Tài năng của trạng toán Vũ Hữu, danh nhân tuổi Tỵ, quê Bình Giang

Thần đồng toán học Vũ Hữu gắn với giai thoại xây cổng thành không thừa, không thiếu một viên gạch (tranh minh họa)

Thần đồng tính toán

Hải Dương là tỉnh văn hiến, vùng đất phát tích, thời nào cũng xuất hiện bậc hiền tài, cống hiến cho đất nước. Thế kỷ 15, thời Lê sơ ở làng Mộ Trạch, huyện Đường An, phủ Thượng Hồng (nay là thôn Mộ Trạch, xã Tân Hồng, huyện Bình Giang) có gia đình cụ Vũ Bá Khiêm, thuộc đời thứ 5, dòng họ Vũ, nhà nghèo, quanh năm sống đạm bạc, nhưng giàu lòng nhân ái, sống hòa thuận với dân làng. Năm 1437 (có tài liệu nói năm 1443), ông bà sinh được người con trai đặt tên là Vũ Hữu.

Nhà nghèo khó, Vũ Hữu không được đi học nhưng sớm có năng khiếu đặc biệt về toán.

Truyện kể rằng, dân làng Mộ Trạch muốn sửa sang ngôi đình bị dột nát. Các bô lão trong làng lúng túng không biết tính toán làm sao để có thể hoàn thành ngôi đình. Vũ Hữu chỉ cần nhìn qua, lấy que vạch lên đất tính toán, một lát đã xong.

Toán thợ làm theo cách cậu vẽ, quả nhiên đúng. Ngôi đình được hoàn thành trước sự chứng kiến của cả dân làng. Mọi người ngạc nhiên, cho rằng Vũ Hữu là thần đồng. Từ đó cả làng góp tiền nuôi Vũ Hữu ăn học.

Theo gia phả họ Vũ, làng Mộ Trạch thì Vũ Hữu đỗ Hoàng Giáp khi mới 20 tuổi. Tuy là nhà nho, nhưng ông lại đặc biệt say mê môn toán. Ông hệ thống hóa những thành tựu về hình học, số học đương thời, viết thành quyển “Lập thành toán pháp”, chỉ dẫn cách chia cụ thể và chính xác về cách chia ruộng đất, xây dựng nhà cửa, thành lũy… Các phép đo ruộng đất được tính theo đơn vị mẫu, sào, thước (24 m2) và tấc (1/10 thước). Đây có thể là quyển sách toán học cổ nhất nước ta. Ông còn được coi là nhà toán học đầu tiên của Việt Nam. Nhân dân ta gọi ông là trạng Toán. Bia khoa Quý Mùi hiện ở Văn miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội) có ghi tên ông.

Nói về tài toán học của ông, sách “Công dư tiệp ký” của Vũ Phương ghi lại câu chuyện như sau: Xưa, vua Lê Thánh Tông muốn thử tài Vũ Hữu nên đã giao cho ông sửa chữa 3 cửa Đoan Môn, Đại Hưng và Đông Hoa của thành Thăng Long.

Phụng mệnh, Vũ Hữu dùng thước đo chiều cao, chiều dài, chiều rộng của các cửa thành và tính ra số gạch, đá, vật liệu phải dùng. Suốt thời gian sửa chữa cổng thành, Vũ Hữu đảm nhận giám sát, chỉ đạo toán thợ làm việc. Cổng thành được xây xong nhanh chóng nhưng mấy viên đại thần lại la lên: “Quan Lang Trung, ngài tính toán thế nào mà vẫn còn thừa 1 viên gạch”. Nghe các đại thần có ý kiến, Vũ Hữu mới nói: "Xin các ngài hãy thư thả. Viên gạch đó tôi đã tính trước dùng để thay thế viên gạch bị vỡ ở tường thành phía tây cửa Đông Hoa". Nói dứt lời, ông cho thợ đục viên gạch vỡ và thay bằng viên gạch thừa. Lúc này, mọi người đều tâm phục, khẩu phục.

Kết quả là khi xây xong, đá không thừa một tấc, gạch không thiếu một viên, quy mô các cửa thành được sửa chữa không sai một ly, một tấc. Vua Lê Thánh Tông rất hài lòng đã ban chiếu khen thưởng Vũ Hữu.

Vũ Hữu lập kỷ lục khi đã kinh qua các chức vụ như: Khâm hình viện Lang trung, Thượng thư Bộ hộ, Thượng thư Bộ lễ trong triều đình nhà hậu Lê. Cả đời làm quan của mình, Vũ Hữu cẩn thận, cần mẫn, thanh liêm, trung thực, luôn được vua tin dùng, sau được phong Thái bảo.

Vũ Hữu làm quan trải qua 7 đời vua, đến năm 70 tuổi mới nghỉ hưu.

Để ghi nhớ công lao của ông, nhiều nơi đã lập đền thờ, trong đó có nhà thờ “Hiền Đức Đường” ở làng Mộ Trạch, nơi ông ra đời.

Sinh hổ tử

Trạng toán Vũ Hữu có người con trai tên là Vũ Quỳnh. Năm 1478, Vũ Quỳnh thi đỗ tiến sĩ dưới triều vua Lê Thánh Tông. Ông từng giữ các chức vụ Thượng thư các bộ: Công, Binh, Lễ, Lại kiêm Tư nghiệp Quốc Tử Giám và Tổng tài Sử Quán. Vũ Quỳnh là một trong bốn nhà viết sử lớn nhất cùng với Ngô Sĩ Liên, Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên.

Công trình sử học mà ông cống hiến trong vai trò Tổng tài Sử quán là bộ “Đại Việt thông giám thông khảo” được biên soạn năm 1511 dưới triều vua Lê Tương Dực. Nội dung chép từ thời Hồng Bàng đến năm đầu Lê Thái Tổ gồm 26 quyển.

Vũ Quỳnh cũng từng tham gia biên soạn bộ sử lớn và nổi tiếng nhất là "Đại Việt sử ký toàn thư”, đóng góp rất nhiều cho nền sử học nước nhà. Cảm phục tài năng và đức độ của Vũ Quỳnh, người đương thời đã gọi ông là “Trạng Chằm” là tên nôm của làng Mộ Trạch.

Ở Hải Dương có 2 vị quan cùng thời Lê là Vũ Hữu và Vũ Hựu. Nhiều người hay nhầm lẫn. Vũ Hựu có công giúp vua Lê Chiêu Tông đánh đuổi quân Ai Lao và quân Chiêm xâm lược. Ông được thờ tại đình - đền Sượt, phường Thanh Bình, TP Hải Dương.

PHẠM QUÝ MÙI