Trung Quốc lặng lẽ tuyển dụng nhân tài chip nước ngoài khi Mỹ thắt chặt kiềm chế

Hai năm sau khi ngừng thúc đẩy Kế hoạch Ngàn Nhân tài (TTP) trong bối cảnh Mỹ điều tra về các nhà khoa học, Trung Quốc đã lặng lẽ khôi phục sáng kiến này dưới cái tên và hình thức mới như một phần trong sứ mệnh rộng lớn hơn nhằm nâng cao trình độ công nghệ của mình, theo ba nguồn tin có kiến thức về vấn đề này và cuộc xem xét của Reuters với hơn 500 tài liệu chính phủ từ năm 2019 đến 2023.

Đợt tuyển dụng mới được cải tiến, cung cấp các đặc quyền bao gồm trợ cấp mua nhà và tiền thưởng ký hợp đồng thông thường từ 3 đến 5 triệu nhân dân tệ, tương đương 420.000 đến 700.000 USD, theo Reuters

Trung Quốc vận hành các chương trình nhân tài ở nhiều cấp chính quyền khác nhau, nhắm vào sự kết hợp giữa người Trung Quốc ở nước ngoài và các chuyên gia nước ngoài. Sự thay thế chính cho TTP là một chương trình có tên Qiming (Khai sáng) do Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc giám sát.

Cuộc đua thu hút nhân tài công nghệ diễn ra khi Chủ tịch Trung Quốc - Tập Cận Bình nhấn mạnh nhu cầu của nước này phải đạt được khả năng tự chủ về chất bán dẫn trước các lệnh hạn chế xuất khẩu từ Mỹ. Các quy định được Bộ Thương mại Mỹ thông qua vào tháng 10, hạn chế công dân Mỹ và thường trú nhân Mỹ hỗ trợ phát triển và sản xuất chip tiên tiến ở Trung Quốc, cùng với các biện pháp khác.

Theo tờ Tân Hoa Xã, Trung Quốc trước đây cho biết việc tuyển dụng ở nước ngoài thông qua TTP nhằm mục đích xây dựng một nền kinh tế dựa trên sự đổi mới và thúc đẩy dịch chuyển nhân tài, đồng thời tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ.

Hai nguồn tin Reuters cho biết Qiming tuyển dụng từ các lĩnh vực khoa học và công nghệ, bao gồm các lĩnh vực “nhạy cảm” hoặc “bí mật”, chẳng hạn như chất bán dẫn. Không giống TTP, Qiming không công khai những người được trao giải, đồng thời không xuất hiện trên các trang web của chính phủ Trung Quốc. Đây là điều mà các nguồn tin cho biết phản ánh sự nhạy cảm của nó.

Một số tài liệu đề cập đến Qiming cùng với Huoju, một sáng kiến lâu đời của Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc tập trung vào việc tạo ra các cụm công ty công nghệ.

Theo nguồn tin của Reuters, Qiming cũng hoạt động song song với các sáng kiến tuyển dụng do chính quyền địa phương và cấp tỉnh thực hiện cũng như hoạt động tuyển dụng được chính phủ hậu thuẫn bởi các hãng chip Trung Quốc.

Mỹ từ lâu đã cáo buộc Trung Quốc ăn cắp tài sản trí tuệ và công nghệ, một cáo buộc mà Bắc Kinh bác bỏ vì cho rằng có động cơ chính trị.

Khi được hỏi về kế hoạch tuyển dụng nhân tài của Trung Quốc, Dean Boyd, người phát ngôn Trung tâm An ninh và Phản gián Quốc gia của chính phủ Mỹ, cho biết: “Các đối thủ nước ngoài và các đối thủ cạnh tranh chiến lược hiểu rằng việc chiêu mộ nhân tài hàng đầu của Mỹ và phương Tây cũng tốt như việc có được chính công nghệ. Khi việc tuyển dụng đó tạo ra những mâu thuẫn về quyền lợi hay cam kết, điều đó có thể tạo ra rủi ro cho an ninh kinh tế và quốc gia của Mỹ”.

