Bài cuối: Đổi mới thể chế và xanh hóa lối sống

Xây dựng nền nông nghiệp xanh, đa giá trị là mục tiêu phát triển và cũng là xu hướng tất yếu của đô thị hiện đại. Hà Nội đã định hình một tư duy mới - phát triển nền nông nghiệp như một phần không thể thiếu trong cấu trúc của đô thị hiện đại, không chỉ tạo ra sản phẩm, mà tạo ra chất lượng sống và giá trị văn hóa. Đổi mới thể chế, tạo dựng cơ chế và lan tỏa văn hóa xanh là những giải pháp căn cốt để thực hiện mục tiêu này. Qua đó, xóa bỏ những điểm nghẽn, phát triển hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ thiên nhiên, môi trường.

“Nông nghiệp Thủ đô phải được nhìn nhận như một phần cấu trúc của đô thị hiện đại - không chỉ tạo ra sản phẩm, mà tạo ra chất lượng sống và giá trị văn hóa”, Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Mạnh Quyền nhấn mạnh. Đây là một điểm nhìn mới của Hà Nội, cũng là vấn đề cốt lõi đặt ra với nông nghiệp thành phố. Và thực tế cho thấy, với Luật Thủ đô (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua, Hà Nội đã có thêm hành lang pháp lý để tổ chức lại không gian phát triển, trong đó nông nghiệp không còn đứng bên lề của đô thị, mà là cấu phần của đời sống văn minh.

Định hình một nền nông nghiệp đô thị, nông nghiệp xanh, đa giá trị, thành phố đã thực hiện nhiều chính sách, nghị quyết nhằm phát triển nông nghiệp xanh - số - tuần hoàn.

Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Xuân Đại, nông nghiệp Hà Nội sẽ dựa trên ba trụ cột để phát triển. Thứ nhất là thể chế hóa quản trị xanh với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp linh hoạt, xã - phường chủ động phê duyệt và giám sát vùng chuyên canh, khu sinh thái, chuỗi sản xuất sạch. Thứ hai là số hóa sản xuất: Dữ liệu nông nghiệp toàn thành phố được quản lý tập trung, từng vùng trồng có mã QR, nhật ký điện tử, truy xuất nguồn gốc và dấu nhận diện “Nông sản xanh Hà Nội”. Thứ ba là liên kết đa giá trị, gắn nông nghiệp với du lịch, giáo dục, văn hóa, tín chỉ carbon và năng lượng tái tạo, hình thành hệ sinh thái phát triển liên vùng.

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong cho rằng, việc triển khai Luật Thủ đô cùng với các nghị quyết, chỉ thị quan trọng của Trung ương như một cú hích quan trọng, tạo cơ sở pháp lý để Hà Nội phát triển nhanh và bền vững; thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được nêu trong Nghị quyết số 15 của Bộ Chính trị khóa XIII về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Nghị quyết số 15 của Bộ Chính trị khóa XIII đã chỉ rõ: Tập trung cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, phát triển nông nghiệp sinh thái, công nghệ cao; phấn đấu trở thành địa phương đi đầu trong phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh, gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống dân tộc. Ưu tiên xây dựng vành đai xanh, bảo đảm môi trường sống. Chú trọng phát triển công nghệ giống, công nghệ bảo quản, chế biến sau thu hoạch, gắn với phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Theo Tiến sĩ Lê Xuân Rao, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội, nông nghiệp Hà Nội có thêm một cánh cửa mới, đó chính là dự thảo Nghị quyết của HĐND thành phố quy định một số chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn. Dự thảo thể hiện rõ quyết tâm của thành phố trong việc kiến tạo một "luật chơi mới" cho ngành Nông nghiệp Hà Nội, hướng tới mô hình phát triển hiện đại, hiệu quả và thân thiện với môi trường. Để chính sách thực sự phát huy tác dụng, cần tiếp tục hoàn thiện dự thảo theo ba yếu tố then chốt: Tính đầy đủ về nội dung, tính hợp lý của mức hỗ trợ và tính khả thi trong triển khai.

Để kinh tế xanh, nông nghiệp xanh mang lại những giá trị mới trong kỷ nguyên phát triển mới, trước hết, thành phố cần thay đổi cách tiếp cận từ “hỗ trợ hành chính” sang “kiến tạo thể chế”. Đổi mới thể chế không chỉ để tháo gỡ khó khăn cho người nông dân, mà còn tạo động lực thu hút doanh nghiệp, khơi thông dòng vốn, hình thành thị trường nông sản minh bạch, hiện đại. Khi cơ chế đủ mở, nông nghiệp Hà Nội không chỉ xanh trong cách làm, mà còn xanh trong cả tư duy phát triển.

