TP.HCM nâng cấp Nghị quyết 98 đón 'đại bàng' - Bài 2: Cuộc đại phẫu về tư duy và phân quyền

Sau khi nhận diện được những bất cập trong Nghị quyết 98 hiện hành, bài toán đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách là làm thế nào để thiết kế một bộ tiêu chí mới vừa đủ chặt chẽ để lựa chọn đúng “đại bàng” - nhà đầu tư chiến lược, vừa đủ linh hoạt để không bỏ lỡ các cơ hội.

Đây là một cuộc cân não chính sách đang diễn ra sôi nổi, với những góp ý chuyên sâu từ các chuyên gia hàng đầu.

Linh hoạt để không bỏ lỡ các cơ hội

Một luồng quan điểm quan trọng được nêu ra bởi PGS-TS Vũ Anh Tuấn, Trường ĐH Việt Đức, cho rằng cần siết lại các tiêu chí về năng lực tài chính và quy mô dự án để đảm bảo tính khả thi. Ông phân tích mức vốn tối thiểu 6.000 tỉ đồng cho một dự án đường sắt đô thị (ĐSĐT) như trong dự thảo là quá bé, bởi với suất đầu tư quốc tế, số tiền này chỉ đủ để xây dựng 2-3 km đường, một đoạn tuyến quá ngắn để có thể tạo ra hiệu quả về giao thông. Một dự án có ý nghĩa cần quy mô vốn lên tới hàng tỉ USD.

Vì vậy, PGS-TS Vũ Anh Tuấn đề xuất các tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư chiến lược phải yêu cầu rõ năng lực tài chính, với vốn chủ sở hữu chiếm 20%-30% tổng vốn dự án, có lịch sử tín dụng tốt trong ít nhất ba năm và phải chứng minh được khả năng huy động vốn quy mô lớn từ thị trường quốc tế. Yêu cầu này nhằm đảm bảo TP không lựa chọn phải những nhà đầu tư thiếu năng lực, gây rủi ro cho các dự án trọng điểm.

Tương tự, từ góc độ thực tiễn của ngành công nghệ cao, Ban quản lý Khu công nghệ cao TP.HCM (SHTP) cũng kiến nghị cần xem xét lại đề xuất hạ mức vốn tối thiểu cho dự án công nghệ chiến lược xuống 1.000 tỉ đồng. Theo SHTP, ngưỡng vốn này (khoảng 40 triệu USD) là quá thấp đối với ngành sản xuất công nghệ cao, đặc biệt là công nghiệp bán dẫn, nơi một nhà máy chế tạo có vốn đầu tư lên tới hàng tỉ USD.

Mức vốn quá thấp sẽ không thể thu hút được những tên tuổi hàng đầu thế giới. Thay vào đó, SHTP đề xuất giữ nguyên các mức vốn cao hơn như trong Nghị quyết 98 gốc: 3.000 tỉ đồng cho các trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) và 30.000 tỉ đồng cho các dự án sản xuất.

Để thu hút nhà đầu tư chiến lược cần gỡ vướng tiêu chí về quy mô vốn, tiến độ giải ngân và đòi hỏi thủ tục hành chính thông thoáng. Ảnh: QH

Ở chiều ngược lại, TS Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98, lại đưa ra một cảnh báo quan trọng. Ông lo ngại rằng nếu áp dụng quá cứng nhắc tiêu chí về kinh nghiệm thực hiện dự án tương tự, các doanh nghiệp trong nước sẽ bị loại khỏi cuộc chơi trong những lĩnh vực mới như ĐSĐT.

“Việt Nam chưa có ngành công nghiệp ĐSĐT, do đó không một doanh nghiệp trong nước nào có thể đáp ứng tiêu chí này. Việc cân bằng giữa hai luồng ý kiến - vừa đảm bảo năng lực tài chính và kinh nghiệm quốc tế, vừa tạo cơ hội cho doanh nghiệp nội địa phát triển và tham gia vào chuỗi giá trị - chính là thách thức lớn nhất trong việc hoàn thiện các tiêu chí của Nghị quyết 98 sửa đổi” - TS Trần Du Lịch nhận định.

Trao quyền chỉ định, nới lộ trình

Trong khi các tiêu chí còn đang được thảo luận để tìm ra điểm cân bằng tối ưu, có hai giải pháp đột phá trong dự thảo sửa đổi Nghị quyết 98 đã nhận được sự đồng thuận cao. Đây được xem là hai “chìa khóa” chính để giải quyết những vướng mắc cố hữu đã được nhận diện sau hơn hai năm triển khai.

