khăn, dù có năng lực học tập tốt, lại ít có cơ hội tiếp cận các điều kiện tương tự, từ đó chịu nhiều thiệt thòi trong quá trình xét tuyển”, thầy Văn nêu quan điểm.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Huế). Ảnh: NVCC.

Bên cạnh yếu tố công bằng, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn cho rằng việc cắt giảm bớt các phương thức xét tuyển còn góp phần làm cho công tác tuyển sinh của các trường đại học trở nên gọn gàng, khoa học hơn.

Khi số lượng phương thức xét tuyển quá nhiều, các khâu tổ chức, xét lọc, xử lý dữ liệu dễ phát sinh sai sót, đồng thời làm gia tăng tỷ lệ thí sinh trúng tuyển ảo, gây khó khăn cho các cơ sở đào tạo trong việc xác định chính xác quy mô và chất lượng nguồn tuyển. Tinh giản phương thức xét tuyển vì vậy là giải pháp thiết thực để nâng cao hiệu quả quản lý, giảm áp lực cho cả nhà trường và thí sinh.

Từ thực tiễn công tác tuyển sinh nhiều năm qua, thầy Văn khẳng định việc giảm số lượng phương thức xét tuyển sẽ không gây ảnh hưởng đáng kể đến kết quả tuyển sinh của các trường đại học. Thực tế cho thấy, việc có nhiều phương thức xét tuyển không đồng nghĩa với việc tuyển được nhiều sinh viên hơn hoặc tuyển được sinh viên có năng lực tốt hơn.

Khi đăng ký xét tuyển, thí sinh thường quan tâm nhiều hơn đến ngành học yêu thích, những ngành đang có nhu cầu nhân lực cao, cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp, cũng như uy tín và chất lượng đào tạo của cơ sở giáo dục đại học, hơn là việc một trường áp dụng bao nhiêu phương thức xét tuyển.

Cùng bàn luận về chủ đề này, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng, giảng viên Trường Đại học Đà Lạt chia sẻ: “Tôi hoàn toàn ủng hộ và đánh giá cao chủ trương tinh gọn các phương thức xét tuyển trong mùa tuyển sinh 2026. Bởi lẽ việc để tồn tại quá nhiều phương thức như mấy năm gần đây đang tạo ra một "ma trận" gây nhiễu loạn thông tin và bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục.

Việc giảm bớt và thống nhất các phương thức xét tuyển sẽ mang lại tác động tích cực lớn nhất là đảm bảo sự công bằng và minh bạch cho mọi thí sinh, đặc biệt là các em ở vùng sâu, vùng xa vốn chịu thiệt thòi khi không đủ điều kiện chạy đua theo các chứng chỉ quốc tế hay các kỳ thi riêng lẻ tốn kém. Đồng thời, điều này cũng giúp giảm tải áp lực tâm lý nặng nề cho phụ huynh và học sinh, đưa việc học tập trở về đúng giá trị thực chất thay vì học chỉ để đối phó với các tiêu chí phụ phức tạp”.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: NVCC.

Trong khi đó, bà Tăng Thị Ngọc Mai - Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Trà Vinh (nay là tỉnh Vĩnh Long) cho rằng vấn đề cốt lõi không phải là số lượng phương thức xét tuyển, mà những phương thức nào phù hợp với cơ sở đào tạo.

“Tôi cho rằng không thể có "một chiếc áo may sẵn" để tất cả các trường đều mặc vừa. Tùy đặc thù đào tạo, mỗi cơ sở có thể lựa chọn các phương thức xét tuyển khác nhau. Nhưng các phương thức xét tuyển đó phải phù hợp với cơ sở đào tạo. Mục tiêu quan trọng nhất là người học cảm nhận được sự nghiêm túc của công tác tuyển sinh, từ đó có động lực phấn đấu học tập thực chất” - bà Mai bày tỏ.

