Trung Quốc phụ thuộc DeepSeek thế nào trong vận hành các vũ khí thế hệ mới?

Tháng 2, tập đoàn quốc phòng nhà nước Trung Quốc Norinco đã ra mắt một phương tiện quân sự có khả năng tự động thực hiện các nhiệm vụ hỗ trợ chiến đấu với tốc độ 50 km/giờ. Chiếc xe này được vận hành bởi mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) của DeepSeek.

DeepSeek là công ty khởi nghiệp AI nổi tiếng có trụ sở ở thành phố Hàng Châu, được xem là niềm tự hào của ngành công nghệ Trung Quốc.

Theo các quan chức Trung Quốc, việc giới thiệu Norinco P60 là ví dụ sớm về cách nước này sử dụng AI của DeepSeek trong cuộc chạy đua vũ trang với Mỹ.

Một báo cáo từ hãng tin Reuters dựa trên hàng trăm bài nghiên cứu, bằng sáng chế và hồ sơ mua sắm cho thấy nỗ lực có hệ thống của Trung Quốc trong việc khai thác AI cho mục đích quân sự.

Chi tiết về cách thức vận hành các hệ thống vũ khí thế hệ mới và mức độ triển khai chúng vẫn là bí mật quốc gia. Tuy nhiên, hồ sơ đấu thầu và bằng sáng chế hé lộ tiến độ của Trung Quốc trong việc phát triển năng lực như nhận diện mục tiêu tự động hay hỗ trợ ra quyết định chiến trường theo thời gian thực, tương tự hướng đi của Mỹ.

Theo các tài liệu và bằng sáng chế, Quân đội Trung Quốc và các đơn vị trực thuộc vẫn sử dụng và tìm kiếm chip Nvidia, gồm cả các mẫu nằm trong danh sách bị kiểm soát xuất khẩu của Mỹ.

Reuters không thể xác định liệu các chip Nvidia này được tích trữ trước khi Mỹ áp đặt lệnh cấm hay không, vì tài liệu không nêu rõ thời điểm xuất khẩu phần cứng. Tuy vậy, các bằng sáng chế nộp gần đây nhất vào tháng 6 vẫn cho thấy việc sử dụng chip Nvidia tại các viện nghiên cứu có liên quan đến Quân đội Trung Quốc.

Từ tháng 9.2022, Bộ Thương mại Mỹ đã cấm xuất khẩu các chip A100 và H100 của Nvidia sang Trung Quốc.

Ông John Rizzo, phát ngôn viên của Nvidia, cho biết công ty không thể theo dõi việc bán lại chip Nvidia cũ, đồng thời nhấn mạnh rằng “tái sử dụng lượng nhỏ chip cũ không tạo ra công nghệ mới hay gây rủi ro an ninh quốc gia”.

“Việc sử dụng các sản phẩm bị hạn chế cho các ứng dụng quân sự sẽ là điều không thể thực hiện được nếu không có sự hỗ trợ về phần mềm hoặc bảo trì”, John Rizzo nói thêm.

Trong khi đó, các nhà thầu quốc phòng Trung Quốc từ năm 2025 đã tăng cường sử dụng chip nội địa như Ascend của Huawei. Sunny Cheung, chuyên gia thuộc tổ chức tư vấn chính sách quốc phòng Jamestown Foundation có trụ sở tại Washington (Mỹ), tiết lộ thông tin này sau khi phân tích hàng trăm hồ sơ đấu thầu của Quân đội Trung Quốc trong 6 tháng đầu năm 2025.

Nhận định đó trùng khớp với chiến dịch kêu gọi doanh nghiệp dùng công nghệ do Trung Quốc sản xuất của chính phủ.

Reuters cũng phát hiện rằng trong các thông báo đấu thầu và bằng sáng chế nộp lên cơ quan sở hữu trí tuệ Trung Quốc có đề cập đến việc các đơn vị thuộc quân đội nước này sử dụng chip Huawei.

Bộ Quốc phòng Trung Quốc, DeepSeek, Huawei và Norinco đều không phản hồi khi được bình luận về việc sử dụng AI trong lĩnh vực quân sự.

Phụ thuộc DeepSeek

Reuters ghi nhận hơn 10 hồ sơ đấu thầu của các đơn vị thuộc Quân đội Trung Quốc trong năm nay đề cập trực tiếp đến việc sử dụng mô hình DeepSeek, trong khi chỉ một trường hợp nhắc tới Qwen của Alibaba.

Alibaba không phản hồi câu hỏi về việc các mô hình Qwen được dùng cho mục đích quân sự.

Theo Jamestown Foundation, các thông báo mua sắm liên quan đến DeepSeek gia tăng nhanh chóng trong năm 2025, với nhiều ứng dụng quân sự mới liên tục xuất hiện trên mạng lưới của Quân đội Trung Quốc.

Sự phổ biến của DeepSeek cũng phản ánh mục tiêu “chủ quyền thuật toán” mà Trung Quốc đang theo đuổi, tức giảm phụ thuộc vào công nghệ phương Tây và kiểm soát chặt chẽ hạ tầng số trọng yếu.

Bộ Quốc phòng Mỹ từ chối bình luận về việc Quân đội Trung Quốc sử dụng AI.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ nói với Reuters rằng: “DeepSeek đã và có thể sẽ tiếp tục hỗ trợ cho các hoạt động quân sự và tình báo của Trung Quốc”.

Mỹ khẳng định sẽ “theo đuổi chiến lược AI toàn cầu táo bạo, hợp tác với các quốc gia đáng tin cậy, đồng thời ngăn công nghệ rơi vào tay đối thủ”.

