Trẻ em cần được trang bị kiến thức phòng tránh, bảo vệ mình trên không gian mạng

Nhiều mô hình thiết thực, hiệu quả

Internet đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hằng ngày với mỗi người nhờ tính năng kết nối, hiệu quả thiết thực trên nhiều lĩnh vực. Đối với trẻ em, việc sử dụng thiết bị công nghệ số phục vụ học tập, giải trí và kết nối gia đình, bạn bè ngày càng phổ biến. Chỉ cần có trong tay một chiếc máy vi tính hay một chiếc điện thoại thông minh, trẻ em có thể tìm hiểu, khám phá kho kiến thức và thông tin vô tận để biết thêm những điều mới mẻ; hoặc dễ dàng tìm được loại hình giải trí phù hợp để giúp giảm áp lực, mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng.

Tiểu phẩm “Ngày hội cùng nhau bảo vệ trẻ em trên không gian mạng” tại trường THCS Luận Thành, tỉnh Thanh Hóa

Bên cạnh những tiện ích mang lại, môi trường mạng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với trẻ em như: bị dụ dỗ, lôi kéo, quấy rối, nghiện game, nghiện mạng xã hội hoặc tiếp cận những nội dung thông tin độc hại làm lệch lạc suy nghĩ, hành vi, lối sống. Thậm chí, hiện nay, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), deepfake hay các công cụ chỉnh sửa hình ảnh, giọng nói để tạo ra nội dung giả mạo trên mạng xã hội đang xâm phạm quyền riêng tư và gây tổn thương nghiêm trọng về tâm lý và danh dự cho trẻ em; thậm chí, nhiều đối tượng lợi dụng không gian mạng để thực hiện hành vi lừa đảo, bắt cóc con tin, rất nhiều vụ bắt cóc đã xảy ra đối với trẻ.

Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an cho biết: hơn 77% trẻ em Việt Nam sử dụng Internet hàng ngày, song nhiều em trở thành nạn nhân của thao túng tâm lý, tống tiền, buôn người qua mạng.

Trước thực tế đó, tỉnh Thanh Hóa đã có nhiều mô hình thiết thực nhằm nâng cao kỹ năng tương tác an toàn trên mạng cho trẻ em. Điển hình như: Ngành giáo dục tổ chức chiến dịch “Kỹ năng nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến”; diễn đàn trẻ em, tuần lễ Internet An toàn tại nhiều trường học, tập huấn kỹ năng số nhằm lan tỏa thông điệp bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Câu lạc bộ "Đại sứ An toàn trực tuyến" Trường THCS Luận Thành tổ chức sinh hoạt về các vấn đề an toàn mạng

Cùng với đó, Ban Thường vụ Tỉnh đoàn Thanh Hóa cũng triển khai các chương trình “Giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng trên không gian mạng giai đoạn 2022 - 2030”; “Ứng xử văn minh trên không gian mạng”; duy trì 63 mô hình tư vấn pháp lý trẻ em... Các chương trình góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm, chuẩn mực đạo đức trong hành vi ứng xử của đoàn viên, thanh niên trên mạng xã hội cũng như cách phòng chống các mối đe dọa, biết tự bảo vệ bản thân và gia đình khỏi rủi ro trong môi trường mạng.

Đặc biệt, với trách nhiệm là cơ quan quản lý, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa hàng năm đã chỉ đạo tăng cường rà quét, xử lý thông tin xấu độc liên quan trẻ em; ứng dụng phần mềm phân tích báo chí - mạng xã hội để sàng lọc, gỡ bỏ nội dung xấu, sai lệch; đồng thời phối hợp cùng các trường học và gia đình trang bị cho trẻ kỹ năng nhận biết nguy cơ, tự phòng vệ và báo tin khi gặp rủi ro.

Dạy trẻ cách tránh xa “cạm bẫy” trên mạng

Không dừng lại ở những buổi phổ biến đơn thuần, các cơ sở giáo dục đã lựa chọn cách khởi đầu năm học mới bằng những buổi tập huấn kỹ năng sống thiết thực. Nhiều chương trình, hoạt động ngoại khóa với hình thức truyền đạt sinh động, các trường đã và đang góp phần trang bị kiến thức, kỹ năng giúp học sinh tự bảo vệ bản thân trong mọi tình huống.

