Tổng Bí thư Trần Phú - người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ngay từ những năm tháng còn là học sinh của Trường Quốc học Huế, Trần Phú đã nghe đến tên tuổi của nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, được đọc những bài viết của Người trên một số tài liệu, sách báo tiến bộ bí mật lưu hành ở Huế lúc bấy giờ. Ảnh hưởng tư tưởng cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và sự ác cảm với “chốn quan trường nghiệt ngã”, đầy thói gian manh, đã làm cho anh sớm hiểu rằng, quan trường nô lệ không phải nơi “hành đạo”.

Tổng Bí thư Trần Phú. (Ảnh tư liệu)

Do đó, sau khi tốt nghiệp Trường Quốc học Huế (1922), với tấm bằng Thành chung loại ưu, Trần Phú có thể nhận một chức quan, đi theo con đường “vinh thân phì gia” để hưởng thụ “vinh hoa, phú quý”; nhưng anh đã quyết định chọn nghề làm thầy dạy học, với mục đích góp phần đào tạo lớp người có chí hướng, làm lợi cho dân, cho nước.

Được điều về dạy học tại Trường Tiểu học Cao Xuân Dục (Vinh, Nghệ An), Trần Phú đã gặp gỡ, tiếp xúc với nhiều nhà yêu nước (Nguyễn Đình Kiên, Ngô Đức Kế, Lê Văn Huân...), qua đó, được bồi đắp thêm tinh thần yêu nước, cách mạng. Tháng 7/1925, Trần Phú tham gia sáng lập Hội Phục Việt - một tổ chức của những người yêu nước cấp tiến.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Chủ tịch Hồ Chí Minh với Báo Người Cùng Khổ (Le Paria). (Ảnh tư liệu).

Bước ngoặt trong cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của đồng chí Trần Phú là vào tháng 7/1926, được Hội Phục Việt (khi đó đổi tên thành Hội Hưng Nam) cử sang Quảng Châu (Trung Quốc), để bàn việc hợp nhất với Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Tại Quảng Châu, đồng chí Trần Phú lần đầu tiên được gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và tham gia lớp huấn luyện chính trị do Người trực tiếp giảng dạy. Khóa học đã trang bị cho đồng chí Trần Phú những kiến thức cơ bản về cách mạng vô sản và những vấn đề lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê-nin; về chủ trương, đường lối, nhiệm vụ của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam...

Chính trong thời gian đồng chí Trần Phú học tập, nghiên cứu tại khóa huấn luyện chính trị ở Quảng Châu, lãnh tụ thiên tài Nguyễn Ái Quốc đã phát hiện ở đồng chí có những phẩm chất, tài năng của nhà lãnh đạo cách mạng trong tương lai. Vì thế, đến đầu năm 1927, khi đồng chí Trần Phú trở lại Trung Quốc, Người đã viết thư giới thiệu (qua đại diện của Quốc tế Cộng sản ở Quảng Châu), gửi đồng chí sang học tập tại Trường Đại học Phương Đông ở Mátxcơva (Liên Xô). Trong thời gian học tập tại đây (1927-1929), Trần Phú với bí danh Lý Quý, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Liên Xô; được cử làm Bí thư Chi bộ của những người cộng sản Việt Nam đang học tại Trường Đại học Phương Đông.

Mãn khóa học, cuối năm 1929, đồng chí Trần Phú nhận chỉ thị của Quốc tế Cộng sản, trở về nước hoạt động. Khi đồng chí đang trên đường về nước, hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trì đã được tiến hành tại Hồng Kông (Trung Quốc).

Do bị lộ tin tức nên khi tàu vừa cập bến Sài Gòn, dù đã bắt được liên lạc với cơ sở, nhưng bị mật thám truy lùng gắt gao, đồng chí Trần Phú phải tiếp tục hành trình sang Hồng Kông. Tại đây, đồng chí Trần Phú đã gặp lại lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - người thầy cách mạng của mình, được Người thông báo về sự kiện thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam và phong trào cách mạng trong nước.

Di tích cách mạng số 90, phố Hàng Bông, Thợ Nhuộm (Hà Nội), nơi đồng chí Trần Phú viết dự thảo Luận cương Chính trị. (Ảnh tư liệu).

