Tinh gọn bộ máy của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - Bước đi tất yếu

Xóa bỏ "điểm nghẽn" cản trở tiến trình đổi mới

Giới thiệu chuyên đề: “Tổ chức và hoạt động của MTTQ và các đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới) tại hội nghị tập huấn trực tuyến toàn quốc về chuyên môn nghiệp vụ liên quan đến công tác tổ chức xây dựng Đảng, quản lý nhà nước, tổ chức và hoạt động của MTTQ và đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới)” sáng 14-6, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể Trung ương Nguyễn Thị Thu Hà cho biết, cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn cho quá trình đổi mới này đã được đặt ra một cách rõ ràng.

Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể Trung ương Nguyễn Thị Thu Hà giới thiệu chuyên đề. Ảnh: Viết Thành

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định vai trò đặc biệt quan trọng của MTTQ và các đoàn thể trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Tiếp nối tinh thần đó, Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy, phương thức hoạt động của MTTQ Việt Nam theo hướng tinh gọn, hiệu quả, gần dân, sát dân và vì nhân dân.

Theo đồng chí Nguyễn Thị Thu Hà, các nghị quyết, kết luận quan trọng của Trung ương, như: Nghị quyết số 18-NQ/TƯ, Kết luận 126, 127, 131 và 138 đều nhất quán khẳng định cần tiếp tục đẩy mạnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị, trong đó có Mặt trận và các tổ chức đoàn thể.

Gần đây nhất, Nghị quyết số 60-NQ/TƯ ngày 12-4-2025 của Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu hợp nhất cơ quan MTTQ với các tổ chức chính trị - xã hội và hội quần chúng được giao nhiệm vụ, bảo đảm sát cơ sở, đáp ứng tốt hơn quyền lợi chính đáng, hợp pháp của nhân dân.

Theo đồng chí Nguyễn Thị Thu Hà, đổi mới không chỉ là yêu cầu từ trên xuống mà là đòi hỏi nội tại của hệ thống chính trị trong bối cảnh mới, để thực sự gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân tốt hơn. Việc hợp nhất tổ chức, nhất thể hóa chức danh, đổi mới phương thức lãnh đạo là một bước chuyển cần thiết, bài bản và phù hợp xu thế phát triển.

Quang cảnh buổi giới thiệu chuyên đề. Ảnh: Viết Thành

Về phương diện pháp lý, Hiến pháp năm 2013 cùng với Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các luật có liên quan đang được sửa đổi theo hướng xác lập một cấu trúc tổ chức thống nhất cho các tổ chức đoàn thể trong hệ thống chính trị. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp và Luật Mặt trận khẳng định các tổ chức: Công đoàn, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội Cựu chiến binh là các thành viên trực thuộc MTTQ, cùng hoạt động dưới sự điều phối, hiệp thương và thống nhất hành động của Mặt trận.

Về mặt thực tiễn, mô hình tổ chức phân tán, cồng kềnh, còn chồng chéo chức năng và nhiệm vụ giữa các tổ chức; việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế; cơ sở dữ liệu thiếu kết nối; hoạt động giám sát, phản biện xã hội nhiều nơi chưa thực chất… là những "điểm nghẽn" đang cản trở tiến trình đổi mới.

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ và yêu cầu về một bộ máy chính trị tinh gọn, hiệu quả, gần dân, việc thống nhất đầu mối tổ chức là đòi hỏi khách quan, phù hợp với quy luật phát triển và xu hướng hiện đại hóa nền hành chính quốc gia.

Hướng mạnh về cơ sở với lực lượng đủ tâm, đủ tầm

Theo đồng chí Nguyễn Thị Thu Hà, mô hình tổ chức mới của MTTQ và các đoàn thể chính trị – xã hội được thiết kế nhằm phát huy tối đa vai trò của Mặt trận trong hệ thống chính trị.

Theo đó, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam giữ vai trò chủ trì, điều phối hoạt động chung. Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ chịu trách nhiệm chính trị trước Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Đảng ủy MTTQ các cấp.

Các đại biểu dự hội nghị tại điểm cầu Thành ủy Hà Nội. Ảnh: Viết Thành

Ở cấp tỉnh, tổ chức bộ máy được kiện toàn theo hướng hiệp thương dân chủ, tinh gọn mà hiệu quả. Đại hội MTTQ cấp tỉnh nhiệm kỳ 5 năm sẽ bầu ra Ủy ban MTTQ gồm 90-120 ủy viên. Ban Thường trực gồm Chủ tịch và các Phó Chủ tịch đồng thời là Chủ tịch các tổ chức chính trị - xã hội địa phương, bảo đảm sự gắn kết và phối hợp chặt chẽ. Các cơ quan chuyên môn được tổ chức thành 9-10 ban chức năng, có cả các ban theo lĩnh vực đoàn thể để bảo đảm tính chuyên sâu và sát thực tiễn công tác vận động quần chúng.

Ở cấp xã, tổ chức bộ máy được tinh gọn mà linh hoạt. Đại hội MTTQ cấp xã hiệp thương bầu ra khoảng 50-70 ủy viên. Ban Thường trực gồm các vị trí kiêm nhiệm từ các tổ chức thành viên. Một Phó Chủ tịch làm Thường trực để bảo đảm điều hành liên tục.

Song hành với việc đổi mới tổ chức bộ máy, hoạt động của các hội quần chúng cũng được rà soát, sắp xếp theo tinh thần tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Những hội hoạt động không hiệu quả sẽ bị chấm dứt, các hội có chức năng tương đồng được hợp nhất. Việc tổ chức và vận hành các hội phải đúng tôn chỉ, điều lệ và chịu sự định hướng của MTTQ, sự lãnh đạo của cấp ủy và sự quản lý của chính quyền các cấp.

Tổ chức Đảng trong hệ thống MTTQ được kiện toàn tương ứng: Cấp tỉnh lập đảng bộ cơ sở thuộc đảng bộ các cơ quan đảng tỉnh; cấp xã lập chi bộ trực thuộc đảng bộ cơ sở; tổ chức Đảng trong các hội quần chúng sẽ chuyển về trực thuộc đảng ủy MTTQ và các đoàn thể.

Một điểm sáng trong mô hình mới là vai trò then chốt của Ban Công tác Mặt trận tại khu dân cư - nơi trực tiếp kết nối giữa ý Đảng và lòng dân. Ban có 9-11 thành viên là những người gần dân, hiểu dân, có uy tín trong cộng đồng, tham gia các nhiệm vụ tuyên truyền, giám sát, hòa giải, vận động nhân dân tham gia tự quản và bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

Đại biểu tham dự hội nghị tại điểm cầu quận Hoàn Kiếm. Ảnh: Hương Ly

Việc kiện toàn Ban Công tác Mặt trận tại khu dân cư theo hướng đại diện, đủ mạnh và hoạt động thực chất chính là chìa khóa để “hướng mạnh về cơ sở” - một nguyên lý quan trọng trong đổi mới tổ chức bộ máy hệ thống chính trị.

Theo đồng chí Nguyễn Thị Thu Hà, có thể khẳng định, mô hình tổ chức và hoạt động mới của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội là kết tinh của quá trình nghiên cứu nghiêm túc từ lý luận đến thực tiễn, thể hiện tinh thần kế thừa và phát triển sáng tạo của Đảng ta trong tiến trình đổi mới hệ thống chính trị.

Việc sắp xếp, tinh gọn không chỉ nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động mà còn củng cố vững chắc vai trò trung tâm của MTTQ trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới - giai đoạn chuyển đổi số, hội nhập quốc tế sâu rộng và phát triển bền vững.

Hương Ly