Trả nợ hay cứu dân - Lựa chọn bất khả khi của các quốc gia khủng hoảng lương thực

Ảnh hưởng toàn cầu

Đối với một loạt các thị trường mà McIntyre đang theo dõi, tình trạng thiếu lương thực toàn cầu đang khiến các Chính phủ phải lựa chọn rõ ràng: trả nợ hoặc nuôi sống người dân của họ.

Sri Lanka đã lựa chọn phương án hai. Nước này rơi vào cảnh vỡ nợ nước ngoài vào ngày 18/5 vừa qua trong bối cảnh thiếu đồng đô-la để giảm bớt tình trạng thiếu hụt mọi thứ từ thực phẩm đến nhiên liệu, và nợ lãi cao mà các nước khác có thể làm theo.

Trả nợ hoặc cứu đói dân là sự lựa chọn bất khả thi của các quốc gia khủng hoảng lương thực. (Nguồn: Bloomberg Photo).

15 quốc gia thị trường mới nổi hiện đang giao dịch với khoản nợ ở mức khó khăn. Bốn trong số các quốc gia đó ở châu Phi, nơi mà một trong những quốc gia có giá lương thực leo thang nhất đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

McIntyre nói: “Vụ vỡ nợ ở Sri Lanka khiến tôi lo lắng. Bạn không cần phải lái xe hay sưởi ấm ngôi nhà của bạn, nhưng bạn phải ăn”.

Với ký ức về tình trạng bất ổn của làn sóng nổi dậy Mùa xuân Ả Rập vào đầu những năm 2010, các nhà đầu tư đang chạy trốn khỏi các quốc gia thị trường mới nổi đang bị đe dọa bởi tình trạng thiếu lương thực và các cuộc nổi dậy khắp nơi.

Cuộc gây hấn của Nga với Ukraine đã làm gián đoạn nguồn cung cấp lương thực thiết yếu, làm gia tăng các vấn đề do nhiệt độ khắc nghiệt và mưa khó nắm bắt ở các vùng rừng núi từ Đại Bình nguyên Bắc Mỹ đến tận cùng châu Phi.

Giá lương thực đã tăng vọt hơn 30% trong năm qua, theo Liên hợp quốc. Đáng chú ý hơn, trong hai thập kỷ đến năm 2020, chúng đã tăng trung bình 4,3% mỗi năm.

Thị trường tan chảy

Các quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất và ít có khả năng đối phó nhất là các quốc gia đang phát triển. Đối với các quốc gia này, lương thực gần như chiếm 1/3 số đo lạm phát chính hàng năm hiện nay. Ở Mỹ, Anh và phần lớn châu Âu, lương thực chiếm từ 10% trở xuống trong các biện pháp tương tự.

Các biện pháp tuyệt vọng như động thái hạn chế xuất khẩu lúa mì của Ấn Độ, được công bố vào đầu tháng này, sẽ làm tăng thêm áp lực giá toàn cầu và cản trở nỗ lực của các ngân hàng trung ương. Và các cuộc biểu tình phản đối tình trạng tồi tệ trong nước có khả năng lan rộng.

Các quốc gia khủng hoảng lương thực nặng nề nhất. (Nguồn: Bloomberg).

Luiz Eduardo Peixoto, chuyên gia kinh tế về thị trường mới nổi tại BNP Paribas Markets cho biết: “Các thị trường đã đánh giá thấp tác động của việc tăng chi phí đầu vào. Chúng tôi đặc biệt lo ngại về lạm phát lương thực. Hậu quả của việc tăng chi phí lương thực sẽ được nhìn thấy trong vài tháng tới, khiến lạm phát toàn cầu gia tăng đáng kể”.

Một quốc gia càng tiếp xúc nhiều với lạm phát lương thực, thì đồng tiền của họ càng có khả năng suy yếu, với đồng peso Mexico, đồng peso Colombia, đồng ringgit và đồng Rupiah là những đồng tiền dễ bị tổn thương nhất. Một báo cáo lạm phát quan trọng sẽ được công bố từ Mexico trong tuần này, với các nhà đầu tư cũng đang theo dõi các cuộc bầu cử tổng thống của Colombia, GDP của Brazil và PMI của Trung Quốc.

Điều đó làm cho việc thanh toán nợ, đặc biệt là nợ đô-la thậm chí còn khó khăn hơn, làm tăng viễn cảnh rằng các quốc gia đang phát triển mất quyền tiếp cận thị trường vào thời điểm họ cần nhất.

Lợi tức trái phiếu bằng đồng đô-la của họ gần như cao nhất trong hai năm ở mức gần 7%, tăng gấp 3 lần so với chi phí đi vay của một quốc gia như Tunisia. Việc phát hành Eurobond của những người đi vay ở thị trường mới nổi đã giảm 41% so với năm ngoái.

Trong khi đó, chi phí để bảo vệ khoản nợ của các quốc gia thị trường mới nổi cấp độ đầu cơ đã tăng lên ngang bằng với cơn thịnh nộ năm 2013, theo Bloomberg Intelligence.

Bryan Carter, người đứng đầu bộ phận nợ thị trường mới nổi ở London của công ty Quản lý Quỹ HSBC, cho biết: “So với cú sốc giá năng lượng, lạm phát giá thực phẩm có xu hướng thực sự lan rộng và kéo dài hơn, và các Chính phủ thường có ít chương trình hành chính hơn để giảm bớt tác động lên các hộ gia đình”.

Nhóm của ông nhấn mạnh thị trường trái phiếu của Nigeria, Ấn Độ, Kazakhstan, Ai Cập và Pakistan do các thành phần lạm phát lương thực lớn của họ và đã tăng kỳ vọng về lạm phát thị trường mới nổi ở hầu hết các quốc gia.

Rõ ràng là không có cách khắc phục nhanh chóng đối với tình trạng thiếu lương thực hoặc thị trường sa sút. Ngay cả trước khi xung đột Nga-Ukraine làm gián đoạn nguồn cung cấp lương thực, các mạng lưới đã bị suy yếu do ảnh hưởng kéo dài của đại dịch, biến đổi khí hậu và khủng hoảng năng lượng.

Đó là một tình huống dẫn đến tích trữ trên quy mô toàn cầu, với các quốc gia sản xuất lương thực hiện đang ngừng xuất khẩu một số mặt hàng và kéo dài chu kỳ lạm phát và đói kém.

Ấn Độ, nhà sản xuất lúa mì lớn thứ hai thế giới, đã tuân theo lệnh cấm bán mặt hàng chủ lực cũng như hạn chế xuất khẩu đường. Malaysia đã ngừng bán gia cầm ra nước ngoài. Indonesia đang ngừng một phần các chuyến hàng xuất khẩu dầu cọ.

Thái Lan và Việt Nam, những nhà xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới sau Ấn Độ, cũng có thể thực hiện các hành động có thể dẫn đến chi phí lương thực cao hơn cho người tiêu dùng trên toàn thế giới. Theo Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-Ocha, hai quốc gia châu Á nên cùng nhau tăng giá để thúc đẩy khả năng thương lượng.

Cùng ngày Sri Lanka vỡ nợ, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc cảnh báo rằng tình trạng thiếu lương thực toàn cầu có thể kéo dài trong nhiều năm, làm lan rộng biến động chính trị và nạn đói.

Sơn Tùng (Theo Bloomberg)