Tri âm, tri kỷ

Con người ta kể từ khi đi học mẫu giáo, tiểu học đã bắt đầu có bạn. Rồi tiếp sau đó là bạn học phổ thông, bạn học ở đại học. Khi ra công tác hoặc kinh doanh có bạn cơ quan, bạn làm ăn. Nếu cứ kể mãi ra như thế thì chẳng biết có giới hạn nào. Bài viết nhỏ này chỉ xin giới thiệu một số danh ngôn có tính nguyên tắc chung nhất để kén chọn cho mình những người bạn tốt, những tri âm, tri kỷ, những người sẽ giúp cho cuộc đời ta có những ngày nắng đẹp, gió mát, trời xanh, hoa nở, chim hót.

Mỗi một thế kỷ trôi qua, tình bạn lại có sự thay đổi về quan niệm, về tư duy, về chọn lựa. Nhưng về bản chất của tình bạn tốt, tình bạn chung thủy, tình bạn gắn bó thì không bao giờ thay đổi. Triết gia danh tiếng Jacques Dénille (1738 – 1813) đã có một khẳng định triết học rất quan trọng là: “Số phận tạo ra cha mẹ, sự lựa chọn tạo nên bạn bè”. Nhưng trên thực tế, tính từ khi một con người chào đời thì chính cha mẹ lại là hai người bạn đầu đời, hai người bạn đầu tiên mà ta được gặp. Trước cha mẹ chỉ có người nữ hộ sinh, hoặc bà đỡ, hoặc người điều dưỡng, hoặc người bác sĩ phẫu thuật mổ tử cung người mẹ để lấy thai khi sản phụ khó sinh bình thường là những người đầu tiên hoan nghênh và chào đón khi ta bước vào thế giới này. Lời dạy quan trọng của Dénille là “sự lựa chọn tạo nên bạn bè” là lời khuyên nhủ, là một danh ngôn mà suốt đời ta phải ghi nhớ và làm theo.

Việt Nam ta có một câu ca dao có ý cảnh báo rất cao, nhắc nhở ta trong việc tìm bạn, chọn bạn mà chơi, mà giao du gắn bó phải rất thận trọng, rất kỹ lưỡng, đó là: “Khi vui thì vỗ tay vào/ Đến khi hoạn nạn thì nào thấy ai”. Thật đáng sợ và đáng làm bài học cho tất cả mọi người đối với những loại bạn bè chỉ thân thiết, thích hợp trên bàn nhậu, lúc có tiền, lúc có chức, có quyền thì vui vẻ, đến lúc hoạn nạn, khó khăn thì đám bạn bè đó xa lánh hết, mặc kệ cho ai gặp khó khăn, nguy hiểm. Vì thế, nếu ai gặp những kiểu bạn bè như thế thì dù có đau lòng cũng phải nhận ngay ra được một bài học đắt giá mà rút kinh nghiệm, để thận trọng hơn trong việc tìm bạn, kết bạn.

Triết gia danh tiếng người Italia, ông Alexandre Manzoni (1788 – 1873) đã dặn dò mỗi con người sống trên trái đất này lời nhắn nhủ nhân ái và thương mến như sau: “Một trong những sung sướng lớn lao nhất ở đời này là có được tình bạn và một trong những sung sướng của tình bạn là có người để chia sẻ và ký thác một điều thầm kín”. Mãi biết ơn Manzoni vì những lời tâm huyết của ông dạy chúng ta biết nâng niu, quý trọng, gìn giữ một tình bạn chân chính, có khi còn hơn cả ruột thịt, họ hàng vì những mối liên kết lương thiện và vị tha mà tình bạn cao cả mang lại. Như thế, sau anh em ruột thịt, anh em họ hàng hai bên nội ngoại, chúng ta cần tìm kiếm thêm những người thân thiết để cùng chia ngọt sẻ bùi, đó là anh em bè bạn mà ta gặp trên mọi nẻo đường đời. Sự lựa chọn này rất quan trọng, rất có ý nghĩa, nó sẽ quyết định mọi nỗi vui buồn trong đời sống hàng ngày của ta. Nếu gặp được người bạn tốt sẽ giúp ta nhẹ bớt gánh nặng của khó khăn “cơm áo gạo tiền”. Có người gặp may hơn nữa, lúc vào tuổi trung niên, lúc vào tuổi nghỉ hưu vẫn duy trì được tình bạn lâu năm, vẫn gắn bó và hiểu rõ về nhau thì thật quá hạnh phúc, quá viên mãn.

Triết gia cổ đại Ménandre (khoảng năm 340 đến năm 292 trước Công nguyên) đã cổ vũ tình bạn lâu dài và đáng quý qua một danh ngôn bất hủ: “Sung sướng thay cho những ai đã gặp được một người bạn xứng đáng là bạn”. Hàng ngàn năm đã trôi qua, triết học cũng đã có những bước tiến dài cho đến tận ngày hôm nay thì ai ai cũng muốn được thêm vào câu của Ménandre đã dạy những tư vấn sau đây: “Muốn gặp được một người bạn xứng đáng được gọi là bạn thì bản thân mỗi chúng ta phải tu dưỡng, rèn luyện để xứng đáng là người bạn tốt trước đã, trước khi ta muốn kết bạn thân thiết với bất kỳ ai”. Đông phương cổ học cũng đã dạy: “Tiên trách kỷ, hậu trách nhân” (tạm dịch: Trước khi đánh giá, nhận xét về người bạn thì nên nghiêm khắc nhận xét và đánh giá bản thân mình trước đã). Nếu ai giữ được nguyên tắc đối nhân, xử thế này thì dần dần thế nào cũng tìm được người tri âm, tri kỷ cho cuộc đời mình. May mắn và cảm động biết bao nhiêu lúc về già ta vẫn còn những người bạn từ thủa còn nghèo, còn hàn vi. Mỗi lần gặp gỡ nhau, trao đi đổi lại, nhắc lại những kỷ niệm xưa đầy tự hào, đầy thân thương thì còn có hạnh phúc nào sánh kjp.