Sau một thời gian nghiên cứu, nắm tình hình cụ thể, tháng 4/1930, đồng chí Trần Phú đã bí mật về nước hoạt động. Được sự giới thiệu của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đồng chí Trần Phú được BCH Trung ương lâm thời giao nhiệm vụ dự thảo Luận cương Chính trị để trình Hội nghị BCH Trung ương (sẽ tổ chức trong thời gian tới).

Tháng 10/1930, tại Hồng Kông (Trung Quốc), đồng chí Trần Phú đã triệu tập và chủ trị Hội nghị BCH Trung ương lâm thời. Hội nghị đã thông qua bản Luận cương Chính trị do đồng chí soạn thảo và đưa ra nhiều quyết nghị quan trọng khác.

Kết quả của hội nghị đã đánh dấu sự trưởng thành về nhiều mặt của Đảng ta. Với việc bầu ra BCH Trung ương chính thức do đồng chí Trần Phú làm Tổng Bí thư (thay cho BCH Trung ương lâm thời); bổ sung một cấp lãnh đạo mới của Đảng cho phù hợp với địa giới hành chính (xứ ủy), lần đầu tiên ban lãnh đạo cao nhất của Đảng được kiện toàn về mặt tổ chức từ Trung ương đến cơ sở. Qua đó, khẳng định vai trò lãnh đạo, uy tín của Đảng trên vũ đài chính trị, góp phần thúc đẩy phong trào cách mạng Việt Nam nói riêng, cách mạng Đông Dương nói chung phát triển.

Giữa lúc phong trào cách mạng đang được củng cố, phát triển, ngày 18/4/1931, Tổng Bí thư Trần Phú sa lưới kẻ thù. Bất chấp mọi thủ đoạn mua chuộc, dụ dỗ và tra tấn tàn bạo của mật thám Pháp, đồng chí đã nêu cao ý chí kiên cường, giữ vững khí tiết của người cộng sản. Đòn roi tra tấn, sự tàn bạo của chế độ nhà tù đế quốc khiến sức khỏe suy kiệt, đồng chí Trần Phú đã hy sinh ngày 6/9/1931 tại Bệnh viện Chợ Quán - Sài Gòn. Trước lúc hy sinh, lời nhắn gửi cuối cùng của đồng chí là: “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu!”.

Tác giả (thứ 2 từ phải sang) và các đại biểu bên lề hội thảo khoa học về Tổng Bí thư Trần Phú tại TP Hà Tĩnh tháng 4/2024.

Đánh giá cao sự hy sinh, cống hiến của đồng chí Trần Phú đối với cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết về người học trò, người đồng chí thân thiết của mình: “Đồng chí Trần Phú… và trăm nghìn đồng chí khác đã đặt lợi ích của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc lên trên hết, trước hết. Các đồng chí đó đã tin tưởng sâu sắc, chắc chắn vào lực lượng vĩ đại và tương lai vẻ vang của giai cấp và của dân tộc. Các đồng chí ấy đã vui vẻ hy sinh hết thảy, hy sinh cả tính mệnh mình cho Đảng, cho giai cấp, cho dân tộc. Các đồng chí ấy đã đem xương máu của mình vun tưới cho cây cách mạng, cho nên cây cách mạng đã khai hoa, kết quả tốt đẹp như ngày nay”; “Đồng chí Trần Phú là một người con ưu tú của Đảng và của Nhân dân, đã oanh liệt hy sinh cho cách mạng”.

Tổng Bí thư Trần Phú anh dũng hy sinh khi mới 27 tuổi đời, gần 1 năm giữ cương vị Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng; đồng chí đã để lại cho Nhân dân ta một tấm gương sáng ngời về trí tuệ, đạo đức, khí phách hiên ngang của người cộng sản. Tên tuổi, sự nghiệp và những cống hiến to lớn của Tổng Bí thư Trần Phú - người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - mãi được khắc ghi trong lịch sử dân tộc, để cho các thế hệ cán bộ, đảng viên và Nhân dân ta học tập, noi theo.

PGS. TS Trần Minh Trưởng

Nguyên Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng

PGS. TS Trần Minh Trưởng