Giải pháp thứ nhất và cũng là quan trọng nhất, nhằm tháo gỡ vướng mắc lớn nhất mà TS Trần Du Lịch đã nhiều lần nhấn mạnh: Đó là quy định bắt buộc phải đấu thầu để lựa chọn nhà đầu tư chiến lược.

Theo phân tích của TS Trần Quý, Viện trưởng Viện Kinh tế số Việt Nam, đây là một mâu thuẫn cốt lõi, khi TP chủ động mời gọi các tập đoàn toàn cầu nhưng lại yêu cầu họ tham gia một cuộc đấu thầu không phù hợp với bản chất của các siêu dự án. Do đó, dự thảo sửa đổi đề xuất trao quyền cho TP.HCM được áp dụng hình thức chỉ định nhà đầu tư. Cơ chế này, tương tự như chính sách đặc thù đã áp dụng cho các dự án ĐSĐT theo Nghị quyết 188, sẽ giúp TP chuyển từ thế bị động sang chủ động hơn trong việc tiếp cận và lựa chọn các đối tác thực sự sở hữu công nghệ nguồn và tiềm lực vượt trội.

Giải pháp thứ hai giải quyết trực tiếp yêu cầu bị cho là phi thực tế về tiến độ giải ngân vốn. Nghị quyết 98 hiện hành yêu cầu nhà đầu tư phải giải ngân vốn trong vòng năm năm, một quy định mà các nhà đầu tư dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ cho là không khả thi với một siêu dự án có vòng đời 22 năm. Vì vậy, dự thảo sửa đổi đã đề xuất kéo dài thời hạn giải ngân vốn tối thiểu lên 10 năm đối với các dự án hạ tầng lớn.

Sự điều chỉnh này có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, giúp chính sách của Việt Nam tiệm cận hơn với thông lệ quốc tế, giảm thiểu rủi ro và tăng sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư chiến lược có tầm nhìn dài hạn.

Cần một cuộc đại phẫu về phân quyền

Tuy nhiên, theo TS Huỳnh Thanh Điền, chuyên gia kinh tế, việc sửa đổi một số quy định như dự thảo là chưa đủ. Để Nghị quyết 98 thực sự tạo ra đột phá, cần một cuộc “đại phẫu” về tư duy phân cấp, phân quyền. Ông chỉ ra rằng điểm yếu cố hữu của các cơ chế đặc thù trước đây là chúng thường bị vô hiệu hóa bởi các luật chuyên ngành khác. Ông ví von rằng việc trao quyền cho TP nhưng lại đi kèm điều kiện “phải theo quy định của pháp luật” thì chẳng khác nào cho rồi lại trói.

Vì vậy, TS Huỳnh Thanh Điền đề xuất một sự thay đổi triệt để là trao thực quyền cho TP.HCM. Cụ thể, TP phải được toàn quyền quyết định các vấn đề quy hoạch, cấp phép đầu tư, chuyển đổi mục đích sử dụng đất trong phạm vi của mình mà không cần trình qua các bộ, ngành, miễn là tuân thủ quy hoạch tổng thể quốc gia.

“Thậm chí, TP cần được tự chủ trong việc xây dựng cơ chế lương, thưởng và áp dụng KPI riêng cho bộ máy công quyền để thu hút và giữ chân nhân tài, phù hợp với đặc thù của một siêu đô thị có chi phí sinh hoạt và áp lực công việc cao. Quan điểm này cho rằng chỉ khi được trao quyền tự quyết thực sự, TP.HCM mới có thể vận hành một cách linh hoạt và hiệu quả để cạnh tranh trên trường quốc tế” - TS Huỳnh Thanh Điền góp ý.

Mở đường cho Côn Đảo đón sóng đầu tư xanh

Một điểm nhấn hoàn toàn mới và mang tính chiến lược trong lần sửa đổi Nghị quyết 98 này là sự xuất hiện của đặc khu Côn Đảo. Sau khi sáp nhập vào TP.HCM, Côn Đảo đứng trước một vận hội phát triển chưa từng có và rất cần một cơ chế đặc thù được lồng ghép trong cơ chế đặc thù chung của TP.

Trong chuyến làm việc mới đây của Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang, ông Lê Anh Tú, Bí thư Đảng ủy đặc khu Côn Đảo, đã chính thức kiến nghị TP bổ sung những cơ chế, chính sách riêng cho Côn Đảo vào dự thảo sửa đổi Nghị quyết 98. Định hướng phát triển Côn Đảo đã được vạch ra rất rõ ràng: Trở thành một khu du lịch xanh - thông minh, tầm cỡ quốc tế, dựa trên các trụ cột như năng lượng tái tạo (với “bộ ba” điện gió - điện mặt trời - bộ lưu điện), tài chính xanh và thị trường tín chỉ carbon.

QUANG HUY - THU HÀ