Cần lấy lại niềm tin của xã hội về xét tuyển học bạ

Trước xu hướng giảm chỉ tiêu, thậm chí loại bỏ hoàn toàn hình thức xét tuyển học bạ của nhiều trường đại học, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh chia sẻ, đây là một bước đi tất yếu và cần thiết nhằm nâng cao chất lượng đầu vào, trong bối cảnh tình trạng “lạm phát” điểm số ở bậc phổ thông còn phức tạp.

Sự điều chỉnh này sẽ khiến kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông và các kỳ thi đánh giá năng lực trong thời gian tới trở nên cạnh tranh hơn, đồng thời giữ vai trò sàng lọc thí sinh quan trọng hơn bao giờ hết.

Qua đó, học sinh buộc phải thay đổi tư duy, chuyển từ việc chú trọng “làm đẹp” hồ sơ bằng điểm số trên lớp sang tập trung bồi dưỡng kiến thức nền tảng và năng lực tư duy thực chất, bảo đảm rằng kết quả trúng tuyển phản ánh đúng trình độ người học, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quốc gia trong dài hạn.

Theo bà Tăng Thị Ngọc Mai, không thể phủ nhận rằng vẫn có những trường phổ thông thực hiện việc đánh giá học sinh rất nghiêm túc, chặt chẽ. Tuy nhiên, cũng tồn tại những trường hợp việc đánh giá chưa thật sự phản ánh đúng năng lực người học. Chính vì vậy, nếu việc tuyển sinh đại học chủ yếu dựa vào học bạ sẽ dễ tạo tâm lý chủ quan cho học sinh, khiến các em không còn động lực phấn đấu.

“Thực tế cho thấy, không ít học sinh chỉ đặt mục tiêu đạt mức điểm vừa đủ để tốt nghiệp, bởi các em biết rằng hồ sơ học bạ đã giúp mình có cơ hội trúng tuyển đại học. Khi đó, sự cố gắng trong học tập không còn mạnh mẽ như trước. Việc điều chỉnh chính sách theo hướng chặt chẽ hơn sẽ góp phần tạo áp lực tích cực, buộc học sinh phải nỗ lực và nghiêm túc hơn trong suốt quá trình học tập” - bà Mai phân tích.

Bà Tăng Thị Ngọc Mai - Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Trà Vinh (nay là tỉnh Vĩnh Long). Ảnh: NVCC

Tuy vậy, bà cũng nhấn mạnh rằng việc hạn chế xét tuyển học bạ không phải là giải pháp duy nhất để nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo, cả ở bậc phổ thông lẫn đại học. Về lâu dài, điều quan trọng nhất là xây dựng được một hệ thống đánh giá minh bạch, trung thực, khách quan và phản ánh đúng chất lượng giáo dục.

Chẳng hạn, xét tuyển bằng học bạ vẫn có thể tiếp tục áp dụng, nhưng cần đi kèm với các biện pháp kiểm tra, đánh giá bổ sung. Khi phát hiện sự chênh lệch quá lớn giữa điểm học bạ và điểm thi tốt nghiệp, các cơ sở đào tạo hoàn toàn có thể tổ chức kiểm tra, đánh giá lại hồ sơ. Làm vậy sẽ buộc cả học sinh học thực chất và nhà trường có thể đánh giá khách quan.

Về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Văn cho rằng, nếu kết quả học bạ chưa được tin cậy một cách tuyệt đối, các trường đại học vẫn có thể duy trì phương thức xét tuyển này, nhưng cần đi kèm những quy định rõ ràng về ngưỡng bảo đảm chất lượng đầu vào (điểm sàn).

"Ví dụ, thí sinh phải đạt mức điểm trung bình tối thiểu 6,5 điểm cho mỗi môn trong tổ hợp xét tuyển, tương đương tổng điểm từ 19,5 điểm trở lên, nhằm giảm rủi ro trong tuyển sinh và đồng thời tạo thêm cơ hội trúng tuyển cho những học sinh khá, giỏi nhưng có thể gặp sơ suất trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông" - thầy Văn bày tỏ.

Trần Trang