Trường học chung tay bảo tồn tranh Hàng Trống

Cô Nguyễn Thị Mỹ Ngọc - giáo viên Trường Mầm non Quang Trung cùng trẻ tạo hình những bức tranh Hàng Trống. Ảnh: Vân Anh

Tranh Hàng Trống - dòng tranh dân gian nổi tiếng, thịnh hành vào ngày Tết ở Hà Nội xưa đang đứng trước nguy cơ thất truyền. Nhiều nhà trường đã đưa ra giải pháp để bảo tồn cho dòng tranh này, giúp học sinh tìm hiểu, thêm yêu giá trị truyền thống.

Thấy tranh là thấy Tết

Kể về những nét đặc trưng của dòng tranh này, nghệ nhân Lê Đình Nghiên - người đang giữ lửa cho các bức tranh dân gian Hàng Trống chia sẻ: Tranh Hàng Trống có kỹ thuật và phong cách khác biệt. Nếu như ở tranh Đông Hồ, in viền nét và in màu đều dùng bản khắc gỗ thì ở tranh Hàng Trống chỉ dùng ván khắc gỗ in nét tranh trên chất liệu giấy dó.

Các ván khắc in tranh phải theo mẫu do các nghệ nhân đảm nhiệm, gọi là “ra mẫu”. Người “ra mẫu” tranh thường là người giỏi nhất của từng nhóm thợ. Với sự tinh tế, giàu kinh nghiệm nên khi người “ra mẫu” đặt bút vẽ trên tờ giấy bản lập tức hiện ra hình ảnh như bay như múa. Người vẽ mẫu cũng là người đặt lời trên tranh.

Chữ trên tranh phải đạt mức: Làm rõ nghĩa của tranh, cân đối thêm bố cục tác phẩm… mà không bị rườm rà. Có mẫu tranh phải sáng tác hàng tháng mới xong. Tiếp sau đó đến công đoạn bồi tranh. Công đoạn này là khâu quan trọng trong quá trình hình thành một tác phẩm, sự thành công và tồn tại lâu bền của tác phẩm phụ thuộc vào công đoạn này.

Sau khi có được bản in hoàn chỉnh, người vẽ tranh dùng bút lông chấm màu để tô lên từng mảng màu đậm nhạt, tùy theo nội dung, đường nét và các loại tranh. Do cách tô màu bằng tay mà tranh Hàng Trống có nét sáng tạo riêng. Mặc dù có hạn chế nhất định do hoàn cảnh lịch sử, môi trường địa lý và đặc điểm tâm lý quý tộc, thị dân, nhưng tranh Hàng Trống vẫn đóng góp đáng kể vào kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam, để lại những kiệt tác sống mãi với thời gian.

Cô trò Trường Tiểu học Tràng An tìm hiểu tranh dân gian Hàng Trống qua lời kể của nghệ nhân Lê Đình Nghiên. Ảnh: Vân Anh

Thêm yêu giá trị truyền thống

Nghệ nhân Lê Đình Nghiên một đời thăng trầm cùng tranh Hàng Trống, hiện đã ở tuổi “thất thập cổ lai hy” mà chưa tìm được “truyền nhân”. Ngay cả người con trai ông gửi gắm hy vọng tiếp tục giữ nghề cũng không đủ đam mê và sự hy sinh để theo đuổi, khiến những dự cảm về sự biến mất của dòng tranh quý này ngày càng hiển hiện.

Trước thực trạng trên cùng mong muốn cho trẻ mầm non cảm nhận được nét đẹp của dòng tranh dân gian Hàng Trống, cô Nguyễn Thị Mỹ Ngọc - giáo viên Trường Mầm non Quang Trung (Hoàn Kiếm, Hà Nội) đã tổ chức các giờ học sáng tạo, giúp trẻ cảm nhận được nét đẹp, độc đáo của dòng tranh này.

Để phù hợp với lứa tuổi trẻ mầm non, cô Ngọc đã lựa chọn những hình ảnh gần gũi như cá chép trông trăng, chim công, gà trống. Tuy nhiên, bắt tay vào làm, cô Ngọc gặp khó khăn khi chạm trổ những chi tiết uốn cong, nét mảnh, nhỏ bởi gỗ là chất liệu cứng, đòi hỏi người làm khuôn phải cẩn thận, khéo léo.

Sau nhiều ngày trăn trở, suy nghĩ kiếm tìm nguyên vật liệu, cô Ngọc đã tìm ra chất liệu bằng xốp mềm vừa dễ cắt, dễ trổ. Từ đây, những bộ khuôn in được ra đời. Việc lựa chọn nguyên liệu bằng xốp mềm thay thế gỗ đã giúp nhà trường và cô giáo tiết kiệm chi phí, dễ thực hiện, vệ sinh và mang lại hiệu quả cao khi sử dụng cho trẻ tạo hình.

Với những khuôn in do bàn tay khéo léo của cô Ngọc tạo ra như: Cá chép trông trăng, chim công, gà trống..., trẻ đã có trải nghiệm làm tranh vô cùng hứng thú và tích cực. Qua hoạt động này, cô Ngọc giúp trẻ hiểu thêm về văn hóa dân gian truyền thống, tự hào và có ý thức bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật tranh dân gian Hàng Trống từ lứa tuổi mầm non.

Tương tự, Trường Tiểu học Tràng An (quận Hoàn Kiếm) nằm trên địa bàn phường Hàng Trống. Tận dụng lợi thế này, nhà trường đã lên kế hoạch và đưa ra phương án tổ chức dạy học “thực địa”, phù hợp với điều kiện thực tế.

Trong hoạt động trải nghiệm với chủ đề “Tôn vinh giá trị nghệ thuật tranh dân gian Hàng Trống”, học sinh lớp 5E có cơ hội tiếp cận và tìm hiểu sâu hơn về giá trị truyền thống văn hóa và nghệ thuật của dòng tranh dân gian này, góp phần vun đắp lòng tự hào về Thủ đô ngàn năm văn hiến, đồng thời có ý thức trách nhiệm và kết nối với cộng đồng.

Nhờ kỹ thuật dạy học theo trạm, kết hợp sử dụng điện thoại quét mã QR giúp học sinh tự tìm hiểu được để nhớ tên, hiểu nội dung các bức tranh như: Tam đa, Tố Nữ, Tứ bình, Canh nông vi bản, Lý ngư vọng nguyệt..., biết được hai nhánh chính của dòng tranh này là tranh thờ và tranh trang trí.

Đặc biệt, điểm nhấn trong tiết học là học sinh được gặp gỡ, trò chuyện cùng nghệ nhân Lê Đình Nghiên. Cô trò đều hào hứng khi đưa ra những câu hỏi nhờ nghệ nhân giải đáp để tìm hiểu kỹ hơn về giá trị những bức tranh.

Sau tiết học, học sinh hiểu rõ hơn về tranh dân gian Hàng Trống, các công đoạn làm tranh công phu tạo nên những giá trị to lớn cho dòng tranh. Từ đó khơi dậy trong mỗi trẻ sự yêu thích, trân trọng nét đẹp văn hóa, ý thức được sự cần thiết giữ gìn, duy trì và bảo tồn dòng tranh dân gian Hàng Trống, đó cũng là mục tiêu bài học hướng đến.

Vân Anh