Tiêu biểu như Trường THPT Bỉm Sơn, ngay từ những ngày đầu của năm học đã tổ chức các hoạt động ngoại khóa tuyên truyền pháp luật và kỹ năng sống cho học sinh, trong đó có kỹ năng đối phó với các thủ đoạn trên không gian mạng cho học sinh. Không gian học tập mở ấy giúp các em học sinh được nói lên suy nghĩ bản thân, được chia sẻ, gắn kết, được tiếp cận và thực hành một số tình huống giả định và diễn tập thực tế, tạo hứng thú và dễ nhớ, dễ áp dụng.

Các em học sinh được thực hành, trao đổi về kỹ năng tự phòng vệ trên không gian mạng

Hiệu trưởng Trường THPT Bỉm Sơn Nguyễn Văn Xuân chia sẻ, do thiếu kiến thức về internet và mạng xã hội nên khi sử dụng các em có nguy cơ bị lừa đảo qua mạng. Những buổi tuyên truyền, trải nghiệm thực tế, hay tiết sinh hoạt đầu tuần không chỉ cung cấp kiến thức bổ ích mà còn góp phần định hướng kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử cho học sinh trong thời đại số, giúp các em hiểu rõ hơn về an ninh mạng, kỹ năng nhận diện và phòng tránh các chiêu trò lừa đảo để tự bảo vệ bản thân, đồng thời lan tỏa thông điệp sống tích cực trong cộng đồng học đường.

Trường THCS Luận Thành (xã Luận Thành), dù là một trường miền núi còn nhiều khó khăn nhưng luôn chú trọng trang bị kỹ năng tự phòng vệ trên không gian mạng cho học sinh. Vừa qua, nhà trường đã tổ chức chương trình “Ngày hội cùng nhau bảo vệ trẻ em trên không gian mạng”. Thông qua hai tiểu phẩm sinh động: một cô bé suýt bị buôn bán người vì chia sẻ quá nhiều lên mạng xã hội và một phụ huynh mất sạch tiền vì bấm vào đường link giả mạo công an, các em học sinh tham dự chương trình đã được tiếp cận với các hình thức, chiêu trò lừa đảo trên không gian mạng một cách gần gũi, chân thực, dễ hiểu nhất.

Đặc biệt, các em được Phó Trưởng Công an xã, Trung tá Lê Công Chính trực tiếp hướng dẫn cách nhận diện thông tin giả, thủ đoạn bắt cóc trực tuyến và biện pháp tự bảo vệ khi tương tác trên môi trường mạng.

Buổi hoạt động ngoại khóa của các em học sinh về kỹ năng nhận biết thủ đoạn lừa đảo trên mạng xã hội

Còn ở Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi (phường Hạc Thành), thời gian qua, nhà trường đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, hướng dẫn, trang bị kiến thức, kỹ năng để học sinh phòng tránh, tự bảo vệ mình trước các nguy hại trên môi trường mạng thông qua các buổi chuyên đề dưới cờ, sinh hoạt đầu giờ và cuối tuần... Đồng thời, phối hợp với phụ huynh khuyến khích con em tham gia các cuộc thi do sở, ngành, địa phương phát động như Hội thi trực tuyến “Tìm hiểu 60 năm Hàm Rồng chiến thắng”, Trạng nguyên Tiếng Việt nhí, Robotics... giúp các em phát huy tính sáng tạo, khả năng tư duy, vận dụng trong học tập, từ đó hạn chế tiếp xúc được các nền tảng mạng xã hội không phù hợp với lứa tuổi.

Pháp luật về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

Theo đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Thanh Hóa Cầm Thị Mẫn, những mô hình, hoạt động ngoại khóa phong phú đang được triển khai tại các nhà trường trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa thời gian qua cho thấy việc trang bị kỹ năng số, kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết trong giáo dục hiện đại. Khi mỗi thầy cô chủ động đồng hành, mỗi phụ huynh tăng cường chia sẻ và mỗi học sinh được hướng dẫn đúng cách, môi trường mạng sẽ không còn là khoảng tối đầy cám dỗ, mà trở thành không gian an toàn để các em khám phá, học tập và trưởng thành. Sự chung tay của gia đình - nhà trường - xã hội chính là “lá chắn số” hiệu quả nhất, giúp trẻ em tự tin bước vào kỷ nguyên số.

