Trải nghiệm sự kỳ lạ của nghệ thuật ảo ảnh với 'Ảo thị'

Tác phẩm của Sugihara thường khiến người xem bối rối vì không thể xác định được hình dạng thật của vật thể. Ảnh: BTC.

Lần đầu tiên tại Việt Nam, công chúng sẽ được cảm nghiệm sự kỳ lạ của nghệ thuật ảo ảnh - đánh lừa thị giác từ 53 mô hình được thiết kế bởi GS Sugihara Kokichi (Nhật Bản) trong triển lãm “Ảo thị”.

Ảo ảnh “thấy vậy nhưng không phải vậy”

Triển lãm “Ảo thị” sẽ diễn ra tại Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam - Japan Foundation (27 Quang Trung, Hoàn Kiếm, Hà Nội), từ ngày 28/6 - 24/8. Là một triển lãm hiếm - lạ và độc đáo, “Ảo thị” được đánh giá như một hành trình khám phá thế giới thị giác đầy bất ngờ, thách thức mọi giới hạn của cảm nhận thông thường.

Nếu chúng ta nghĩ đó là hình thoi thì thực ra nó là một vật thể hình tròn, còn nếu ta nghĩ nó là con cá thì thực tế nó lại là một con chim. Thậm chí, bạn sẽ không thể chắc chắn đâu là điểm khởi đầu hay điểm kết thúc của một chiếc cầu thang, và nếu bạn chắc chắn mình đã nhìn đúng thì xin chúc mừng, vì bạn đã sai 100%.

Đó không chỉ là một bất ngờ, mà còn là một sự kỳ lạ của nghệ thuật đánh lừa thị giác. Chúng ta thường cho rằng mắt là nhân chứng đáng tin cậy và xác thực nhất nhờ chức năng thị giác ba chiều.

Tuy nhiên, phản biện niềm tin này một cách hóm hỉnh, GS Sugihara Kokichi tận dụng “điểm mù” của thị giác, tạo ra những hiện tượng tưởng chừng như không thể, đem đến cho người xem trải nghiệm thú vị và suy tư trước câu hỏi “chức năng sinh học cho phép con người nhận thức hiện thực đến đâu?”.

GS Sugihara Kokichi, người đã bốn lần chiến thắng cuộc thi Ảo giác Quốc tế, đồng thời cũng là nhà tiên phong trong lĩnh vực toán học ứng dụng và nhận thức không gian. Ông sẽ đem đến triển lãm “Ảo thị” tại Việt Nam 53 mô hình 3D dù nhỏ bé nhưng có sức mạnh đánh lừa cả những đôi mắt lẫn sự phán đoán tinh tường nhất.

Theo ban tổ chức, khác với những hình ảnh ảo thị chỉ giới hạn trên giấy, các tác phẩm lần này là những mô hình thật, được tạo ra bằng các công thức lượng giác. Một hình tròn từ góc này, song lại có thể biến thành chuỗi hình vuông lồng vào nhau khi nhìn từ góc khác. Chiếc gương đặt cạnh chú cá nhưng chỉ phản chiếu lại bộ xương. Một số thiết kế, kích cỡ chỉ tầm 8cm, song lại tạo ra hiệu ứng choáng ngợp, làm mê mẩn công chúng dù quan sát ở khoảng cách xa hay gần.

Ảo ảnh quang học thường dùng để đánh lừa tâm trí con người khi nhìn thấy các đường thẳng hoặc che giấu một thứ gì đó trong một mặt phẳng. Sugihara không chỉ là một nhà toán học, mà còn là một nhà ảo thuật có tài năng biến những đồ vật bình thường thành các ảo giác pha trộn giữa sự phức tạp và đơn giản.

Một vật thể trông thì giống như ngôi sao 4 cánh nhưng khi đặt trước gương, vật thể này bỗng hóa thành 4 vòng tròn nhỏ khác nhau khi nhìn từ phía đối diện. Tác giả khéo léo tạo ra các vật thể với những đường nét được xử lý vô cùng tinh tế nhằm đánh lừa thị giác của người nhìn.