Một ngạn ngữ cổ của Italia đã viết: “Trong cảnh nghèo nàn mới biết rõ những ai là bạn ta”. Triết gia cổ đại Ciceron (từ năm 106 đến năm 43 trước Công nguyên) đã từng xác định: “Ta biết rõ một người bạn thật sự là bạn khi địa vị xã hội của ta không còn vững chãi nữa”. Đây chính là lúc thử thách lòng người, là phép thử chính xác nhất để lựa chọn bạn tri âm, tri kỷ. Rõ ràng khi ta lâm vào cảnh nghèo nàn, địa vị xã hội cũng không còn được như trước nữa, thì đúng theo quy luật của lòng dạ con người, bạn bè sẽ bỏ rơi, xa lánh ta vì không còn gì có lợi cho họ nữa. Ấy thế mà, giữa lúc ta gặp khó khăn vất vả đó, bạn nào vẫn đến với ta, tận tình an ủi, giúp đỡ, nâng ta lên khi ta gục ngã, giúp ta từng miếng cơm, manh áo ... đó mới chính là người bạn quý, bạn tốt, bạn thủy chung không nỡ rời bỏ ta khi ta thất thế.

Triết gia cổ đại Aristote (từ năm 384 đến năm 322 trước Công nguyên) đã có một định nghĩa để đời về tình bạn tri âm, tri kỷ như sau: “Tình bạn tri âm, tình bạn tri kỷ nghĩa là chỉ có một tâm hồn ở trong hai cơ thể, nghĩa là có một cơ thể chứa đựng hai tâm hồn”. Thật cao quý, đáng kính trọng thay định nghĩa về tình bạn tâm giao của Aristote vì nó mãi mãi đúng đắn.

Triết gia cổ đại Pythagore (khoảng năm 580 đến năm 500 trước Công nguyên) đã bổ sung về tình bạn rất chuẩn như sau: “Khi tôi ở bên cạnh người bạn tâm giao, tôi không bị lẻ loi vì hai chúng tôi chỉ là một”. Trên thực tế, có những người bạn sống chết có nhau còn hơn cả họ hàng, ruột thịt. Đó chính là kết quả của cả một quá trình chọn bạn, vượt qua thử thách của thời gian, vượt qua cay đắng gian khổ. Nếu ai trụ được, sẽ có tình bạn lâu dài, được thử thách. Tình bạn này khác xa với quan hệ họ hàng chỉ là một sự hiện hữu ngẫu nhiên của dòng họ, của gia đình mà có khi lại vì mâu thuẫn về của cải vật chất, tranh nhau gia tài mà phân ly, tan vỡ, hãm hại lẫn nhau.

Nhà triết học Mỹ, ông Washington (1732 – 1799) đã viết trong một tác phẩm ấn hành năm 1783 như sau: “Tình bạn chân thành là một cái cây mọc chậm và phải thử thách, phải chịu đựng nhiều nghịch cảnh trước khi đáng được gọi là tình bạn”. Cần nhấn mạnh ba ý được nhắc nhở là; Một cái cây mọc chậm, Phải thử thách và Phải chịu đựng nhiều nghịch cảnh. Nếu tuân theo đúng lời dạy ấy thì tình bạn chân chính, tri âm, tri kỷ thật quá khó khăn để lựa chọn, có khi cả đời cũng chẳng gặp được ai, nhưng có khi tình bạn chân chính lại đến một cách bất ngờ, thật là thú vị và phong phú với cuộc sống mà chúng ta đang sống và tận hưởng nó.

Tiếp tục bàn luận về chọn bạn, về tìm bạn, về giữ bạn cũng có nhiều lời khuyên bổ ích. Triết gia Mỹ, ông Benjamin Franklin (1706 – 1790) đã viết: “Khi chọn bạn hãy từ từ, khi thay bạn cũng cần phải từ từ hơn”. Lời dạy này rất quan trọng vì nó nhắc nhở ta không được phép vội vàng kết bạn và cũng không được phép vội vàng chia tay bạn. Phải cố gắng giữ bình tĩnh, suy đi nghĩ lại, suy xét trước sau rồi hãy nhận lời kết bạn, rồi hãy đành lòng chia tay với bạn. Ai thấu hiểu kỹ lưỡng về việc kết bạn và chia tay bạn sẽ gặp nhiều may mắn, thuận lợi trong cuộc sống hàng ngày. Trái lại, ai hay vội vàng, hấp tấp, yêu ghét không rõ ràng, thiếu thận trọng sẽ gặp nhiều vấp ngã trong bước trưởng thành.

Khép lại bài viết về tình bạn tri âm, tri kỷ cần nhớ một danh ngôn của Đông phương cổ học Tinh hoa: “Có ba loại bạn có ích cho cuộc đời ta: Bạn ngay thẳng, bạn rộng lượng và bạn hiểu biết nhiều”. Xin chúc cho tất cả chúng ta gặp được những người bạn lương thiện, tốt bụng và sẵn sàng tha thứ cho mọi thiếu sót mà ta mắc phải.

TRẦN HỮU THĂNG