Trung Quốc loại xe điện khỏi chiến lược 2026-2030: 'Rút ưu đãi, thị trường quyết định ai tồn tại'

Các nhà hoạch định chính sách hàng đầu Trung Quốc đã loại xe điện khỏi danh mục những ngành công nghiệp chiến lược trong kế hoạch phát triển 5 năm giai đoạn 2026-2030, đánh dấu lần đầu tiên sau hơn một thập kỷ ngành này không còn được ưu tiên trong định hướng chiến lược quốc gia.

Toàn bộ kế hoạch 5 năm tới sẽ được công bố tại cuộc họp Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc vào tháng 3.2026.

Các nhà phân tích cho rằng động thái đó cho thấy Trung Quốc xem ngành xe điện đã đạt mức trưởng thành, không còn cần đến mức hỗ trợ tài chính lớn như trước và sẽ để thị trường tự điều tiết sự phát triển, theo hãng tin Reuters.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng nhấn mạnh việc loại bỏ này không đồng nghĩa ngành xe điện đã mất đi sự ủng hộ, dù là trở thành ví dụ cho sự cạnh tranh quá mức mà ngay cả Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng công khai phê phán. Thay vào đó, đây là quyết định mang tính chiến lược nhằm phân bổ nguồn lực cho các công nghệ khác mà Trung Quốc đang tìm cách nâng cao năng lực như công nghệ lượng tử, sản xuất sinh học, năng lượng hydro và phản ứng tổng hợp hạt nhân, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng thương mại và an ninh toàn cầu.

Những năm qua, Trung Quốc đã trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, ngành này bị ảnh hưởng bởi tình trạng dư thừa công suất, cuộc chiến giá cả kéo dài và cạnh tranh quá mức.

Trong bài phát biểu về kế hoạch 5 năm mới, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nhắc lại tầm quan trọng của việc tránh vội vàng phát triển và đầu tư vào cùng một "lực lượng sản xuất mới", hãng thông tấn Tân Hoa Xã đưa tin hôm 28.10.

"Chúng tôi đặt mục tiêu định hướng tất cả bên liên quan áp dụng một cách tiếp cận đúng đắn, hợp lý và thực tế trong công việc của họ, đồng thời kiềm chế việc vội vàng lao đầu vào các sáng kiến mới", ông Tập Cận Bình nói.

Đầu năm nay, Chủ tịch Trung Quốc đã đặt câu hỏi liệu mọi tỉnh thành có cần phát triển các ngành công nghiệp như trí tuệ nhân tạo (AI), năng lực tính toán và xe điện hay không, theo tờ Nhân dân Nhật báo, ám chỉ tình trạng đầu tư trùng lặp và phong trào chạy theo xu hướng công nghệ đang lan rộng ở nhiều địa phương.

Kể từ khi Trung Quốc bắt đầu chiến lược phát triển xe điện năm 2009, hàng loạt thành phố vốn không có truyền thống công nghiệp ô tô như Hợp Phì và Tây An đã trở thành những trung tâm xe điện lớn. Những bước tiến này, cùng với tham vọng trở thành quốc gia đổi mới hàng đầu của Trung Quốc, khiến hầu hết địa phương đều tranh giành vị trí.

Trung Quốc cũng đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng sạc điện với mục tiêu xây dựng 28 triệu trạm sạc cuối năm 2027 và công suất hơn 300 triệu kW, đủ phục vụ 80 triệu xe điện. Chương trình này do Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) chủ trì, hướng đến nâng cấp hệ thống sạc nhanh tại đô thị, đường cao tốc và khu dân cư, đồng thời cải thiện hạ tầng ở khu vực nông thôn.

Trung Quốc hiện là quốc gia xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới với 5,5 triệu xe xuất khẩu năm 2024, trong đó gần 40% là xe điện. Song từ tháng 1.2026, chính phủ nước này sẽ siết chặt quy định, yêu cầu ô tô điện xuất khẩu phải có giấy phép riêng tương tự xe chạy xăng, nhằm "đảm bảo sự phát triển lành mạnh của ngành".

Hiện nay, thị trường xe điện trong nước đang bão hòa với hàng chục thương hiệu cùng cạnh tranh, giữa bối cảnh áp lực giảm phát kéo dài và xuất khẩu ô tô gặp khó do căng thẳng thương mại với phương Tây.

Các hãng dẫn đầu thị trường xe điện Trung Quốc như BYD, Nio và Xpeng đang chịu sức ép lớn từ mức thuế cao mà Liên minh châu Âu (EU) mới áp đặt.

Thị trường sẽ đóng vai trò lớn hơn

“Đây là sự thừa nhận chính thức rằng xe điện không còn cần các chính sách ưu tiên nữa. Trợ cấp cho xe điện sẽ giảm dần. Trung Quốc hiện đã thống trị công nghệ xe điện và pin, nên không còn lý do để tiếp tục ưu tiên. Điều đó không có nghĩa chính phủ sẽ yêu cầu cắt giảm công suất, mà thị trường sẽ đóng vai trò lớn hơn trong việc quyết định ai sẽ tồn tại”, bà Dan Wang, Giám đốc của Eurasia Group tại Trung Quốc, nhận định.

Eurasia Group là công ty tư vấn và nghiên cứu rủi ro chính trị toàn cầu có trụ sở tại New York (Mỹ).

