'Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk' chính thức trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Niềm tự hào của người trồng và chế biến cà phê

Ngày 5/3, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 548/QĐ-BVHTTDL về việc công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo quyết định này, "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" đã chính thức được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tri thức trồng và chế biến cà phê được nhận diện ở hầu khắp các huyện trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Trong đó, khảo sát tập trung chủ yếu tại thành phố Buôn Ma Thuột, các huyện Cư M’gar, Krông Pắk, Ea H’leo, Cư Kuin và thị xã Buôn Hồ.

Đắk Lắk được xem là thủ phủ cà phê của Việt Nam.

Chủ thể văn hóa của "Tri thức trồng và chế biến cà phê" là những cá nhân, gia đình nắm giữ tri thức trồng và chế biến cà phê được trao truyền qua các thế hệ trong gia đình, cộng đồng, bao gồm hầu hết những người dân tộc tại chỗ như Ê Đê, M’Nông và cả những người nhập cư từ nơi khác đến đây sinh sống và trồng cà phê từ những năm 50 của thế kỷ XX. Đặc biệt, tri thức trồng và chế biến cà phê không ngừng được kế thừa, sáng tạo và phát triển theo thời gian.

Ông Nguyễn An Sơn (SN 1964, trú tại thôn 6, xã Ea Kpam, huyện Cư M'gar, tỉnh Đắk Lắk) cho biết, gia đình ông đã gắn bó với cây cà phê từ năm 1960. Khi đó, bố ông làm việc trong một đồn điền cà phê của Pháp và tích lũy được nhiều kinh nghiệm. Sau giải phóng, bố ông đã thực hiện làm vườn cà phê tiểu điền (2-3ha). Sau này, bố ông lớn tuổi không làm nổi nữa thì đã giao cho ông Sơn tiếp quản.

Theo ông Sơn, việc tái canh cà phê gặp nhiều thách thức do đất bạc màu sau hơn 30 năm canh tác. Để đảm bảo năng suất, gia đình ông đã áp dụng các phương pháp khoa học tiên tiến, giúp điều chỉnh lượng phân bón phù hợp cho cây cà phê. Bên cạnh đó, công nghệ chế biến cà phê cũng có nhiều cải tiến đáng kể. Trước đây, cà phê được rang bằng củi thủ công, nhưng hiện nay đã có máy rang hiện đại, máy phân loại, máy bắn màu giúp nâng cao chất lượng sản phẩm.

Để làm nên những hạt cà phê thơm ngon, người nông dân phải trải qua rất nhiều công đoạn.

Chia sẻ cảm xúc khi "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, ông Sơn cho rằng, đây không chỉ là niềm tự hào mà còn là động lực to lớn để những người nông dân như ông tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị của nghề trồng cà phê.

Để bảo vệ và phát huy di sản này, theo ông Sơn, người trồng cà phê phải có ý thức và trách nhiệm trong việc đảm bảo chất lượng sản phẩm, không chỉ đầu tư về trí tuệ mà còn phải ứng dụng khoa học kỹ thuật vào từng công đoạn sản xuất, từ khâu làm đất đến khi tạo ra những ly cà phê thơm ngon nhất. Đặc biệt, người trồng còn hướng đến sản xuất xanh, sạch nhằm bảo vệ môi trường, bảo sức khỏe cho cả người trồng lẫn người tiêu dùng.

"Nếu không có tri thức thì không thể làm ra những sản phẩm chất lượng. Vì vậy, người trồng cà phê không ngừng học hỏi, ứng dụng khoa học công nghệ để nâng cao giá trị cây cà phê", ông Sơn nhấn mạnh.

Công đoạn thu hái cà phê vô cùng vất vả.

