Truyền thuyết kỳ bí phía sau lễ hội lớn nhất tỉnh Vĩnh Phúc

Lễ hội gắn với tín ngưỡng cổ xưa

Theo Trang thông tin điện tử Tỉnh ủy Vĩnh Phúc, cùng với tín ngưỡng thờ Hùng Vương, tín ngưỡng thờ Tản Viên Sơn Thánh, tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên là một trong ba tín ngưỡng cổ nhất vùng Bắc Bộ. Đây không chỉ là tín ngưỡng của một địa phương mà là tín ngưỡng mang tính quốc gia, thể hiện truyền thống yêu nước đoàn kết chống giặc ngoại xâm của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

Truyền thuyết về sự hình thành của tín ngưỡng ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên kể rằng, ở xã Đông Lộ thuộc vùng Tây Thiên, Tam Đảo (nay là thôn Đông Lộ, xã Đại Đình, huyện Tam Đảo) có vợ chồng vị tù trưởng rất nổi tiếng là Lăng Phiêu và Đào Thị Liễu, tuổi đã gần 40 mà chưa sinh con. Trong một lần lên Tây Thiên cầu tự, bà Liễu mơ thấy trong đám mây vàng có một quần tiên nữ khoảng 7 -8 người đang chơi vui, người thì hát, người thì múa, người thì làm thơ, cho đến mờ sáng thì bay về phương Tây. Khi trở về, bà có thai.

10 tháng sau, bà sinh được một người con gái sắc đẹp chim sa cá lặn, đặt tên là Tiêu, tên hiệu là Nhược Cẩm, lên 4 tuổi biết đàn hát, 6 tuổi hiểu thông văn võ, đến 12 tuổi đã trở thành một trang nữ kiệt ở vùng Đông Lộ và một số huyện lân cận.

Ngôi đền Thượng trên đỉnh Tây Thiên thờ Quốc Mẫu uy linh và huyền bí. Ảnh: Báo Vĩnh Phúc.

Khi trong nước có loạn giặc Thục, bà tuyển mộ ở các xã lân cận và huyện xung quanh được gần 4.000 tráng đinh, đến thành Phong Châu, Việt Trì giúp nước, lại được vua Hùng giao thêm 2 vạn quân tinh nhuệ và 3000 ngựa chiến đi đánh Thục. Dẹp xong giặc Thục, bà được phong là Tam Đảo sơn trụ quốc mẫu đại vương. Đất nước hòa bình, bà lại trở về Đông Lộ, lập ra các cung sở để du ngoạn, chọn Tây Thiên trên núi Tam Đảo làm nơi ở.

Sau khi hóa, bà thường hiển linh, âm phù giúp các đời vua đánh giặc, giữ nước nên được sắc phong làm Quốc Mẫu, gia tặng sắc phong làm Tam Đảo sơn Trụ Quốc mẫu đại vương Thượng thượng đẳng Phúc thần. Và cũng chính tại núi Tây Thiên, nơi bà hóa, Nhân dân đã dựng nên ngôi đền thờ phụng, quanh năm hương khói để tưởng nhớ công lao to lớn và suy tôn bà là Quốc Mẫu Tây Thiên.

Từ đó trở đi, cứ vào ngày Rằm tháng hai âm lịch hàng năm, đồng bào người dân tộc Sán Dìu cùng Nhân dân các dân tộc huyện Tam Đảo, du khách thập phương lại tưng bừng trong sắc cờ, náo nức cùng tiếng trống, chiêng trong lễ hội Tây Thiên dâng lên Quốc Mẫu nén hương thơm tỏ lòng thành kính.

Nét văn hóa độc đáo của Lễ hội Tây Thiên

Nghi thức Lễ trong Lễ hội Tây Thiên mang những nét độc đáo riêng gồm: Lễ cáo, lễ tạ, lễ rước và lễ dâng hương. Lễ vật không thể thiếu khi dâng Mẫu đó là: hoa quả, một mâm xôi, oản, gạo, trứng, một con lợn quay và hoa huệ trắng. Đó là những sản vật đặc trưng của núi rừng Tây Thiên, được chuẩn bị bởi bàn tay đảm đang, cần mẫn của những phụ nữ dân tộc Sán Dìu.

Lễ rước gồm 3 đoàn là kiệu Văn đền Mẫu Sinh, kiệu Văn đền Mẫu Hóa và kiệu Bát cống Đình Ngò, đoàn rước gồm trên 100 người dân địa phương rước từ Đền Mẫu Sinh đến đền Thõng dài khoảng 4.000 m. Lễ hội thu hút đông đảo du khách thập phương bởi những nét độc đáo riêng.

Lễ rước trong Lễ hội Tây Thiên. Ảnh: Sở Văn hóa, Thể thao & Du Lịch Vĩnh Phúc.

