Tối ưu hóa không gian ngầm ở Thủ đô

Đó là: Sớm xây khung pháp lý cho phát triển đô thị thông minh, quản lý hạ tầng kỹ thuật đô thị và không gian ngầm đô thị. Đây là sự chia sẻ gánh nặng với hạ tầng mặt đất vốn đang quá tải, đặc biệt ở khu vực trung tâm.

Sơ đồ bản vẽ quy hoạch giao thông ngầm đô thị trung tâm - thành phố Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Giảm thiểu áp lực hạ tầng

Phát triển không gian ngầm đô thị có vai trò rất lớn nhằm giảm thiểu áp lực hạ tầng, sự quá tải trong khu vực đô thị trung tâm. Hà Nội có nhiều thuận lợi, là đô thị đầu tiên trong cả nước phê duyệt “Quy hoạch chung không gian xây dựng ngầm đô thị trung tâm - thành phố Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050” (Quyết định số 913/QĐ-UBND ngày 15-3-2022 của UBND thành phố Hà Nội).

Mặc dù vậy, Hà Nội chưa khai thác hết tiềm năng, lợi thế để phát triển không gian ngầm nhằm chia sẻ “gánh nặng” với hạ tầng mặt đất do nhiều yếu tố như điều kiện dữ liệu phục vụ công tác quy hoạch còn thiếu; thể chế, chính sách, pháp luật về khai thác phát triển không gian ngầm, bảo đảm tính đồng bộ với hệ thống pháp luật về đất đai, xây dựng, quy hoạch chưa đầy đủ; thiếu các hướng dẫn, quy định, tiêu chuẩn quy hoạch không gian ngầm...

Để gỡ các nút thắt về quy hoạch không gian ngầm, Điều 19 Luật Thủ đô năm 2024 quy định về việc quản lý, khai thác và sử dụng không gian ngầm đô thị, đặc biệt là không gian ngầm tại khu vực đô thị trung tâm, khu vực nội đô lịch sử của Hà Nội phục vụ phát triển giao thông tĩnh, dịch vụ thương mại bổ trợ công cộng, bảo tồn không gian văn hóa và cảnh quan tại khu vực này.

Theo đó, không gian ngầm phải được phân vùng chức năng để quản lý, khai thác, sử dụng. Người sử dụng đất thuộc địa bàn thành phố được sử dụng lòng đất theo chiều thẳng đứng trong phạm vi ranh giới thửa đất tính từ mặt đất đến mức giới hạn độ sâu theo quy định của Chính phủ phù hợp với quy hoạch. Việc sử dụng lòng đất ngoài giới hạn độ sâu do Chính phủ quy định phải được cấp phép phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt.

Tổ chức, cá nhân được Nhà nước cho phép sử dụng lòng đất ngoài giới hạn độ sâu do Chính phủ quy định để xây dựng công trình ngầm phải trả tiền sử dụng không gian ngầm, trừ trường hợp được miễn, giảm tiền sử dụng không gian ngầm đối với công trình ngầm không nhằm mục đích kinh doanh, thuộc danh mục khuyến khích đầu tư xây dựng hoặc trường hợp khác do Chính phủ quy định.

Luật giao HĐND thành phố Hà Nội ban hành danh mục các công trình ngầm được khuyến khích đầu tư xây dựng (Khoản 3 Điều 19).

Phải bảo đảm kết nối đồng bộ

Theo Thạc sĩ Lê Hồng Hạnh, Viện Chính sách công, Học viện Chính sách và Phát triển, để phát triển không gian ngầm bảo đảm kết nối đồng bộ, Hà Nội có thể tham khảo kinh nghiệm một số nước có bề dày kinh nghiệm và trình độ kỹ thuật về sử dụng không gian ngầm nằm trong nhóm đầu thế giới.

Qua nghiên cứu kinh nghiệm của Singapore và Nhật Bản, vấn đề đặt ra trong việc triển khai quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trong Luật Thủ đô năm 2024, đó là khẩn trương hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật có liên quan đến quản lý, khai thác, sử dụng không gian ngầm, nhất là quy định cụ thể về độ sâu ngầm.

Việc xác định độ sâu ngầm giúp Nhà nước phân định rạch ròi ranh giới quyền sử dụng đất hay sở hữu công trình ngầm của cá nhân, tổ chức, so với phần thuộc sở hữu của Nhà nước. Nếu thiếu khung pháp lý quy định về yếu tố trọng điểm này sẽ dẫn đến sự kìm hãm quá trình phát triển không gian ngầm, hoặc sẽ gây ra rất nhiều sự chồng chéo cũng như xung đột giữa các chủ thể trong quan hệ pháp luật đất đai. “Hà Nội cần có quy định riêng về độ sâu ngầm cho mỗi khu vực", bà Lê Hồng Hạnh đề xuất.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng việc sử dụng, khai thác và phát huy hiệu quả không gian ngầm sẽ mang lại rất nhiều lợi ích, như: Nâng cao giá trị sử dụng đất và sử dụng hợp lý quỹ đất đô thị để xây dựng nhà ở, phát triển thị trường bất động sản ngầm; góp phần giải quyết các vấn đề giao thông đô thị, giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường không khí. Vì vậy, việc xây dựng Nghị định quy định về quản lý, sử dụng không gian ngầm trên địa bàn thành phố Hà Nội (theo quy định của Luật Thủ đô năm 2024) là rất cần thiết, để tháo gỡ các nút thắt; quy hoạch sử dụng không gian ngầm một cách toàn diện và chi tiết nhằm đạt được hiệu quả xây dựng - đăng ký - vận hành, kết nối đồng bộ không gian ngầm với không gian trên mặt đất.

Đối với các đô thị lớn như Hà Nội, không gian ngầm có thể khai thác theo ba lớp: Lớp nông (0-5m) cho các hạ tầng kỹ thuật, lớp trung bình (5-15m) cho công trình công cộng và bãi đỗ xe, và lớp sâu (15-30m) cho các hệ thống giao thông ngầm.

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cho rằng, trước mắt, Hà Nội cần xem xét, nghiên cứu sử dụng vốn ngân sách làm nguồn vốn “mồi” đầu tư một số công trình ngầm, bãi đỗ xe ngầm nhằm giảm tình trạng quá tải về hạ tầng bãi đỗ xe cho các địa bàn đông dân cư, đồng thời tạo hiệu ứng lan tỏa trong việc mời gọi các nhà đầu tư vào lĩnh vực này.

Hà Phong