TP Hồ Chí Minh cần hệ sinh thái chăm sóc người cao tuổi đa tầng

Đó là nhận định chung của chuyên gia, nhà quản lý đưa ra tại Hội thảo lấy ý kiến chuyên gia xây dựng Đề án phát triển hệ thống cơ sở chăm sóc người cao tuổi trên địa bàn thành phố, do Sở Y tế TP Hồ Chí Minh tổ chức ngày 26/12.

Già hóa dân số nhanh, hệ thống chăm sóc còn nhiều khoảng trống

PGS. TS Tăng Chí Thượng, Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh cho biết, già hóa dân số đang trở thành xu thế tất yếu và diễn ra với tốc độ nhanh tại thành phố. “Đây không chỉ là thách thức về mặt dân số học mà còn đặt ra yêu cầu rất lớn đối với hệ thống y tế, an sinh xã hội và công tác quản trị đô thị trong giai đoạn phát triển mới”, ông Thượng nhấn mạnh.

Ông Tăng Chí Thượng phát biểu tại hội nghị.

Theo ông Tăng Chí Thượng, nhu cầu chăm sóc dài hạn cho người cao tuổi đang gia tăng nhanh trong khi mô hình gia đình truyền thống ngày càng thu hẹp. Tuy nhiên, hệ thống dưỡng lão hiện nay còn nhiều hạn chế. “Cung dịch vụ chăm sóc chưa theo kịp cầu, các mô hình còn thiên về nuôi dưỡng tập trung, trong khi thiếu các loại hình linh hoạt như chăm sóc tại nhà, chăm sóc ban ngày, nhà ở có hỗ trợ, chăm sóc giảm nhẹ và chăm sóc cuối đời”, ông Tăng Chí thượng nói.

Theo ông Nguyễn Tăng Minh, Phó Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh, thành phố bước vào thời kỳ già hóa dân số từ năm 2017, muộn hơn cả nước khoảng 6 năm nhưng tốc độ già hóa lại diễn ra rất nhanh. Năm 2024, tỷ lệ người cao tuổi tại thành phố đạt 10,49%, với hơn 1,46 triệu người. Theo cơ sở dữ liệu dân cư của Bộ Công an, đến hết ngày 30/11/2025, số người trên 60 tuổi tại thành phố là khoảng 1,6 triệu người, chiếm 11% dân số và là địa phương có số người cao tuổi nhiều nhất cả nước.

Người cao tuổi sinh hoạt, vui chơi tại Viện dưỡng lão Tâm Anh.

Trong khi đó, theo ThS Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP Hồ Chí Minh, toàn thành phố hiện chỉ có 36 cơ sở đang trực tiếp chăm sóc hơn 3.500 người cao tuổi. “Tỷ lệ cung ứng dịch vụ là rất thấp so với quy mô hơn 1,6 triệu người cao tuổi. Phần lớn các cơ sở vẫn vận hành theo mô hình nội trú truyền thống, chưa đáp ứng được nhu cầu chăm sóc linh hoạt của một đô thị lớn”, ThS Phạm Bình An nhận định.

Tương tự, TS. KTS Trương Trung Kiên, Phó Giám đốc Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP Hồ Chí Minh cho biết, hạ tầng hiện hữu của thành phố được thiết kế cho đô thị trẻ và năng động, đang bộc lộ sự “lệch pha” trước tốc độ già hóa dân số. Nhiều cơ sở chăm sóc người cao tuổi công lập như Thị Nghè, Thạnh Lộc quá tải, nằm trong khu vực lõi đô thị chật hẹp, thiếu không gian xanh. Khu vực tư nhân gặp khó khăn về quỹ đất và cơ chế đầu tư, dẫn đến một số cơ sở dưỡng lão quá đắt hoặc thiếu chuẩn mực, tạo ra các “ốc đảo cô đơn” tách biệt người cao tuổi khỏi cộng đồng. Hệ quả là nhóm người cao tuổi thu nhập trung bình và thấp có nguy cơ thiếu tiếp cận dịch vụ.

Bên cạnh khoảng trống về dịch vụ, vấn đề nhân lực và gánh nặng bệnh tật cũng được các chuyên gia đặc biệt lưu ý. ThS Phạm Đức Mục, Chủ tịch Hiệp hội Điều dưỡng Việt Nam cho biết: “Có tới 70% người cao tuổi mắc từ hai bệnh trở lên, trung bình 2,7 bệnh/người. Tuổi thọ tăng nhưng nhiều năm cuối đời sống chung với bệnh tật, suy giảm chức năng, làm gia tăng đáng kể nhu cầu chăm sóc dài hạn”. Trong khi đó, tỷ lệ điều dưỡng trên dân số của Việt Nam còn thấp, nhân lực chăm sóc tại cộng đồng và tại nhà chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Định hướng xây dựng hệ sinh thái chăm sóc dài hạn đa tầng

Các chuyên gia cho rằng, những hạn chế trên cho thấy thành phố cần một mô hình chăm sóc mới có khả năng bao phủ rộng hơn, tận dụng mạng lưới y tế cơ sở và gắn kết chặt chẽ với hệ thống an sinh xã hội.

