TS Hoàng Dương Tùng: VIASEE - Cầu nối hiệu quả giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân

Ô nhiễm không khí và hành trình đến Net Zero 2050

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, Tiến sĩ đánh giá vai trò của việc cải thiện chất lượng không khí trong thúc đẩy kinh tế xanh và phát triển bền vững như thế nào?

TS. Hoàng Dương Tùng: Việc cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050 thể hiện quyết tâm rất lớn của Việt Nam trong việc giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và hạn chế phát thải từ các nguồn gây ô nhiễm, trong đó có ô nhiễm không khí. Đây là một mục tiêu dài hạn, kéo dài đến 25 năm, nhưng để đạt được mục tiêu này cần có những kế hoạch và lộ trình cụ thể nhằm phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn.

Rõ ràng, việc “xanh hóa” các lĩnh vực kinh tế - xã hội là yêu cầu tất yếu và là xu hướng không thể đảo ngược để đạt được sự phát triển bền vững. Tất cả các ngành, từ sản xuất, giao thông đến xây dựng, đều cần hành động để giảm thiểu phát thải.

Trong lĩnh vực sản xuất, nhiều biện pháp đã được áp dụng nhằm cắt giảm khí CO₂, NOx và bụi mịn PM2.5…

Trong lĩnh vực giao thông, Chính phủ đã triển khai chương trình “xanh hóa giao thông”, khuyến khích giảm sử dụng phương tiện chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, các kế hoạch được đẩy nhanh, chẳng hạn như chuyển đổi hệ thống xe buýt sang phương tiện xanh, rút ngắn mục tiêu từ năm 2035 xuống năm 2030, thiết lập các vùng phát thải thấp và xây dựng lộ trình chuyển đổi từ xe máy chạy xăng sang xe điện bắt đầu từ năm tới (2026).

Trong lĩnh vực quản lý rác thải, việc thúc đẩy phân loại rác tại nguồn, tái chế, tái sử dụng và chuyển đổi phụ phẩm nông nghiệp thành nhiên liệu sản xuất là những nỗ lực quan trọng hướng tới mục tiêu Net Zero 2050. Đây là quyết tâm chung của tất cả các ngành và địa phương, nhưng cũng đi kèm nhiều thách thức, đặc biệt với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

Tuy nhiên, tôi cho rằng bên cạnh thách thức, Việt Nam cũng có nhiều thuận lợi và cơ hội để phát triển kinh tế nhanh chóng, đồng thời bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và ô nhiễm không khí. Trước đây, lý thuyết “đường cong Kuznets môi trường” cho rằng ô nhiễm tăng khi kinh tế phát triển và chỉ giảm khi đạt đến một mức độ nhất định. Tuy nhiên, để đạt Net Zero, Việt Nam cần theo hướng “tách rời” (decoupling), tức là duy trì tăng trưởng kinh tế nhưng giảm dần ô nhiễm. Hiện nay, Việt Nam đang đi đúng hướng này.

Với những lợi thế về công nghệ, chuyển đổi số, cùng với nhận thức và quyết tâm cao, tôi tin rằng Việt Nam có thể tận dụng tốt các cơ hội để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, cải thiện chất lượng không khí và tiến tới Net Zero vào năm 2050.

Theo TS. Hoàng Dương Tùng, việc “xanh hóa” các lĩnh vực kinh tế - xã hội là yêu cầu tất yếu và là xu hướng không thể đảo ngược để đạt được sự phát triển bền vững.

Ông nhận định ra sao về mối liên hệ giữa phát triển hạ tầng giao thông, năng lượng tái tạo và cải thiện chất lượng không khí tại Việt Nam?

TS. Hoàng Dương Tùng: Năng lượng tái tạo hiện nay đang được phát triển mạnh mẽ tại một số vùng. Đồng thời, chúng ta đang khuyến khích sử dụng điện mặt trời, điện áp mái thông qua các chính sách phù hợp. Trong quá trình phát triển sản xuất, nhu cầu năng lượng là yếu tố không thể thiếu. Hơn nữa, nếu chuyển dịch từ xe chạy xăng sang xe điện, nhu cầu sử dụng điện sẽ còn tăng cao hơn nữa.

Đặc biệt, khi tận dụng được hệ thống giao thông xanh, chúng ta sẽ giảm thiểu việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Để đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050, chúng ta cần có các chính sách tốt nhằm khuyến khích sử dụng nhiên liệu sạch. Nhà nước đã ban hành lộ trình không xây dựng các nhà máy điện than mới sau năm 2030, đồng thời áp dụng các quy định chặt chẽ về công nghệ, quy chuẩn và tiêu chuẩn phát thải.

Tất nhiên, tôi cho rằng việc phát triển năng lượng tái tạo và hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch là một bài toán tổng thể. Chúng ta cần giải quyết làm thế nào để giảm phát thải và đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050; nếu không, việc thực hiện sẽ gặp rất nhiều khó khăn, bởi lượng phát thải từ các nhà máy nhiệt điện và giao thông hiện nay đang ở mức rất lớn.

Theo Cục Môi trường, ô nhiễm không khí tại Việt Nam chủ yếu đến từ giao thông, công nghiệp và xây dựng. Là Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, ông có gợi ý gì về hướng khắc phục thực trạng ô nhiễm không khí hiện nay?

