Trung Quốc nhảy vào cuộc đấu matcha

Nông dân đang làm việc trên một cánh đồng trà tại huyện Giang Khẩu, tỉnh Quý Châu, Trung Quốc. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Nhờ TikTok và sự bùng nổ của xu hướng matcha trên thế giới, chỉ trong vòng 5 năm qua, loại thức uống này đã trở thành cơn sốt trong giới trẻ và dần thay thế cà phê trong thực đơn các quán, theo New York Times.

"Đua" gom hàng matcha

Dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản cho thấy năm ngoái, kim ngạch xuất khẩu trà xanh, bao gồm cả matcha, tăng 25% lên 36,4 tỷ yen (tương đương 245 triệu USD).

Cơn sốt matcha đã thúc đẩy các chuỗi cà phê như Starbucks, Lunkin Coffee.. liên tục sáng tạo các món đồ uống liên quan.

Không chỉ các chuỗi đồ uống nổi tiếng tại Mỹ, các nhà cung ứng còn nhận được đơn đặt hàng từ cả Warsaw (Ba Lan) và Kazakhstan, khiến matcha rơi vào tình trạng "cháy hàng" chỉ trong vài phút sau khi nhập mới.

Matcha trở nên "cháy hàng" nhanh chóng khi nhu cầu trên thế giới tăng kỷ lục và tình hình thời tiết không khả quan. Ảnh: New York Times.

Cũng bởi vậy, giá matcha liên tục tăng mạnh thời gian qua. Theo Ủy ban Trà quốc tế, giá bình quân của Tencha hái đợt đầu tại Kyoto trong năm nay đã tăng gấp đôi so với năm ngoái, từ 5.500 yen/kg lên 14.333 yen/kg (gần 2,5 triệu đồng/kg), theo Financial Times.

Ông Aaron Vick, chuyên viên thu mua trà cấp cao tại G.S. Haly và là nhà nhập khẩu trà có trụ sở ở California (Mỹ), cho biết ông đã phải trả cao hơn 75% cho matcha Nhật Bản hảo hạng vụ 2025, dự kiến cập cảng Mỹ vào cuối mùa thu này. Ông cũng dự báo các loại matcha giá thấp cũng sẽ tăng 30-50%.

Không riêng gì matcha từ Nhật Bản, matcha Trung Quốc dù có mức giá “dễ thở” hơn cũng đang tăng giá bởi nhu cầu mạnh mẽ trên thế giới.

Đà tăng giá matcha không chỉ xuất phát từ nhu cầu tăng cao, mà còn bởi thiếu hụt nguồn cung đáng kể.

Các đợt sóng nhiệt kỷ lục xảy ra trong mùa sinh trưởng quan trọng đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho các cây trà tại Nhật Bản, ảnh hưởng đến khoảng 25% diện tích sản xuất Tencha tại các vùng như Kyoto.

Việc mở rộng diện tích trồng trà cũng không thể giải quyết ngay lập tức khi cây trồng phải mất tới 5 năm mới cho ra sản phẩm, theo AP News.

Sự thiếu hụt nguyên liệu thô này có khả năng gây ra tác động nghiêm trọng và kéo dài. Đơn cử, tại Kyoto, lượng Tencha sẵn có vào năm 2025 chỉ đạt 6,14 tấn, giảm gần 40% so với năm ngoái.

Bên cạnh vấn đề trồng trọt, năng lực chế biến cũng là một rào cản nghiêm trọng. Quá trình nghiền Tencha thành bột matcha là một quy trình công phu, sử dụng cối đá granite và có thời gian cực kỳ chậm. Các báo cáo cho thấy mỗi cối đá chỉ có thể sản xuất khoảng 30-40 gram matcha/giờ.

Một nguồn matcha mới đang nổi lên

Trước khủng hoảng thiếu nguyên liệu và chi phí tăng vọt, các nhà nhập khẩu trên thế giới buộc phải tìm kiếm các nguồn cung ứng thay thế ổn định và có tính kinh tế hơn.

Điều này mở ra cơ hội lớn cho Trung Quốc khi trong những năm gần đây, tốc độ sản xuất matcha đã tăng nhanh chóng nhằm đáp ứng nhu cầu nội địa và quốc tế.