Tác phẩm của Sugihara thường khiến người xem bối rối vì không thể xác định được hình dạng thật của vật thể. Trong khi vật thể có dạng như những hình trụ thẳng đứng thì ảnh phản chiếu trong gương lại có dạng hình chữ nhật, và ngược lại. Mặc dù, người xem biết rằng cả ảnh trực tiếp và ảnh phản chiếu trong gương đều đến từ một vật thể, nhưng những gì quan sát được thật sự không thể giải thích nổi.

Từ một vật thể hình trụ tròn nhưng qua tấm kính lại biến thành những hình dạng hoàn toàn khác. Ảnh: BTC.

Nghệ thuật kết hợp toán học và thị giác

Theo Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam, nghệ sĩ Sugihara Kokichi tốt nghiệp Thạc sĩ nghiên cứu ngành Kỹ thuật Tokyo năm 1973, sau đó ông đã làm việc tại nhiều nơi như Viện Nghiên cứu Kỹ thuật Điện tử Tổng hợp, Đại học Nagoya và Đại học Tokyo trước khi chuyển về giảng dạy tại Đại học Meiji năm 2009.

Từ tháng 4/2019 tới nay, ông giữ chức vụ Giáo sư danh dự xuất sắc thuộc Viện Nghiên cứu Toán học cấp cao, Đại học Meiji. Chuyên ngành của GS Sugihara Kokichi là Toán kỹ thuật. Trong quá trình nghiên cứu phát triển mắt robot, ông đã tìm ra các kĩ thuật dựng những bức tranh đánh lừa thị giác thành mô hình thực tế và mở rộng nghiên cứu sang cả lĩnh vực vật thể đánh lừa thị giác.

GS Sugihara Kokichi từng 4 lần giành giải Quán quân, 2 lần giành giải Á quân tại Cuộc thi Ảo giác Quốc tế. Ảnh: BTC.

Ông đã sáng tạo nhiều vật thể tưởng chừng phi lý và hiện nay vẫn đang hoạt động với tư cách nghệ sĩ làm mô hình Opt Art. Năm 2010, tác phẩm ảo ảnh “Chuyển động bất khả thi: Độ dốc nam châm” của ông đã giành giải Nhất trong Cuộc thi Ảo giác Quốc tế. Ảo ảnh này sử dụng phối cảnh cưỡng bức để cho thấy những viên bi dường như lăn lên dốc.

Năm 2013, ông tiếp tục giành giải Nhất với tác phẩm “Sự quay được tạo ra bởi sự tịnh tiến”. Năm 2015 và 2016, ông giành giải Nhì với tác phẩm “Mái nhà để xe mơ hồ” và “Ảo ảnh hình trụ”. Năm 2018 và 2020, Sugihara đã giành giải Nhất cho tác phẩm “Vật thể mơ hồ ba chiều” và “Cầu thang Schroeder 3D”.

Từ những năm 2000, GS Sugihara Kokichi đã bắt đầu khám phá các hiện tượng thị giác thú vị này và tham gia triển lãm ở Nhật Bản cũng như nhiều nơi trên thế giới. Tác phẩm của ông từng được lên sóng nhiều chương trình truyền hình nổi tiếng như “Design Talk plus” của đài NHK, “Arashi ni Shiyagare” của nhóm nhạc trứ danh Arashi, được công chúng đón nhận rộng rãi.

Ngoài ra, sáng tác của ông cũng được trưng bày tại nhiều bảo tàng khoa học và nghệ thuật hàng đầu thế giới, trong đó có thể kể đến Bảo tàng Cố cung Đài Loan. Những phát hiện của GS Sugihara Kokichi còn khơi gợi tư duy khoa học, hé lộ vẻ đẹp và mối liên hệ giữa toán học, nghệ thuật và cảm nhận.

Từ việc áp dụng toán học, thiết kế cho tới vận dụng kỹ thuật ảo ảnh, Sugihara đã sáng tạo ra những tác phẩm độc nhất vô nhị mang tính triết học về chức năng sinh học và nhận thức con người. Đồng thời, nâng tầm ảo ảnh thành một bộ phận của nghệ thuật thị giác, không chỉ độc đáo, mà còn có tính ứng dụng không kém các bộ môn nghệ thuật khác.

Trần Hòa