TRỌN ĐỜI VÌ SỰ NGHIỆP BÁO CHÍ (*): Phạm Khắc - trái tim đỏ lửa

Những ngày giữa tháng 6, con hẻm nhỏ nằm đối diện Đài Truyền hình TP HCM đang được đề xuất gắn tên Phạm Khắc - NSND, Anh hùng Lao động, nhà báo - người lính - người kể chuyện huyền thoại bằng hình ảnh.

Phóng viên chiến trường quả cảm

Nhà báo Phạm Khắc là 1 trong 60 cá nhân tiêu biểu trong sự nghiệp xây dựng và phát triển TP HCM (1975-2025) được thành phố tôn vinh nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho một người suốt đời "quay phim không chỉ bằng ống kính, mà bằng trái tim đỏ lửa".

Sinh ra tại xã Phước Long, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, chàng trai Phạm Tấn Phước - sau này là Phạm Khắc - tham gia cách mạng vào năm 1956, lúc tuổi 17. Ông bước vào điện ảnh cách mạng bằng chính nhịp thở của chiến tranh. Năm 1964, sau khi được cử đi học chính quy báo chí và điện ảnh, ông theo chân các chiến sĩ giải phóng về đồng bằng sông Cửu Long, thực hiện bộ phim "Chiến thắng đồn Cây Điệp" - tác phẩm mở đầu cho dòng phim chiến tranh miền Nam. Bộ phim đầu tay này không chỉ là cột mốc sự nghiệp mà còn là lời tuyên thệ âm thầm của người phóng viên cầm máy giữa chiến tuyến. Từ đó, ông trở thành một trong những phóng viên chiến trường quả cảm nhất.

Nhà báo, Nghệ sĩ Nhân dân, Anh hùng Lao động Phạm Khắc (trái) chỉ đạo đoàn làm phim tài liệu nổi tiếng “Mekong ký sự”. (Ảnh gia đình cung cấp)

Không phải ai cũng đủ can đảm vừa cầm máy quay vừa mang súng giữa mưa bom bão đạn. Ấy vậy mà ông đã làm điều đó như một lẽ tự nhiên. Trong bộ phim tài liệu "Chiến thắng Bình Giã" - bộ phim được Đại tướng Nguyễn Chí Thanh khen ngợi dù chỉ mới là bản dựng - ông chạy theo một xe địch rơi xuống sông, chỉ để bắt được khoảnh khắc đắt giá ấy. Đây là tác phẩm điện ảnh giải phóng duy nhất nhận giải thưởng Nguyễn Đình Chiểu của Hội Văn nghệ giải phóng (năm 1965). Nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng từng nói: "Tài năng và nghệ thuật của Phạm Khắc đi theo sự gan dạ của ông". Thật khó hình dung hết sức mạnh tinh thần nào đã khiến ông lăn xả như vậy, nếu không xuất phát từ tình yêu đất nước và lòng say mê nghề nghiệp tuyệt đối.

Năm 1970, theo yêu cầu nhiệm vụ, ông vượt Trường Sơn ra Bắc. Tại Đài Truyền hình Việt Nam, ông tiếp tục làm nên những dấu ấn đáng nhớ với "Cuộc đọ sức 5 ngày đêm" - giải nhất nghệ thuật của Liên hoan Phim quốc tế Praha; "Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không" - giải Bông sen bạc Liên hoan Phim Việt Nam lần II. Ông cũng là người quay những thước phim hiếm hoi tại Hội nghị Paris - nơi chiến lược và ngoại giao cùng lúc đan xen giữa hòa bình và máu lửa.

Còn đó "Mekong ký sự" - dòng sông của ký ức và sứ mệnh

Sau thời gian tu nghiệp tại Cộng hòa Dân chủ Đức, năm 1976, ông trở lại TP HCM và gắn bó với nơi này. Hơn 30 bộ phim tài liệu ra đời dưới ống kính của ông, từ Sư đoàn 9 anh hùng, Chuyện kể Yuk Sarết đến Gặp lại Ấp Bắc… là những lát cắt sâu lắng về một Việt Nam từ đau thương vươn lên tái thiết.

Nhưng đỉnh cao phải kể đến "Mekong ký sự" - bộ phim tài liệu dài 70 tập, phát sóng năm 2004. "Mekong ký sự" khi lên sóng lập tức trở thành hiện tượng lạ của truyền hình Việt Nam. Bộ phim tài liệu ấy đã phá vỡ mọi định kiến về "giờ vàng" hay "giải trí hóa" truyền hình khi thu hút đông đảo bạn xem đài. Chưa kể, Đài Truyền hình TP HCM (HTV) đã cho phát hành đĩa và tiêu thụ đến hơn 60.000 bản (một kỷ lục) ngay trong lúc phim vẫn đang phát sóng. Bằng ngôn ngữ điện ảnh mộc mạc và chất liệu đời sống sinh động, "Mekong ký sự" thu hút hàng triệu người xem như một dòng chảy văn hóa - lịch sử len lỏi vào lòng người.

Bộ phim không chỉ nhận giải Cánh diều vàng 2005 mà còn khơi nguồn cho cả một dòng phim ký sự khám phá "made in Vietnam": "Ký sự hỏa xa - Hành trình xuyên lục địa", "Ký sự Amazon", "Huyền bí sông Hằng", "Trở lại Volga", "Bên dòng Mississippi"… Công đầu vẫn thuộc về Phạm Khắc - người chủ biên, tổng đạo diễn và cũng là linh hồn của dự án.

Không dừng lại ở vị trí đạo diễn, năm 1991, trên cương vị Phó Giám đốc HTV, ông sáng lập Hãng phim truyền hình TFS - cái nôi của những tác phẩm điện ảnh truyền hình kinh điển sau này. Đến năm 1996, ông được bổ nhiệm làm Giám đốc HTV, tiếp tục đặt nền móng cho nhiều bước phát triển lớn của ngành truyền hình thành phố.

Không nhiều người biết, ông cũng là "cha đẻ" của Cuộc đua xe đạp Cúp Truyền hình TP HCM, khởi xướng từ năm 1989, kết thúc đúng 11 giờ 30 phút ngày 30-4 hằng năm tại Hội trường Thống Nhất - như một biểu tượng bất biến cho tinh thần thống nhất và chuyển động không ngừng của thành phố sau ngày giải phóng.

Với tất cả những đóng góp cho điện ảnh và truyền hình, Phạm Khắc được trao tặng danh hiệu NSƯT năm 1984, NSND năm 1997 và Anh hùng Lao động năm 2000.

Ông mất năm 2007 nhưng ống kính của ông vẫn ở đó - trong mỗi khung hình, trong ký ức của đồng đội, trong hành trình sáng tạo của những thế hệ hậu sinh. "Có những người không cần tượng đài, bởi chính cuộc đời họ đã là tượng đài sống động" - có lẽ câu nói ấy dành cho ông - nhà báo Phạm Khắc - người kể chuyện bằng ánh sáng, lửa đạn và yêu thương.

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 12-6

PHAN ANH