Nick Marro, nhà phân tích về Trung Quốc tại Economist Intelligence Unit (Đơn vị Tình báo Kinh tế), cho biết việc hạn chế rò rỉ tài sản trí tuệ thông qua dòng nhân tài là rất khó vì những nỗ lực như vậy "có nguy cơ biến thành các cuộc săn lùng nhân tài mang tính sắc tộc".

Nhiều năm qua, Trung Quốc đã tìm cách tuyển dụng các nhà khoa học ưu tú được đào tạo ở nước ngoài theo chương trình được chính phủ tài trợ hào phóng - Ảnh: Internet

Các trường đại học hàng đầu

Ngành công nghệ chip của Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ những năm gần đây nhưng đối mặt với thiếu hụt khoảng 200.000 người vào năm nay, bao gồm kỹ sư và nhà thiết kế chip, theo một báo cáo năm 2021 được công bố bởi Trung tâm Phát triển Công nghiệp Thông tin Trung Quốc (tổ chức tư vấn cho chính phủ) và Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Trung Quốc.

Những nỗ lực mới hơn của Trung Quốc về nhân tài, giống TTP, tập trung vào tuyển dụng cấp độ ưu tú, ưu tiên những ứng viên được đào tạo tại các tổ chức nước ngoài hàng đầu.

“Hầu hết những người nộp đơn được chọn vào Qiming đều đã học tại các trường đại học hàng đầu của Mỹ và có ít nhất một bằng tiến sĩ”, một trong những nguồn tin của Reuters cho biết. Theo nguồn tin này, các nhà khoa học được đào tạo tại Viện Công nghệ Massachusetts, Đại học Harvard và Đại học Stanford nằm trong số những người được Trung Quốc săn đón.

Reuters không thể xác định có bao nhiêu chuyên gia đã được tuyển dụng theo Qiming hoặc các chương trình liên quan, mặc dù hàng ngàn người đã nộp đơn, theo đánh giá của Reuters về các tài liệu của chính phủ.

Các quan chức Mỹ nói rằng dù việc “săn trộm nhân tài ở Mỹ không phải là bất hợp pháp”, nhưng các nhà nghiên cứu của trường đại học có nguy cơ vi phạm luật nếu không tiết lộ các mối liên kết với các thực thể Trung Quốc trong khi nhận tài trợ từ chính phủ Mỹ để tiến hành nghiên cứu, chia sẻ thông tin độc quyền một cách bất hợp pháp hoặc vi phạm các biện pháp kiểm soát xuất khẩu.

Reuters tìm thấy hơn chục quảng cáo tuyển dụng các ứng viên cho Qiming đăng từ năm 2022 trên nền tảng Zhihu (Trung Quốc) và LinkedIn bởi những người tự nhận mình là nhà tuyển dụng.

Trong bài đăng trên LinkedIn vào tháng 2, Chen Biaohua, người liệt kê công ty của mình là Beijing Talent Linked Information Technology, đã yêu cầu các ứng viên đủ điều kiện tham gia Qiming và Huoju gửi sơ yếu lý lịch của họ qua email cho ông.

Bài đăng cho biết Chen Biaohua đang tìm kiếm "tài năng trẻ" dưới 40 tuổi có bằng tiến sĩ từ các trường đại học nổi tiếng và có kinh nghiệm ở nước ngoài. Ông cũng đang tìm kiếm những ứng viên giữ vai trò cấp cao tại các tổ chức học thuật nước ngoài hoặc các công ty lớn.

Công ty săn đầu người Hangzhou Juqi Technology đã đăng một quảng cáo vào tháng 3 trên ResearchGate, mạng xã hội dành cho giới học giả, tìm kiếm những người có bằng tiến sĩ từ các trường đại học hàng đầu và có kinh nghiệm tại các công ty Fortune 500 để giúp tuyển dụng 5.000 nhà nghiên cứu nước ngoài cho các doanh nghiệp Trung Quốc.