Những điểm nghẽn của nông nghiệp xanh như nguồn vốn, hạ tầng công nghệ, liên kết sản xuất phân phối sản phẩm… cần sớm được tháo gỡ bằng hệ thống giải pháp đồng bộ. Trong đó, các cơ quan chức năng tập trung cho việc hoàn thiện cơ chế tín dụng xanh, xây dựng quỹ đầu tư phát triển nông nghiệp công nghệ cao, quy hoạch hạ tầng dùng chung và đơn giản hóa thủ tục hành chính cho doanh nghiệp… Đây sẽ là những bước đột phá quan trọng, tạo nên động lực và nguồn lực mới.

Về hệ thống giải pháp cho một nền nông nghiệp xanh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Tạ Văn Tường chia sẻ: “Từng mét vuông đất, từng đơn vị sản xuất được gắn với dữ liệu chính xác, không chỉ giúp chúng ta quản lý hiệu quả hơn, mà còn mở ra cánh cửa để người dân và doanh nghiệp hòa mình sâu sắc vào chuỗi giá trị nông nghiệp”. Như vậy, có thể hiểu, tầm nhìn, tư duy mới sẽ mang đến những giá trị mới.

Mặt khác, “tư duy mới về nông nghiệp đa giá trị giúp Hà Nội thoát khỏi mô hình “nông thôn sản xuất - đô thị tiêu thụ” để trở thành một cơ thể thống nhất, trong đó, nông nghiệp chính là “hệ điều tiết văn minh đô thị”. Một Thủ đô hiện đại không thể thiếu những khoảng xanh, những không gian sản xuất sạch, những cộng đồng gắn bó với đất.

Những cánh đồng ven đô ứng dụng công nghệ số, sản xuất theo tiêu chuẩn phát thải thấp, gắn với kinh tế tuần hoàn và tín chỉ carbon đang cho thấy, nông nghiệp xanh không còn là khẩu hiệu, mà đang trở thành hiện thực với những thành công bước đầu là minh chứng sống động cho hướng đi mới.

“Khi Hà Nội phát triển, nông nghiệp phải đi cùng, không bị bỏ lại phía sau. Đó là trách nhiệm của một Thủ đô phát triển, song không đánh đổi, hiện đại mà vẫn nhân văn”, Tiến sĩ Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhận định.

“Xanh hóa nông nghiệp” và “xanh hóa lối sống” là những yếu tố không thể tách rời. Khi mỗi người Hà Nội chủ động trong việc làm chủ mảnh đất của mình, thì nông nghiệp không chỉ là hoạt động kinh tế, mà sẽ là phần không thể thiếu trong văn hóa Hà Nội.

Những năm gần đây, thành phố đã đẩy mạnh phát triển các mô hình trồng hoa, trồng rau công nghệ cao, kết hợp với du lịch sinh thái, trải nghiệm tại các vùng ven đô. Những làng nghề như: Ước Lễ, Vân Hà, Canh Hoạch; những làng hoa, làng rau truyền thống được khôi phục không chỉ để sản xuất, mà để giữ gìn hồn quê giữa lòng đô thị.

Tại nhiều địa phương, sản xuất xanh gắn bó chặt chẽ với các phong trào “Một người dân, một không gian xanh”, “Vườn xanh, nhà sạch, phố đẹp”…, làm nên những giá trị mới và có sức lan tỏa mạnh mẽ. Người dân tự trồng rau trên mái nhà trong nội thành, chăm sóc cây dưới tán rừng miền núi, thu gom rác và trồng hoa ven đường tại vùng quê… Cùng với đó là sự tham gia của trường học, hợp tác xã, doanh nghiệp trong tuyên truyền, đào tạo chuyển đổi số, áp dụng tiêu chuẩn xanh và thúc đẩy văn hóa tiêu dùng có trách nhiệm... Mỗi hành động nhỏ đều có thể góp phần tạo nên “văn hóa ứng xử xanh” - một yếu tố không thể thiếu trong người Hà Nội hôm nay.

Mô hình nông nghiệp xanh gắn với trải nghiệm tại xã Vĩnh Ngọc. Ảnh: CTV

Từ không gian xanh trên sân thượng, mái nhà ở nội đô đến những cánh đồng, bãi sông ở những miền quê đang hình thành nền kinh tế xanh, lối sống xanh, tư duy xanh tại Hà Nội.. Ảnh: HT

Mặt khác, theo Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền, kinh tế xanh không chỉ là yêu cầu toàn cầu, mà là cơ hội để Hà Nội định vị vị thế mới. Thủ đô tiên phong trong sản xuất sạch, tiêu dùng bền vững và thương mại công bằng. Cùng với Quỹ tín dụng xanh hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nhà màng, nhà lưới, năng lượng tái tạo, việc thành phố thúc đẩy thị trường carbon nông nghiệp, nơi hợp tác xã và hộ nông dân có thể giao dịch tín chỉ carbon từ hoạt động giảm phát thải hoặc hấp thụ… sẽ tạo ra nhiều nguồn lực mới cho phát triển xanh.