Đại biểu Quốc hội Cầm Thị Mẫn.

Cũng theo đại biểu Quốc hội Cầm Thị Mẫn, cùng với những hành động cụ thể, thiết thực từ nhà trường, gia đình và xã hội thì hệ thống pháp luật về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng đã nhận được sự quan tâm rất lớn của Đảng và Nhà nước đối với thế hệ trẻ trong kỷ nguyên số.

Cụ thể gồm: Luật Trẻ em, Luật An toàn thông tin mạng, Luật Tiếp cận thông tin; Nghị định số 147/2024/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng; Quyết định số 23/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021-2030; Quyết định số 830/QĐ-TTg phê duyệt chương trình "Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025"; Quyết định số 311/QĐ-TTg ngày 5/3/2022 Phê duyệt Chương trình “Giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng trên không gian mạng giai đoạn 2022 - 2030”; Quyết định số 88/QĐ-BTTTT ngày 21/1/2025 của Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) ngày 21/1/2025 ban hành Bộ Quy tắc ứng xử về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng; Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) xây dựng Tổng đài điện thoại quốc gia bảo vệ trẻ em (số 111).

Bên cạnh đó, Việt Nam và các nước ASEAN đã thống nhất thông qua Tuyên bố về Bảo vệ trẻ em khỏi tất cả các hình thức bóc lột và lạm dụng trực tuyến trong ASEAN (năm 2019) và Tuyên bố về xóa bỏ bắt nạt trẻ em trong ASEAN trong đó có bắt nạt trẻ em trên môi trường trực tuyến (năm 2021).

Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội Khóa XV đang xem xét, thảo luận và dự kiến thông qua Dự án Luật An ninh mạng. Trong dự thảo luật, Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng được quy định 1 điều riêng (Điều 20). Điều này thể hiện rõ quan điểm, chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước về việc đặt trẻ em vào vị trí trung tâm của các chính sách an sinh xã hội.

“Quy định này không chỉ khẳng định quyền của trẻ em khi tham gia môi trường mạng, mà còn cụ thể hóa trách nhiệm của từng nhóm chủ thể, từ cơ quan nhà nước, doanh nghiệp đến nhà trường, gia đình và lực lượng chức năng trong việc bảo vệ các em khỏi những nguy cơ, tác động tiêu cực của không gian mạng”, đại biểu Quốc hội chuyên trách Cầm Thị Mẫn nhấn mạnh.

Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), Thượng tá Triệu Mạnh Tùng chia sẻ về bảo vệ trẻ em trong Luật An ninh mạng năm 2025.

Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Thượng tá Triệu Mạnh Tùng cho biết, dự thảo Luật An ninh mạng quy định. Các nền tảng phải có trách nhiệm trong việc sàng lọc các thông tin có thể tác động tiêu cực, ảnh hưởng đến trẻ em. Đồng thời, các nền tảng trên cơ sở định danh khách hàng của mình phải xác định được độ tuổi của người sử dụng dịch vụ, khi xác định được đối tượng người sử dụng dịch vụ là trẻ em thì việc cung cấp dịch vụ cho trẻ em phải phù hợp với các tiêu chuẩn và quy định của pháp luật có liên quan.

“Ví dụ, hiện nay trên các nền tảng như facebook khi mọi người vào đăng ký với độ tuổi dưới 12 tuổi thì facebook sẽ chỉ cho phép tiếp cận những nội dung theo đúng lứa tuổi của người dùng, không phải nội dung nào cũng được đẩy vào tường của tài khoản trẻ em. Luật An ninh mạng năm 2025 cũng đang quy định theo hướng như vậy để bảo đảm trẻ em sẽ được tiếp cận những thông tin đúng với lứa tuổi, tránh tiếp cận những thông tin xấu, độc”, Thượng tá Triệu Mạnh Tùng nhấn mạnh.

Như vậy, có thể thấy sự quan tâm của Nhà nước ta dành cho vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, cùng với việc Quốc hội Khóa XV xem xét thông qua dự án Luật An ninh mạng tại Kỳ họp thứ Mười sẽ tạo nền tảng pháp lý vững chắc để bảo vệ trẻ em một cách toàn diện, giúp các em tự tin hòa nhập, sáng tạo và trưởng thành trong kỷ nguyên số.

Đào Cảnh