Là một trong những doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cà phê tại tỉnh Đắk Lắk, ông Hoàng Danh Hữu, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Nông Trại EDE cho hay, từ trước đến nay, khi nhắc đến cà phê, hầu hết người tiêu dùng chỉ quan tâm đến sản phẩm cuối cùng – những ly cà phê thơm ngon trên thị trường. Ít ai hiểu được công sức, tâm huyết của những người nông dân và những người chế biến đã góp phần tạo nên chất lượng của các sản phẩm cà phê. Vì vậy, việc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã mang lại giá trị tinh thần to lớn.

"Sự ghi nhận này không chỉ tiếp thêm niềm tin, động lực cho những người trồng và chế biến cà phê mà còn là sự tôn vinh kịp thời của Đảng và Nhà nước đối với những người đã góp phần tạo nên hạt cà phê chất lượng cho người tiêu dùng", ông Hữu chia sẻ.

Góp phần tôn vinh, gia tăng giá trị cà phê

Đắk Lắk được xem là thủ phủ cà phê của Việt Nam bởi diện tích và sản lượng đứng đầu cả nước, chiếm khoảng 40% diện tích cả nước. Cà phê là sản phẩm nông nghiệp chủ lực trong cơ cấu nền kinh tế tỉnh, là sản phẩm chiếm tỉ trọng lớn trong tổng sản phẩm xã hội và kim ngạch xuất khẩu hàng năm của tỉnh. Cà phê cũng ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập của đại đa số người dân sinh sống trên địa bàn tỉnh.

Với diện tích cà phê hiện nay đạt 212.106 ha, sản lượng đạt trên 535.672 tấn/năm, cây cà phê không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế - xã hội mà còn có ý nghĩa to lớn về văn hóa du lịch của tỉnh Đắk Lắk. Quá trình phát triển ngành cà phê kết hợp với phát triển du lịch sinh thái, văn hóa tại chỗ, đã thu hút ngày càng tăng lượng du khách đến thăm quan du lịch tại Đắk Lắk.

Việc phơi cà phê được thực hiện công phu.

Quy trình trồng và chế biến cà phê trải qua nhiều công đoạn khác nhau như: Ươm cây, trồng và chăm sóc cây cà phê, thu hoạch, chế biến, rang xay cà phê.

Trao đổi với Người Đưa Tin, ông Lại Đức Đại, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk cho hay, Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung đang nắm giữ trong tay một nguồn tri thức hết sức có giá trị đó là "Tri thức trồng và chế biến cà phê".

Vẫn theo lời từ ông Đại, tại Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 9 năm 2025, UBND tỉnh Đắk Lắk đã quyết định đưa "Tri thức trồng và chế biến cà phê" trở thành di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Qua đó, không chỉ nhằm tôn vinh những giá trị của cà phê mà còn ghi nhận sự đóng góp của những người nông dân, người chế biến đã cống hiến cho ngành cà phê Việt Nam nói chung và Đắk Lắk nói riêng.

Nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk sử dụng máy móc, công nghệ hiện đại vào việc rang xay, chế biến cà phê.

Việc công nhận di sản này cũng góp phần tạo nên giá trị gia tăng cho hạt cà phê, giúp người nông dân có cuộc sống ấm no và thúc đẩy sự phát triển của ngành cà phê. Đồng thời, đây cũng là cơ hội quảng bá mạnh mẽ hình ảnh Đắk Lắk đến với du khách trong và ngoài nước. Đắk Lắk không chỉ là điểm đến để trải nghiệm văn hóa, mà còn là nơi để thưởng thức, trải nghiệm các hoạt động trồng và chế biến cà phê.

Ông Đại còn cho biết, trong thời gian tới, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ tham mưu cho UBND tỉnh về kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản này. Đồng thời, sẽ xây dựng lộ trình để đề xuất, công nhận các nghệ nhân trồng và chế biến cà phê, nhằm tôn vinh những người đã góp phần lưu giữ và phát triển tri thức quý báu.

Người dân và du khách thích thú khi được thưởng thức những ly cà phê thơm ngon.

Khánh Ngọc