Trompe-L'Oeil: Thời trang đánh lừa con mắt như thế nào

Hãy dùng kính hiển vi để quan sát các sàn diễn thời trang ngày nay, bạn sẽ tìm thấy những thủ thuật thiết kế ẩn giấu ở khắp mọi nơi. Chỉ trong hai mùa giải vừa qua, đồ denim của Acne Studios đã chơi chiêu trò với dây chuyền, vòng tay và thắt lưng in hình quanh eo một cách chân thực. Diesel đưa ra những chiếc áo có vẻ đã xuống cấp, nhằm mục đích giống với những vết mồ hôi mà người ta sẽ tích tụ sau khi say sưa. Đôi tất ren của Balenciaga được in tinh xảo trên quần tất trắng, còn trang phục lịch sự đầy tính nghệ thuật của KidSuper mang hình dáng những ma-nơ-canh vẽ ảo mộng. Moschino đánh lừa hàng ghế đầu với dây treo phẳng trên áo phông và cà vạt ngang bằng quấn quanh váy, giống như những thứ trong kho lưu trữ của hãng. Đây đều là những ví dụ về trò lừa bịp xứng đáng gấp đôi của thời trang, hay còn gọi là trompe-l'oeil.

“Trompe-l'oeil” (phát âm là “TROM-PLOY”) là một thuật ngữ tiếng Pháp có nghĩa là “đánh lừa con mắt”. Theo định nghĩa, hiệu ứng này khá đơn giản: “một kỹ thuật trong đó nhà thiết kế tạo ra ảo ảnh quang học, thông qua sự thay đổi về phối cảnh, kích thước hoặc vị trí”. Nhưng trên thực tế, mánh khóe của nó có thể khó giải mã hơn nhiều giống như trò đùa Cá tháng Tư.

Mặc dù ngày nay được các nhà thiết kế thời trang sử dụng phổ biến nhưng nguồn gốc của kỹ thuật này thực sự có nguồn gốc sâu xa từ lịch sử nghệ thuật. Câu chuyện ngụ ngôn như thế này: ở Hy Lạp cổ đại, hai nghệ sĩ - Zeuxius và Parrhasius - đã thách thức nhau vẽ những bức tranh mô tả rất chân thực về các vật thể hàng ngày trên mặt phẳng hai chiều. Zeuxius đã minh họa một cách khéo léo một chùm nho đến nỗi những chú chim đáng tin cậy đổ xô theo những nét vẽ của ông vì nghĩ rằng chúng đã tìm thấy bữa trưa của mình. Để thách thức anh ta, Parrhasius đã vẽ một tấm rèm xếp nếp mà Zeuxius đã ngu ngốc yêu cầu kéo lại để anh ta có thể xem tác phẩm của Parrhasius. Bất đắc dĩ, Zeuxius thừa nhận thất bại: “Tôi đã lừa được lũ chim, nhưng Parrhasius đã lừa dối tôi”.

Truyền thuyết hàng thế kỷ đã trở thành bản thiết kế cho các tác phẩm trompe-l'oeil trong các khoảng thời gian nghệ thuật trước đó: chẳng hạn, trong thời kỳ Phục hưng và Baroque, các họa sĩ sẽ trang trí cẩn thận trần nhà của những nội thất lớn với những mô tả ảo tưởng về trần nhà mái vòm trải dài, tạo ra ảo tưởng rằng các tòa nhà có kích thước cao hơn nhiều so với thực tế. Sau đó, các nghệ sĩ Hà Lan thế kỷ 17 - bao gồm Evert Collier và Samuel Dirksz van Hoogstraten - đã làm chủ được loại hình nghệ thuật đánh lừa trên canvas, mở đường cho các nhà sáng tạo thế kỷ 19 và 20 như John Frederick Peto và Salvador Dalí tạo ra những bức tranh trompe-l'oeil. Trong thời hiện đại, các nghệ sĩ đường phố sử dụng những hiệu ứng này để tạo ra ảo ảnh lan truyền trên vỉa hè bằng phấn. Những người khác, như Banksy, để những sáng tạo của họ hòa quyện hoàn hảo với cảnh quan thành phố.

Thời trang chỉ bắt đầu mượn kỹ thuật này vào đầu thế kỷ 20. Trong lịch sử, nhà thiết kế Elsa Schiaparelli, người đầu tiên xâu chuỗi cổ áo hai chiều vào áo len dệt kim vào năm 1927, được ghi nhận là người đi tiên phong trong việc tạo hiệu ứng trên quần áo. Tác phẩm của bà đạt được thành công đồng thời chủ nghĩa siêu thực đã trở thành một phong trào trí tuệ và chính trị trên toàn thế giới, khi mọi người khao khát một lối thoát nào đó sau hậu quả của Thế chiến thứ nhất và đại dịch Cúm Tây Ban Nha.

Vào thời điểm này, Schiaparelli hợp tác với hai nhà lãnh đạo của phong trào nghệ thuật siêu thực - Jean Cocteau và Dalí - để tạo ra những sáng tạo thời trang cao cấp phản hiện thực. Với trước đây, bà đã chế tạo một chiếc áo khoác dạ hội được thêu hoa văn giống như một chiếc bình và hai khuôn mặt đối lập nhau. Với chiếc váy thứ hai, bà đã sản xuất "Tears Dress", một chiếc váy che kín mặt có đường viền in toàn thân có viền màu hồng và đỏ tươi. Cả hai đều trở thành dấu ấn lịch sử cho sự ra đời của thời trang trompe-l'oeil.