Trong câu chuyện với Báo Hànôịmới, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho rằng, để nông nghiệp đô thị xanh, số trở thành một phần của nền kinh tế, Nhà nước cần đóng vai trò là "bà đỡ". Các chính sách hỗ trợ cần tập trung vào tài chính cho các dự án khởi nghiệp, kỹ thuật cho các mô hình công nghệ và thị trường thông qua việc xây dựng các chợ phiên hoặc nền tảng trực tuyến.

Đồng thời, cần xây dựng thương hiệu chung, như: "Nông sản xanh Thủ đô" để tạo uy tín và giá trị cho sản phẩm. Báo chí cần trở thành cầu nối hai chiều, lắng nghe phản hồi của người dân, qua đó giúp hoàn thiện chính sách, đồng thời lan tỏa những mô hình thành công. Sự tương tác chặt chẽ này sẽ tạo động lực thực sự cho sự phát triển bền vững của "tam nông" Thủ đô.

Từ những vấn đề nêu trên có thể nhận định, nông nghiệp xanh không chỉ cung cấp lương thực an toàn, mà còn tạo giá trị kinh tế từ môi trường, mang đến nguồn thu cho người nông dân và động lực phát triển cho thành phố. Bức tranh “nông nghiệp đa giá trị” đang hiện hữu với những gam màu tươi sáng. Dù còn nhiều thách thức về quy mô vùng sản xuất, tiêu chuẩn hóa, liên kết chuỗi, nhưng với định hướng rõ ràng và sự tham gia của các cấp ủy Đảng, chính quyền và các tầng lớp nhân dân từ vùng lõi đô thị tới vùng ven đô và vùng sâu, vùng xa, Hà Nội đang từng bước kiến tạo một hình ảnh mới - hiện đại, văn hiến, phát triển hài hòa và bền vững.

Trong tầm nhìn đến năm 2045, nông nghiệp Hà Nội không chỉ là ngành kinh tế, mà là hệ sinh thái tích hợp: Hạ tầng xanh với vùng sản xuất kết nối đô thị sinh thái; công nghệ xanh với quản trị dữ liệu, năng lượng sạch, carbon thấp; văn hóa xanh với lối sống, tiêu dùng, giáo dục, du lịch và con người xanh - tri thức, trách nhiệm, khát vọng sáng tạo. Tất cả hợp thành mô hình nông nghiệp đa giá trị của vùng đất nghìn năm văn hiến và mỗi sản phẩm là kết tinh của khoa học, văn hóa và lòng người Hà Nội.

Có thể khẳng định, nông nghiệp Hà Nội đã bước đi trong xu thế phát triển của thời đại, từ tư duy mới, nền tảng chính sách đến không gian đô thị xanh, vùng chuyên canh phát thải thấp, kinh tế rừng sinh thái và sự kết nối toàn diện trong hệ giá trị nông nghiệp Thủ đô. Từ cánh đồng, mái nhà đến tán rừng; từ nông dân, doanh nghiệp đến chính quyền, tất cả cùng kiến tạo tương lai xanh của Hà Nội. Khi nông nghiệp trở thành triết lý sống, khi nông nghiệp đô thị, nông nghiệp xanh gắn với văn hóa và mỗi người dân đều góp phần làm xanh hóa tư duy sản xuất, tư duy sống, Hà Nội sẽ hiện đại, nhưng vẫn là chính mình - Thủ đô văn hiến, sinh thái, thông minh và bền vững.

Xanh hóa nông thôn, xanh hóa lối sống vừa là mục tiêu, vừa là nhiệm vụ hướng tới một nền nông nghiệp xanh, nông nghiệp đa giá trị và một nền kinh tế xanh dẫn hướng phát triển bền vững.

Để tạo động lực phát triển nông nghiệp, nông thôn xứng với không gian, tầm vóc mới, trong 3 kỳ đại hội của thành phố, Thành ủy Hà Nội đều có chương trình riêng về nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Ở nhiệm kỳ 2011-2015 và 2016-2020, Thành ủy Hà Nội đã ban hành 2 chương trình công tác trọng tâm toàn khóa và đều lấy tên là Chương trình số 02 với nội dung trọng tâm về phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống nông dân.

Giai đoạn 2021-2025, Thành ủy tiếp tục ban hành Chương trình số 04 về đẩy mạnh thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân.

Xem lại loạt bài

Hành trình chuyển đổi xanh của nông nghiệp Thủ đô: Bước chuyển mạnh mẽ từ tư duy đến hành động

Bài 2: Số hóa thúc đẩy chuyển đổi xanh

Bài 3: Những điểm nghẽn trong tiến trình chuyển đổi

Bài 4: Nông nghiệp sẽ là một không gian kinh tế

Bài cuối: Đổi mới thể chế và xanh hóa lối sống

Nhóm phóng viên