Trung ương - địa phương phân chia khoản thu thế nào để phát triển?

Ngày 26-5, Quốc hội (QH) thảo luận ở hội trường về dự án Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi). Nhiều đại biểu (ĐB) QH, nhất là ở những địa phương đang cần nguồn lực để phát triển bứt phá, vẫn nêu nhiều ý kiến về tỉ lệ phân chia ngân sách giữa các khoản thu phân chia giữa trung ương và địa phương.

TP.HCM cần 1,1 triệu tỉ giai đoạn 2026-2030

ĐB Trần Hoàng Ngân (TP.HCM) phân tích quy định về các khoản chia giữa ngân sách trung ương (NSTƯ) và ngân sách địa phương (NSĐP). Ông lấy ví dụ về tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, các địa phương không nhận bổ sung cân đối ngân sách thì NSTƯ hưởng 30%, địa phương hưởng 70% và theo Luật Ngân sách hiện hành, địa phương hưởng 100%.

“Tôi hiểu quy định này muốn nâng cao vai trò chủ đạo của NSTƯ, đó là hợp lý nhưng phải đặt vào thời điểm và bối cảnh. Trong tình hình hiện nay, để đảm bảo mục tiêu tăng trưởng hai con số, phát huy được tiềm năng, lợi thế các địa phương khi sáp nhập nhằm mở rộng không gian phát triển và kết nối các khu vực, nhu cầu đầu tư kết cấu hạ tầng tại các địa phương này rất lớn, đặc biệt là tại các đô thị lớn như TP.HCM” - ông Ngân nói.

Theo ông Ngân giai đoạn 2026-2030, TP.HCM cần nguồn lực đầu tư công là 1,1 triệu tỉ đồng, trong đó nguồn thu từ đất khoảng 550.000 tỉ đồng. Nếu NSTƯ điều tiết 30% tức địa phương sẽ hụt thu 165.000 tỉ đồng trong năm năm, mỗi năm hụt thu 33.000 tỉ đồng.

“Điều này sẽ ảnh hưởng đến kế hoạch triển khai đầu tư công của TP trong giai đoạn 2026-2030. Chúng tôi rất cần nguồn lực để triển khai đường sắt đô thị trong 10 năm sẽ cần chi khoảng 40 tỉ USD, năm năm đầu là 16 tỉ USD.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ phát biểu tại nghị trường. Ảnh: QH

Chúng tôi cần nguồn lực để kết nối với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu, mở rộng Quốc lộ 1, Quốc lộ 22, Quốc lộ 13 và thực hiện xây dựng các cầu quan trọng như cầu Cần Giờ, cầu Thủ Thiêm 4, cầu Bình Tiên… nhiều khoản đầu tư, trong đó nguồn thu từ đất chiếm vị trí rất quan trọng. Tôi đề nghị trung ương xem xét, trước mắt có thể trong 10 năm chưa thu khoản này, còn nếu thu thì chỉ nên thu ở mức từ 5% đến 10% là tối đa” - ĐB Ngân phân tích bằng những con số.

ĐB Nguyễn Thị Lệ, Chủ tịch HĐND TP.HCM, cũng nói: “Với vị trí là trung tâm kinh tế lớn nhất nước, đóng góp khoảng 25%-27% ngân sách quốc gia mỗi năm, TP.HCM luôn mong muốn có cơ chế tài chính, ngân sách phù hợp để chủ động hơn trong đầu tư phát triển, nâng cao chất lượng sống cho người dân, đồng thời tiếp tục đóng góp nhiều hơn cho cả nước”.

ĐB Nguyễn Thị Lệ cho rằng: NSTƯ giữ vai trò chủ đạo nhưng địa phương phải được chủ động, sáng tạo, có quyền phân bổ nguồn lực phù hợp với thực tiễn.

“Địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm…” thì chia cho hợp lý

ĐB Nguyễn Thành Nam (Phú Thọ) ủng hộ cần điều tiết nguồn thu từ tiền sử dụng đất, tiền thuê đất để góp phần giữ vững vai trò chủ đạo của NSTƯ nhưng lâu dài cần giảm dần tỉ trọng nguồn thu này trong tổng thu NSĐP.

“Đảng và Nhà nước đang chủ trương phân cấp, phân quyền tối đa theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Trước mắt, đối với những địa phương chưa cân đối được ngân sách, đề nghị vẫn giữ nguyên khoản thu từ tiền sử dụng đất là khoản thu NSĐP hưởng 100%” - ĐB Nam nói và đề nghị giao Chính phủ căn cứ thực tế để quy định.

Rất nhiều ĐB các địa phương đều phát biểu về vấn đề này. Đáng chú ý, ĐB Nguyễn Thị Thu Hà (Quảng Ninh) phân tích rất kỹ và đồng tình với nhiều ĐB.

“Phải cân nhắc tính toán để làm thế nào các địa phương, đặc biệt là các địa phương hiện nay đang tự cân đối được ngân sách, phân chia kiểu gì để từng địa phương vẫn phải tự cân đối mà không phải phụ thuộc vào NSTƯ” - ĐB Hà nói.

Đại biểu Dương Văn Phước phát biểu tại nghị trường. Ảnh: QH

Lấy ví dụ ở Quảng Ninh, nếu theo phương án trong dự thảo thì một số khoản thu sẽ bị giảm rất sâu như thuế tiêu thụ đặc biệt, bảo vệ môi trường, thuế giá trị gia tăng. Tổng ba loại thuế này theo tính toán của ĐB Hà giảm hơn 3.000 tỉ đồng. Nếu cộng thêm thuế đất giảm 2.000 tỉ đồng thì Quảng Ninh năm 2025 mất cân đối khoảng 4.300 tỉ đồng. Bà đề nghị xem lại tỉ lệ phân chia nguồn thu tiền đất và tiền thuê đất cho các địa phương để đảm bảo các địa phương có thể được cân đối nguồn thu đất đai chiếm tỉ trọng lớn trong tổng thu nội địa.

ĐB Nguyễn Trúc Sơn (Bến Tre) nói phương án phân chia các khoản thu giữa NSTƯ và NSĐP trong dự thảo này đưa lên tới 80:20, có nghĩa là NSTƯ hưởng 80 và NSĐP hưởng 20.

“Nếu điều chỉnh quá lớn như thế thì tôi cho rằng sẽ ảnh hưởng đến NSĐP. Đề nghị chỗ này hết sức cân nhắc” - ĐB Sơn nói.

ĐB Triệu Quang Huy (Lạng Sơn) đề xuất: Để tạo điều kiện cho các địa phương chưa cân đối được ngân sách thì cần nghiên cứu, xem xét điều chỉnh theo hướng địa phương hưởng 100% nguồn thu này. Trường hợp phải điều tiết các tỉnh nhận trợ cấp NSTƯ thì chỉ thực hiện điều tiết phần vượt thu dự toán của khoản thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, NSTƯ hưởng 20%, NSĐP hưởng 80%.

ĐB Dương Văn Phước (Quảng Nam) nhận định phân chia tỉ lệ phần trăm nguồn thu các loại thuế giữa địa phương và trung ương theo đặc điểm tình hình phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương là phù hợp. Ông lưu ý tránh việc phân chia cào bằng làm giảm động lực phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.

NHÓM PHÓNG VIÊN