Tại huyện Giang Khẩu, nằm giữa địa hình núi non của tỉnh Quý Châu, Tây Nam Trung Quốc, truyền thống trồng trà hàng thế kỷ đang tiếp sức cho làn sóng tăng trưởng toàn cầu hiện đại.

Năm ngoái, doanh số matcha của huyện vượt 1.200 tấn, đạt giá trị sản xuất hơn 300 triệu nhân dân tệ (tương đương 41,7 triệu USD), theo Tân Hoa Xã.

Hay thành phố Đồng Nhân (Tongren) thuộc tỉnh Quý Châu, cũng sở hữu nhà máy siêu matcha lớn nhất thế giới, với khả năng sản xuất 10 tấn/ngày và công suất hàng năm vượt quá 4.000 tấn.

Công nhân tại nhà máy matcha ở tỉnh Quý Châu đang chế biến và đóng gói sản phẩm. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Về mặt xuất khẩu, Quý Châu hiện là tỉnh xuất khẩu matcha số một của Trung Quốc và đứng thứ 3 trên toàn cầu về khối lượng xuất khẩu, cung cấp cho hơn 40 quốc gia và khu vực.

Sự mở rộng này đang thúc đẩy tổng sản lượng matcha của Trung Quốc đạt mục tiêu 5.000 tấn vào năm 2025, chiếm khoảng 60% sản lượng toàn cầu.

Trước đây, matcha Trung Quốc thường được xem có chất lượng kém hơn so với matcha Nhật và chủ yếu được dùng làm hương liệu cho các sản phẩm như KitKat vị matcha, thay vì pha uống.

Nhưng hiện tại, Quý Châu đang là một trong những địa phương tiên phong phá vỡ định kiến trên, thông qua việc áp dụng các tiêu chuẩn an toàn và chất lượng nghiêm ngặt, từ đó giúp sản phẩm đạt được các chứng nhận quốc tế quan trọng như EU và USDA Organic.

Ngoài ra, tỉnh Quý Châu còn tiên phong trong việc cấm 128 loại thuốc trừ sâu trong các vườn trà và đã vượt qua hơn 500 bài kiểm tra an toàn thực phẩm của EU. Vì vậy, sản phẩm của họ được dán nhãn "EU Standard Matcha" khi xuất khẩu sang thị trường châu Âu.

Các chuỗi F&B ở Việt Nam đang tìm cách đa dạng hóa nguồn nguyên liệu matcha, thay vì phụ thuộc vào các nhà cung cấp từ Nhật Bản. Ảnh: Oishi Deli.

Còn ở Việt Nam, thị trường matcha cũng đang phát triển nhanh chóng, dự kiến tăng trưởng với tốc độ CAGR lên đến 14,8% đến năm 2031.Tuy nhiên, thị trường chung đang đối diện với bài toán tăng giá do áp lực từ chi phí nguyên liệu, nhân công và vận hành.

Theo Báo cáo thị trường kinh doanh ẩm thực tại Việt Nam của iPOS, trong nửa đầu năm 2025, 45,3% doanh nghiệp F&B đã thực hiện tăng giá sản phẩm.

Đặc biệt ở các phân khúc bình dân và trung cấp, nơi khách hàng dễ dàng chuyển đổi sang lựa chọn thay thế, việc điều chỉnh giá luôn tiềm ẩn rủi ro mất khách.

Theo chuyên gia của Oishi Deli Việt Nam, đơn vị đầu tiên nhập khẩu matcha đặc sản Quý Châu về Việt Nam, do chi phí nguyên vật liệu tăng cao, các đơn vị kinh doanh F&B tại Việt Nam đã lựa chọn dịch chuyển đa dạng nguồn cung cấp nguyên liệu, thay vì chỉ phụ thuộc vào các nguồn cung matcha từ Nhật Bản.

Trong đó, matcha từ Quý Châu có chất lượng tương đương, giá thành tiết kiệm hơn 1/3, đặc biệt về màu sắc, độ mịn, hương vị và hậu ngọt umani hay các vị hạt đặc trưng của matcha không quá khác biệt.

Dự kiến, xu hướng chuyển dịch sang nguồn cung matcha Quý Châu sẽ tiếp tục kéo dài nếu các giới hạn về khí hậu và sản lượng của Nhật Bản vẫn tiếp diễn.

Trâm Anh