Trong khi Schiaparelli nuôi dưỡng khái niệm này trong các bộ sưu tập sau này của mình, phong cách trompe-l'oeil thực sự bùng nổ vào những năm 60, cùng với sự nổi lên của phong trào Nghệ thuật Đại chúng và niềm đam mê với chủ nghĩa tương lai, nhờ những tiến bộ lớn trong việc khám phá không gian giống như con người lần đầu tiên bước chân vào. Mặt trăng vào năm 1969. Khi những đổi mới về dệt may như in lụa chính xác và khung dệt jacquard giúp đạt được hiệu ứng dễ dàng hơn, các thiết kế trompe-l'oeil đã trở thành phương tiện cho những thiết kế cấp tiến hơn.

Những người đi đầu trong lĩnh vực thời trang, bao gồm Pierre Cardin và André Courrèges, đã sử dụng kỹ thuật này một cách chiến lược để thúc đẩy các quy tắc thiết kế thời đại mới của họ. Bị cuốn hút bởi phong trào “Op Art”, vốn tạo ra vô số hình ảnh trừu tượng, phồng lên và cong vênh, Cardin đã đùa giỡn với các họa tiết hình học để thay đổi nhận thức của người xem về kích thước: chiếc váy “Target” mùa xuân 1966 của ông, chẳng hạn, sử dụng màu cam đồng tâm, màu vàng và các vòng tròn màu đen để thử thách mắt người bằng ảo ảnh quang học. Trong khi đó, Courrèges, thường được gọi là người tiên phong theo phong cách Thời đại Không gian, thường xuyên hoàn thiện các thiết kế của mình với những chi tiết lố bịch, như túi và khóa kéo giả, tạo nên ảo ảnh về chủ nghĩa thực dụng.

Trong những năm 80 và 90, các nhà thiết kế định hình thời đại như Jean Paul Gaultier và Franco Moschino đã sử dụng kỹ thuật này một cách khiêu khích hơn, phản ánh sự châm biếm của phong trào hậu hiện đại. Ngoài việc phác thảo các bản in có kết cấu sai để giống với vải denim và da, Gaultier còn giới thiệu đồ họa trompe-l'oeil “Tattoo” nổi tiếng của mình, trong đó chứa các mô tả sống động như thật về tay áo, khuyên và trang sức cơ thể phức tạp trên phần trên và phần dưới bó sát. Trong khi đó, Moschino đã tô điểm cho những chiếc váy hai mảnh bằng dây chuyền in họa tiết lòe loẹt trong bộ sưu tập “Cartoon Couture” của mình và biến những chiếc áo khoác da cổ điển thành phiên bản dành cho xe đạp với khóa kéo và đinh tán kiểu trompe-l'oeil.

Vào đầu thế kỷ 21, trompe-l'oeil đã trở thành một kỹ thuật phổ biến, có tính chất subversive trong giới thiết kế thời trang ở mọi lĩnh vực. Thom Browne, người nổi tiếng với phong cách trang phục vest theo ý tưởng, từ lâu đã biến đổi trang phục trang trọng truyền thống bằng những họa tiết phá cách, tiên phong trên ve áo, túi và cúc áo. (Anh ấy thậm chí còn tạo ra một bộ đồ lặn trompe-l'oeil để bắt chước trang phục cài cúc đặc trưng của mình). Bộ sưu tập “Pleats Please” của Issey Miyake sử dụng các họa tiết in để bắt chước chuyển động của hàng dệt xếp nếp truyền thống của anh ấy; Prada và Louis Vuitton đã tạo ra những chiếc túi xách trompe-l'oeil trông giống như những vật thể ba chiều bao gồm hành lý và sách cũ; và Jeremy Scott, dưới sự lãnh đạo của Moschino, tiếp nối di sản của Franco, với những chiếc váy phác họa ảo tưởng, thiết kế SpongeBob SquarePants thực tế và quần áo búp bê lấy cảm hứng từ Barbie dành cho con người. Alessandro Michele, người tạo ra áo sơ mi và áo sơ mi có nơ và thắt lưng giả lạ mắt tại Gucci, đã từng nói: “Tôi bị ám ảnh bởi trompe-l'oeil. Ý tưởng về một cái gì đó đang tồn tại và không tồn tại.”

Trong những mùa gần đây hơn, Our Legacy đã tạo ra loại quần "denim kỹ thuật số", quần vải có in hình quần jean cổ điển. Những bộ vest in Comme des Garçons Homme Plus của Rei Kawakubo bên trên bộ vest, đòi hỏi những cái nhìn khao khát để hiểu hết đâu là thật và đâu là giả. Người yêu thích trompe-l'oeil Jonathan Anderson đã đánh lừa người xem về cả thương hiệu cùng tên của anh ấy và Loewe bằng ve áo lông đà điểu giả và áo hoodie có họa tiết pixel. Y/Project của Glenn Martens tiết lộ những chiếc váy vừa vặn với hình minh họa bó sát về hình dạng con người và Danh tính ngẫu nhiên đã loại bỏ cà vạt thật để chuyển sang phiên bản hai chiều. Ồ, còn bộ đồ thể thao thông thường mà A$AP Rocky mặc trong chiến dịch săn ảnh nổi tiếng của Bottega Veneta? Đó là da.

Hiện là trụ cột trong thiết kế, kỹ thuật trompe-l'oeil tạo nên niềm vui trong thời trang, ngay cả khi các từ “yên tĩnh” và “sang trọng” tiếp tục tràn ngập các bài đánh giá về các dòng thiết kế gần đây. Lừa dối thực tế, hiệu ứng này loại bỏ tất cả sự ồn ào của vật chất thực sự, nhưng cần có con mắt được đào tạo để phát hiện ra sự lừa dối cẩn thận.

Quang Tân