Quảng cáo mô tả nỗ lực này nhằm phục vụ Qiming và Huoju, trong đó mỗi nhà nghiên cứu có thể nhận được phần thưởng lên tới 15 triệu nhân dân tệ (khoảng 2,1 triệu USD). Quảng cáo cho biết bất cứ ai giới thiệu một ứng cử viên sau đó được chọn tham gia các chương trình tài năng sẽ nhận được "kim cương, túi xách, ô tô và nhà".

Ma Yuanxiao, chuyên gia bán dẫn được đào tạo ở nước ngoài đang làm tại Viện Công nghệ Bắc Kinh (BIT), là người nhận giải Qiming năm 2021, theo trang web của BIT. Ma Yuanxiao là phó giáo sư tại Trường Vi mạch tích hợp và Điện tử của BIT, người đã lấy bằng thạc sĩ tại Đại học Nottingham (Anh) từ năm 2013 đến 2015 và bằng tiến sĩ tại Đại học Hồng Kông cho đến năm 2019.

Ma và BIT đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Mở các nguồn tài trợ

Trên khắp Trung Quốc, chính quyền các tỉnh và thành phố đang đổ nguồn lực vào hoạt động tuyển dụng, các tài liệu chính thức cho thấy.

Một sáng kiến là Kunpeng Plan, do chính quyền ở tỉnh Chiết Giang thực hiện, khởi động vào năm 2019. Nhật báo Chiết Giang đưa tin vào tháng 6.2022 rằng chương trình này thu hút 200 chuyên gia công nghệ trong 5 năm, với 48 người đã được tuyển dụng.

Tại thành phố Ôn Châu (tỉnh Chiết Giang), khoản đầu tư của chính quyền địa phương vào mỗi chuyên gia Kunpeng Plan có thể lên tới 200 triệu nhân dân tệ, bao gồm phần thưởng cá nhân, vốn khởi nghiệp và nhà ở, theo báo cáo chính sách nhân tài năm 2022 của chính quyền thành phố.

Tại thành phố Hồ Châu (tỉnh Chiết Giang), các nhà tuyển dụng giới thiệu ứng viên đến Qiming có thể nhận được khoản thanh toán khuyến khích lên tới 1,5 triệu nhân dân tệ từ chính quyền thành phố hoặc quận nếu những người đó được chấp nhận, theo chỉ thị của thành phố năm 2021.

Lo lắng khi trở về nước

Bất chấp việc ông Tập Cận Bình nhấn mạnh vào việc nâng cao bí quyết chip của Trung Quốc, nhiều chuyên gia bán dẫn Trung Quốc ở nước ngoài vẫn lo lắng khi trở về nước vì môi trường chính trị của Trung Quốc và vị thế yếu hơn trong việc phát triển chip so với phương Tây, theo hai nguồn tin của Reuters.

Chư Kỵ, thành phố cấp quận ở Chiết Giang, đưa tin vào tháng 10.2022 rằng họ có hơn 200 người đăng ký tham gia các chương trình tài năng, chủ yếu là Qiming, nhưng chỉ có 8 ứng viên thành công từ năm trước đã quay trở lại Trung Quốc.

Một số nhà khoa học Trung Quốc, đặc biệt là những người có quốc tịch nước ngoài hoặc thường trú, lo lắng rằng việc tham gia các chương trình tài năng của chính phủ Trung Quốc có thể đồng nghĩa với việc từ bỏ các cơ hội quốc tế hoặc trở thành đối tượng điều tra của Mỹ.

Trong một số trường hợp, những chuyên gia đó sẽ được giao các vai trò tại các hoạt động ở nước ngoài của các công ty chip Trung Quốc.

Sơn Vân