Các chuyên gia tham dự Hội thảo lấy ý kiến xây dựng Đề án phát triển hệ thống cơ sở chăm sóc người cao tuổi trên địa bàn thành phố.

Trước thực trạng trên, PGS, TS Tăng Chí Thượng cho rằng, việc phát triển hệ thống dưỡng lão cần được tiếp cận theo mô hình hệ sinh thái chăm sóc dài hạn, thay vì các giải pháp riêng lẻ, tình thế. “Trọng tâm là quy hoạch hệ thống dưỡng lão theo mô hình đa tầng dịch vụ, từ chăm sóc tại nhà, chăm sóc ban ngày, nhà ở có hỗ trợ, dưỡng lão điều dưỡng đến chăm sóc giảm nhẹ, cuối đời, bảo đảm người cao tuổi được chăm sóc đúng mức độ, đúng thời điểm”, ông Thượng nhấn mạnh.

Cùng với đó là yêu cầu chuẩn hóa chất lượng dịch vụ và phát triển nguồn nhân lực chuyên biệt. Theo ông Tăng Chí Thượng, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn cho từng loại hình dưỡng lão, gắn với cơ chế kiểm định, đánh giá và công khai chất lượng; đồng thời phát triển đội ngũ chăm sóc người cao tuổi như một nghề nghiệp chuyên biệt, có hệ thống đào tạo, chứng chỉ hành nghề và lộ trình nghề nghiệp rõ ràng, tham khảo kinh nghiệm quốc tế như mô hình chăm sóc dài hạn của Nhật Bản.

ThS Phạm Bình An cho rằng, kinh nghiệm từ các quốc gia già hóa nhanh cho thấy không tồn tại một mô hình “tối ưu duy nhất”, song có những nguyên tắc xuyên suốt mà Việt Nam nói chung và TP Hồ Chí Minh nói riêng có thể vận dụng gồm: Xây dựng cơ chế tài chính đa tầng; tích hợp chặt chẽ giữa y tế và an sinh xã hội; ưu tiên chăm sóc tại nhà và cộng đồng; chuyên nghiệp hóa nguồn nhân lực; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và quy hoạch hạ tầng thân thiện với người cao tuổi.

ThS Phạm Bình An khẳng định, trên cơ sở Nghị quyết số 72 cùng Nghị quyết số 98 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP Hồ Chí Minh, thành phố có đủ điều kiện để phát triển mô hình an sinh dưỡng lão đô thị đa tầng, gắn chặt với mạng lưới y tế cơ sở và các dịch vụ xã hội. Việc phát huy hiệu quả lợi thế về kinh tế, y tế, công nghệ và tính năng động của một siêu đô thị sẽ giúp TP Hồ Chí Minh từng bước trở thành trung tâm hiện đại về mô hình dưỡng lão, trong đó người cao tuổi vừa là đối tượng được chăm sóc, vừa là chủ thể đóng góp cho mục tiêu phát triển bền vững của Thành phố.

ThS Phạm Đức Mục kiến nghị, nghề nhân viên chăm sóc người cao tuổi cần được chuẩn hóa, quản lý và giám sát chặt chẽ để bảo đảm chất lượng, an toàn dịch vụ, đồng thời bảo vệ chính người lao động trong lĩnh vực này.

TS. KTS Trương Trung Kiên cũng đưa ra giải pháp quy hoạch hạ tầng xã hội của TP Hồ Chí Minh cần tập trung chuyển từ tư duy “cung cấp chỗ nghỉ” sang “xây dựng hệ sinh thái sống”, từ mô hình biệt lập sang mô hình hòa nhập, đưa dịch vụ chăm sóc đến tận nơi người cao tuổi sinh sống. Các chiến lược này triển khai đồng bộ theo 3 vùng chức năng đặc thù, khai thác lợi thế riêng của từng khu vực để hình thành hệ thống dưỡng lão hiện đại, nhân văn và bền vững.

Trên cơ sở các ý kiến chuyên gia, Sở Y tế TP Hồ Chí Minh cho biết sẽ chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan tham mưu Ủy ban nhân dân Thành phố xây dựng Đề án phát triển hệ thống dưỡng lão TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2025 - 2030 và những năm tiếp theo. Đề án nhằm hình thành hệ sinh thái chăm sóc dài hạn đa tầng, liên thông, lấy người cao tuổi làm trung tâm, đáp ứng yêu cầu già hóa dân số nhanh và mục tiêu phát triển bền vững của Thành phố.

Bài và ảnh: Đan Phương/Báo Tin tức và Dân tộc