Robot chó, drone AI và mô phỏng chiến tranh

Theo các tài liệu, Trung Quốc đang phát triển robot chó điều khiển bằng AI có thể hoạt động theo bầy và drone tự động theo dõi mục tiêu, cùng trung tâm chỉ huy ảo hóa và mô phỏng chiến tranh nâng cao.

Tháng 11.2024, Quân đội Trung Quốc đăng tải hồ sơ mời thầu cho robot chó AI có khả năng dò tìm mối đe dọa và gỡ bom mìn.

Chưa rõ dự án đã được triển khai hay chưa, song trước đó robot vũ trang của hãng Unitree đã xuất hiện trong các cuộc tập trận quân sự ở Trung Quốc, theo hình ảnh do truyền thông nhà nước công bố.

Các robot chó của Unitree leo lên cầu thang trong cuộc trình diễn tại một công viên ở thành phố Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc - Ảnh: Reuters

Các nghiên cứu và bằng sáng chế hai năm qua cho thấy Quân đội Trung Quốc đang ứng dụng AI để rút ngắn thời gian lập kế hoạch chiến đấu, gồm cả phân tích hình ảnh vệ tinh và drone.

Nhà nghiên cứu tại Landship Information Technology, công ty tích hợp hệ thống AI vào các phương tiện quân sự, gồm cả Norinco, cho biết hồi tháng 2 rằng công nghệ của họ dựa trên chip Huawei, có thể nhận dạng mục tiêu từ ảnh vệ tinh và phối hợp với radar, máy bay để thực hiện nhiệm vụ.

Theo Đại học Công nghệ Tây An, thời gian từ khi phát hiện mục tiêu đến khi ra quyết định tấn công đã được rút ngắn đáng kể nhờ AI. Nhóm nghiên cứu tại Đại học Công nghệ Tây An (Trung Quốc) cho biết hệ thống của họ dùng DeepSeek để đánh giá 10.000 kịch bản chiến trường với nhiều biến số khác nhau chỉ trong 48 giây, trong khi con người phải mất tới 48 giờ.

Vũ khí tự động

Các tài liệu cho thấy các thực thể quân sự Trung Quốc đang đầu tư vào công nghệ chiến trường ngày càng tự động. Khoảng hai tá bằng sáng chế và hồ sơ thầu cho thấy Quân đội Trung Quốc đang tìm cách tích hợp AI vào drone để tự nhận dạng, bám sát mục tiêu và phối hợp theo đội hình mà không cần nhiều sự can thiệp của con người.

Nổi tiếng trong lĩnh vực hàng không quân sự, Đại học Bắc Hàng đang nhờ DeepSeek để cải thiện khả năng ra quyết định của bầy drone khi tấn công các mục tiêu “thấp, chậm, nhỏ” – thuật ngữ quân sự ám chỉ drone và máy bay cỡ nhẹ.

Dù vậy, các lãnh đạo quốc phòng Trung Quốc công khai cam kết duy trì quyền kiểm soát của con người với vũ khí, giữa lúc lo ngại xung đột Mỹ - Trung có thể dẫn đến việc triển khai vũ khí được hỗ trợ bởi AI ngoài tầm kiểm soát.

Phía Mỹ đang đầu tư mạnh vào AI và dự kiến triển khai hàng nghìn drone tự động trước cuối năm 2025, nhằm đối phó với lợi thế về số lượng drone mà Trung Quốc đang nắm giữ.

Chip Mỹ, mô hình AI Trung Quốc

Các nhà thầu quốc phòng như Shanxi 100 Trust Information Technology quảng bá việc họ dùng chip Huawei Ascend nội địa để vận hành mô hình AI. Tuy nhiên, phần cứng Nvidia vẫn được trích dẫn thường xuyên trong nghiên cứu của các học giả liên kết Quân đội Trung Quốc, theo đánh giá hồ sơ bằng sáng chế từ hai năm qua của Reuters.

Reuters ghi nhận 35 hồ sơ đề cập tới việc dùng chip Nvidia A100 bởi Đại học Công nghệ Quốc phòng thuộc Quân đội Trung Quốc và Seven Sons - nhóm 7 trường đại học nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ và có lịch sử thực hiện các nghiên cứu liên quan đến quốc phòng cho Trung Quốc.

Trong hai năm qua, các đơn vị này đã nộp 15 bằng sáng chế liên quan đến các ứng dụng AI, trong đó có trích dẫn phần cứng Huawei Ascend, được thiết kế để thay thế cho chip Nvidia.

Tháng 6, Đại học Kỹ thuật Lực lượng Tên lửa của Quân đội Trung Quốc đã nộp riêng bằng sáng chế cho một hệ thống phát hiện mục tiêu viễn thám, mà họ cho biết đã sử dụng chip Nvidia A100 để huấn luyện mô hình AI.

Đại tá Zhu Qichao, Giám đốc trung tâm nghiên cứu tại Đại học Công nghệ Quốc phòng thừa nhận với Reuters năm ngoái rằng lệnh hạn chế từ Mỹ “ảnh hưởng ở mức độ nhất định” đến nghiên cứu AI của họ, nhưng Trung Quốc quyết tâm thu hẹp khoảng cách công nghệ.

Phát ngôn viên Nvidia lại cho rằng Trung Quốc có “đủ chip nội địa cho mọi ứng dụng quân sự” và nhu cầu của quân đội nước này với chip Nvidia là không đáng kể.

Sơn Vân