Phần tế lễ trang trọng, đặc sắc, mang đậm bản sắc dân tộc như: Rước kiệu, múa xênh tiền, hoạt cảnh chèo mô tả truyền thuyết Quốc Mẫu Tây Thiên đánh đuổi giặc ngoại xâm thống nhất giang sơn. Với phần hội, có rất nhiều hoạt động phong phú như: Thi gói bánh chưng gù, bánh gio, bánh giầy, hội vật, kéo co, chọi gà... cùng các trò chơi dân gian mang đậm dấu ấn miền bán sơn địa.

Nét đặc biệt của lễ hội Tây Thiên còn là các điệu truyền thống bản địa như làn điệu soọng cô, hát chầu văn của nam thanh, nữ tú dân tộc Sán Dìu. Những lời ca, tiếng hát hòa cùng nhạc cụ truyền thống thể hiện sinh động đời sống tinh thần của Nhân dân, ca ngợi công lao Quốc Mẫu Tây Thiên, tình yêu đôi lứa, tình yêu Tổ quốc và không khí hăng say lao động sản xuất.

Trở về với Tây Thiên vào những ngày đầu Xuân, vào ngày giỗ Quốc mẫu Tây Thiên là trở về với di sản niềm tin đã được thiêng hóa, được truyền tụng giúp cho thế hệ hôm nay có thêm niềm tin, động lực, đoàn kết cùng nhau tiếp nối truyền thống xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ông; phát triển nền kinh tế du lịch dựa trên nền cảnh thiên nhiên tươi đẹp gắn kết với nền văn hóa tâm linh bền vững, là di sản của hôm nay truyền lại cho những thế hệ sau.

Công tác chuẩn bị Lễ Hội Tây Thiên Xuân Giáp Thìn năm 2024

Theo sở Văn hóa, Thể thao & Du Lịch Vĩnh Phúc, lễ hội Tây Thiên xuân Giáp Thìn 2024 được tổ chức từ ngày 24/3 đến ngày 26/3 (tức ngày 15/2 đến 17/2 Giáp Thìn). Khác với các năm trước, Lễ hội Tây Thiên năm nay sẽ tiến hành dâng lễ vào buổi chiều, lễ chính được tiến hành tại Đền Thượng, chứ không như các năm trước diễn ra tại Đền Thõng.

Phần hội diễn ra nhiều hoạt động sôi nổi như Hội chợ Thương mại – Du lịch trưng bày các sản phẩm OCOP và ẩm thực đặc trưng của đồng bào các dân tộc trong tỉnh; liên hoan hát văn, hát chầu văn tỉnh Vĩnh Phúc gắn với thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên; biểu diễn hát văn, hát chầu văn tại nhà Công quán đền Thượng Tây Thiên; giải vô địch bóng chuyền tỉnh Vĩnh Phúc; giải bóng chuyền hơi, kéo co, cờ tướng các xã, thị trấn huyện Tam Đảo; hội thi làm bánh chưng, bánh dày huyện Tam Đảo; hội trại văn hóa các xã, thị trấn huyện Tam Đảo; hội diễn văn hóa – văn nghệ trình diễn, tái hiện một số phong tục, tập quán của đồng bào dân tộc Sán Dìu.

Phần hội diễn ra đảm bảo sự trang nghiêm, trọng thể, mang tính cộng đồng gắn với các hoạt động hội nhằm tôn vinh di sản “Tín ngưỡng thờ Mẫu” với các hoạt động vui tươi, an toàn, tiết kiệm, kết hợp hài hòa giữa các hoạt động văn hóa dân gian truyền thống và hiện đại có sức lan tỏa rộng rãi phục vụ cho đồng bào và du khách về dự.

Để việc tổ chức lễ hội diễn ra an toàn, có ý nghĩa thiết thực về nhiều mặt, đến thời điểm hiện tại UBND huyện Tam Đảo và BTC Lễ hội đã ban hành các văn bản chỉ đạo, điều hành lễ hội Tây Thiên xuân Giáp Thìn 2024. Ban Tổ chức đã tiến hành kiểm tra cơ sở vật chất của các kiệu (đền Mẫu Sinh, đền Mẫu Hóa, đền Ngò) đảm bảo đủ điều kiện cho lễ rước; chuẩn bị lực lượng cho đội Tế, đội Bát âm, đội múa Sênh tiền và đội hình rước kiệu.

Tam Đảo – Vĩnh Phúc sẵn sàng đón mời và phục vụ khách thập phương hành hương về lễ Mẫu và trải nghiệm, khám phá danh lam thắng cảnh cũng như dịch vụ phong phú dịp lễ hội Tây Thiên Xuân Giáp Thìn 2024.

Thanh Bình