Trước đây, các phương tiện năng lượng mới (NEV), gồm cả xe điện, xe lai sạc điện và xe chạy bằng pin nhiên liệu, luôn được xếp vào nhóm ngành công nghiệp chiến lược mới nổi trong ba kế hoạch 5 năm liên tiếp. Nhờ đó, chính quyền trung ương và địa phương ở Trung Quốc đã rót hàng tỉ USD trợ cấp, khuyến khích doanh nghiệp sản xuất xe điện và người dân mua xe.

Chính sách này đã giúp Trung Quốc xây dựng chuỗi cung ứng hoàn chỉnh với những gã khổng lồ như BYD (hãng ô tô điện lớn nhất thế giới), đồng thời biến nước này thành thị trường NEV thế giới. Tính đến tháng 7.2024, NEV đã chiếm hơn 50% tổng doanh số ô tô, vượt xa mục tiêu ban đầu mà chính phủ Trung Quốc đặt ra hơn 10 năm.

Tuy nhiên, sự tăng trưởng và hỗ trợ mạnh tay đó cũng khiến các thương hiệu nội địa Trung Quốc sản xuất nhiều xe hơn mức có thể tiêu thụ, bởi ngành công nghiệp này nỗ lực đạt được các mục tiêu chịu ảnh hưởng bởi chính sách từ chính phủ thay vì nhu cầu thực của người tiêu dùng, Reuters đưa tin.

Sau hơn một thập kỷ được ưu tiên phát triển, xe điện bị loại khỏi danh mục ngành chiến lược trong kế hoạch 2026-2030 của Trung Quốc - Ảnh: Reuters

Theo hãng nghiên cứu Jato Dynamics, trong số 169 nhà sản xuất ô tô đang hoạt động tại Trung Quốc, có tới 93 hãng chiếm thị phần dưới 0,1%.

“Từ góc độ quốc gia, giờ đây không còn cần quá chú trọng đến NEV vì điều đó có thể dẫn đến tình trạng dư thừa công suất nghiêm trọng hơn”, ông Tu Xinquan, Viện trưởng Viện Nghiên cứu WTO thuộc Đại học Kinh tế và Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc, nhận định.

Dù NEV không còn xuất hiện trong kế hoạch cấp quốc gia ở Trung Quốc, ông dự đoán các bộ ngành như Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) và Bộ Công nghiệp – Công nghệ Thông tin (MIIT) sẽ ban hành các kế hoạch chi tiết riêng để định hướng phát triển ngành trong tương lai.

Tập trung mạnh hơn vào đổi mới

Nhiều năm qua, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã khẳng định mục tiêu cuối cùng là để ngành xe điện tự đứng vững, dần chấm dứt các chương trình trợ cấp và ưu đãi thuế kéo dài nhiều năm.

Trung Quốc đã chấm dứt chương trình trợ cấp mua xe điện toàn quốc vào cuối năm 2022 và dự kiến xóa bỏ ưu đãi thuế mua xe vào năm 2027, dù một số hiệp hội công nghiệp ô tô vẫn đang vận động chính phủ hoãn tiến trình này.

Trả lời hãng tin Reuters, một cố vấn chính sách Trung Quốc nói rằng việc xe điện không còn được xếp vào nhóm ngành chiến lược mới nổi “không có nghĩa là chúng không quan trọng”

“Chúng cực kỳ quan trọng, chỉ cần nhìn vào xuất khẩu, nguồn lợi nhuận của toàn ngành ô tô, tác động đến chuỗi công nghiệp và vị thế dẫn đầu toàn cầu của Trung Quốc. NEV vẫn là trụ cột then chốt”, vị này cho hay.

Tuy nhiên, sự thay đổi này đồng nghĩa các hãng sản xuất phải đối diện thực tế rằng tương lai của họ sẽ do thị trường định đoạt.

Trong nửa đầu năm 2025, 11 trên 17 hãng ô tô niêm yết của Trung Quốc báo lãi, cho thấy xu hướng phân hóa rõ rệt giữa các doanh nghiệp mạnh và yếu.

Cui Dongshu, Tổng thư ký Hiệp hội Xe chở khách Trung Quốc (CPCA), nói kế hoạch mới cho thấy các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc sẽ áp dụng biện pháp có mục tiêu hơn so với cách tiếp cận rộng rãi trước đây, nhằm giảm dần sự hỗ trợ của chính phủ cho ngành công nghiệp này. Họ sẽ thúc đẩy các nhà sản xuất ô tô điện tập trung hơn vào việc cung cấp các sản phẩm sáng tạo hơn và hạn chế sản xuất các loại xe chất lượng thấp, theo Cui Dongshu.

Nhà phân tích Shaochen Wang của công ty nghiên cứu Counterpoint Research cho biết các hãng xe muốn đứng vững tại Trung Quốc, thị trường ô tô lớn nhất thế giới, cần phải xây dựng được những thế mạnh cốt lõi đủ nổi bật.

Ông lấy ví dụ: “BYD và Leapmotor đã củng cố lợi thế về chi phí bằng cách tăng cường khả năng tích hợp chuỗi cung ứng, qua đó tung ra các sản phẩm có giá thành cạnh tranh hơn. Trong khi đó, Xiaomi và các thương hiệu thuộc Liên minh Di động Thông minh Huawei (HIMA) lại thu hút người tiêu dùng nhờ sức ảnh hưởng thương hiệu mạnh mẽ và tính năng thông minh vượt trội”.

Sơn Vân