TP Hà Nội chính thức xếp hạng di chỉ khảo cổ Vườn Chuối: Niềm vui không chỉ của giới khảo cổ

GS.TS Lâm Thị Mỹ Dung thuyết trình về các di vật khảo cổ tại Di chỉ Vườn Chuối.

Khu di chỉ khảo cổ duy nhất chứa đựng 4 tầng văn hóa

Khu Di chỉ khảo cổ Vườn Chuối rộng 12.000 m2, nằm tại thôn Lai Xá, xã Kim Chung (huyện Hoài Đức, Hà Nội), từng được khai quật vào năm 1969, trải qua nhiều lần khai quật, đến năm 2021 đã được khoanh vùng bảo vệ. Và tháng 3/2024 tiếp tục một đợt khai quật mới - đợt khai quật lớn nhất, khẳng định giá trị đặc biệt quý hiếm của di chỉ này.

Đây là khu di chỉ khảo cổ duy nhất chứa đựng 4 tầng văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn cùng hàng nghìn hiện vật, mảnh hiện vật đủ các loại chất liệu, từ đồ đá, đồ đồng, cho đến đồ gốm, tre, gỗ, thậm chí cả ngọc với nhiều chủng loại, từ vũ khí, công cụ lao động, sản xuất, công cụ sinh hoạt cho đến đồ trang sức.

Ngoài hàng nghìn hiện vật, dấu tích các công trình như bếp, hố chân cột, lò nấu đồng, nền sân hoặc kiến trúc…, các nhà khoa học còn phát hiện nhiều mộ cổ, mộ táng với di cốt có niên đại hàng nghìn năm.

Đặc biệt, đợt khai quật mới nhất cũng là lần đầu tiên các nhà khoa học thấy rõ diện mạo của một ngôi làng qua các thời kỳ tiền sử, bước đầu nhận diện cách thức tạo dựng nền nhà, móng cột và việc người Đông Sơn cư trú trong các ngôi nhà dài, cho thấy tầm quan trọng của Di chỉ có nhiều tầng văn hóa sát ngay Hà Nội, trong một khu vực bị đô thị hóa rất nhanh.

TS Nguyễn Ngọc Quý - cán bộ Viện Khảo cổ học, cho biết Vườn Chuối là di tích khảo cổ đặc biệt quan trọng trong thời đại Kim khí Bắc bộ Việt Nam. Tính từ cuộc khai quật đầu tiên vào năm 1969, đến nay di tích đã qua 11 lần khai quật nghiên cứu, trong đó đợt khai quật năm 2024 với diện tích 6.000 m2 là đợt công tác có quy mô lớn nhất không chỉ ở Vườn Chuối mà cả trong hệ thống di tích thời đại Kim khí Việt Nam. Kết quả các lần khai quật đã ghi nhận địa điểm Vườn Chuối là một ngôi làng Việt cổ phát triển qua 4 giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn (từ khoảng 4.000 năm đến những thế kỷ đầu Công nguyên).

“Ở Vườn Chuối các nhà khảo cổ đã có nhiều phát hiện mới, quan trọng như: phát hiện về khu mộ với hơn 300 mộ táng có niên đại kéo dài từ giai đoạn Phùng Nguyên đến giai đoạn Đông Sơn; khu vực cư trú của cư dân Phùng Nguyên ở buổi đầu khi mới chiếm cư đến vùng đồng bằng Hà Nội; khu chế tác đồ đá ngọc thời Phùng Nguyên; khu chế tác đồ gỗ giai đoạn Đồng Đậu - Gò Mun…” - ông Quý cho biết.

GS.TS Hoàng Anh Tuấn (Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng nhận định, từ những kết quả khai quật có thể khẳng định đây là một hệ thống di tích, di vật vô cùng đặc biệt, đa dạng về loại hình, đa dạng về chất liệu với nhiều tầng văn hóa. Xưa nay chúng ta vẫn nói Hà Nội là dòng chảy văn hóa, văn hiến nghìn năm nhưng nhìn từ di chỉ Vườn Chuối và các hệ thống di tích khác thì phải nói là nhiều nghìn năm.

Chờ mong thành công viên di sản

TS Nguyễn Ngọc Quý cho biết, việc di chỉ Vườn Chuối được UBND TP Hà Nội xếp hạng là sự ghi nhận tầm quan trọng đặc biệt của di chỉ này trong tiến trình lịch sử Việt Nam.

“Chúng tôi đánh giá rất cao sự quan tâm của lãnh đạo Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội ngay sau khi cuộc khai quật quy mô lớn năm 2024 vừa kết thúc đã có những hành động cụ thể, thiết thực để chỉ trong một thời gian ngắn di chỉ Vườn Chuối được công nhận là di tích cấp thành phố. Hi vọng trong thời gian tới Vườn Chuối sẽ được đầu tư thành Công viên di sản văn hóa khảo cổ, trở thành điểm đến của du khách trong và ngoài nước để tìm hiểu lịch sử dân tộc Việt Nam” - TS Quý bày tỏ.

Đối với người dân thôn Lai Xá thì đây là niềm tự hào to lớn. Suốt nhiều năm qua, người dân nơi đây đã không ngừng nỗ lực bảo vệ khu vực này trước những tác động tiêu cực từ quá trình đô thị hóa.

Ông Nguyễn Văn Thắng - thôn Lai Xá, xã Kim Chung không giấu được xúc động cho biết: “Khi xem VTV1 biết di chỉ Vườn Chuối được công nhận là di tích của thành phố tôi và bà con trong thôn vô cùng vui mừng. Việc xếp hạng di tích không chỉ góp phần nâng cao ý thức cộng đồng trong việc giữ gìn di sản mà còn mở ra cơ hội phát triển du lịch văn hóa, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân địa phương”.

“Bà con chúng tôi rất mong muốn, thời gian tới Nhà nước sẽ đầu tư xây dựng di chỉ Vườn Chuối thành công viên di sản văn hóa, để các hiện vật nghìn năm tuổi có thể kể lại những câu chuyện lịch sử cho công chúng. Đó là điều vô cùng đáng quý, cũng chính là cách để chúng ta tôn vinh các di sản quý báu của cha ông cho thế hệ mai sau” - ông Thắng chia sẻ.

Là người quan tâm, theo dõi các thông tin về di chỉ khảo cổ Vườn Chuối từ năm 2010 đến nay, TS sử học Ngô Vương Anh cho biết: “Quyết định của UBND TP Hà Nội xếp hạng Di tích cấp Thành phố với di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối là tin rất mừng với những người quan tâm đến di tích này và tất cả những người yêu quý khảo cổ học, lịch sử, văn hóa nói chung. Việc xếp hạng cho di chỉ Vườn Chuối là minh chứng rõ nét và sinh động cho việc chúng ta muốn giữ một phần của ký ức lịch sử như là “tài sản văn hóa để dành” cho hậu thế”.

Theo TS Ngô Vương Anh, ý tưởng xây dựng một “Công viên Lịch sử - Văn hóa - Khảo cổ học” cũng đã được đề nghị trong phương án phát huy những giá trị đặc biệt của di chỉ này để một địa chỉ văn hóa quý giá, độc đáo có thể nâng thêm tầm những giá trị kinh tế của các ý tưởng xây dựng.

Việt Hà