TS. Hoàng Dương Tùng: Ô nhiễm không khí bắt nguồn từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm các cơ sở sản xuất, công trình xây dựng, hoạt động giao thông và từ đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp. Vậy, ai là thủ phạm gây ra tình trạng này?

Đối với các cơ sở sản xuất, thủ phạm có thể là các doanh nghiệp, cả doanh nghiệp nhà nước lẫn tư nhân. Trong lĩnh vực giao thông, chính chúng ta - những người sử dụng xe máy, ô tô hàng ngày cũng góp phần làm ô nhiễm không khí. Việc đốt phụ phẩm nông nghiệp cũng là một nguyên nhân gây ô nhiễm không khí. Như vậy, chúng ta vừa là nạn nhân, vừa là thủ phạm của ô nhiễm không khí.

Trách nhiệm giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí thuộc về cả doanh nghiệp và người dân, tùy thuộc vào từng địa phương và hoàn cảnh cụ thể. Nếu các doanh nghiệp nhận thức được trách nhiệm của mình, họ sẽ đầu tư nhiều hơn vào các hệ thống xử lý khí thải. Tuy nhiên, các hệ thống này thường có chi phí cao và việc vận hành chúng cũng đòi hỏi nguồn lực lớn. Vì vậy, một số doanh nghiệp vì lợi ích kinh tế, có thể hạn chế sử dụng hoặc không vận hành các hệ thống xử lý khí thải một cách hiệu quả.

Tương tự, tại các công trình xây dựng, việc tuân thủ các quy định của Luật Bảo vệ môi trường là vô cùng quan trọng, dù điều này có thể làm tăng chi phí. Thực tế, một số đơn vị xây dựng không thực hiện đầy đủ các biện pháp được quy định trong Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), chẳng hạn như không phun nước để giảm bụi hoặc không rửa xe trước khi ra đường, dẫn đến tình trạng đường phố bị ô nhiễm bụi bẩn. Tại sao lại có tình trạng này? Một phần do các đơn vị muốn tiết kiệm chi phí.

Về phía người dân, việc bảo trì xe máy, ô tô định kỳ thường bị xem nhẹ. Nhiều người ngại đưa xe đi sửa chữa dẫn đến việc xe hoạt động trong tình trạng không đạt tiêu chuẩn, thải ra khí độc hại. Ngoài ra, thói quen vứt rác bừa bãi hay quét rác từ nhà ra đường cũng “đóng góp” vào gia tăng ô nhiễm môi trường.

Chúng ta thường dễ dàng chỉ trích người khác, nhưng đôi khi chính bản thân mình cũng vô tình góp phần vào vấn nạn này.

Theo tôi, để giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí cần xây dựng một văn hóa ứng xử có trách nhiệm trong xã hội hiện đại. Nhà nước cần đóng vai trò quan trọng bằng cách ban hành các quy định chặt chẽ hơn, tăng cường hoạt động quan trắc môi trường, công bố công khai các số liệu ô nhiễm và áp dụng các chính sách, biện pháp kiểm soát hiệu quả.

Doanh nghiệp cần ý thức rõ hơn về trách nhiệm xã hội của mình, đầu tư vào công nghệ xử lý khí thải và tuân thủ các quy định môi trường. Đồng thời, người dân cũng cần nâng cao ý thức, thực hiện các hành vi thân thiện với môi trường, từ việc bảo trì phương tiện giao thông đến thực hiện đổ bỏ rác thải đúng cách.

Để giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí cần xây dựng một văn hóa ứng xử có trách nhiệm trong xã hội hiện đại.

Cầu nối thúc đẩy phát triển bền vững

Ông đánh giá thế nào về vai trò của Hội Kinh tế môi trường Việt Nam (VIASEE) trong việc kết nối các nhà khoa học, doanh nghiệp và cơ quan quản lý để thúc đẩy kinh tế xanh và bảo vệ môi trường?

TS. Hoàng Dương Tùng: Trong những năm qua, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng thông qua các hoạt động phản biện sâu sắc, tổ chức các hội thảo, tọa đàm và tham gia các dự án, đề án có ý nghĩa lớn. Trong tương lai, tôi kỳ vọng các hoạt động này sẽ được đẩy mạnh, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn.

Việc học hỏi kinh nghiệm và bài học từ thế giới, đồng thời đối chiếu với thực tiễn tại Việt Nam, là cần thiết để thúc đẩy sự phát triển bền vững. Ngược lại, những kinh nghiệm thực tiễn của Việt Nam cũng cần được phân tích và so sánh với các bài học quốc tế.

Hiện nay, nhiều khái niệm mới như tín chỉ carbon, kinh tế tuần hoàn, và các chính sách kinh tế liên quan đến các dự án môi trường đã được đề cập và đánh giá cao từ góc độ kinh tế. Ví dụ như mô hình hợp tác công - tư (PPP) trong lĩnh vực môi trường là một hướng đi tiềm năng.

Một trong những trở ngại hiện nay là sự thiếu đồng bộ trong các chính sách và quy trình kinh tế, kỹ thuật, bao gồm cách tính đơn giá và chi phí. VIASEE hoàn toàn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc phân tích sâu các vấn đề mới, từ đó đưa ra các giải pháp tháo gỡ các điểm nghẽn, đặc biệt là những điểm nghẽn về mặt kinh tế.

Ví dụ, trong việc xử lý rác thải thực phẩm, phân loại rác thải tại nguồn, VIASEE có thể phân tích các bài toán kinh tế một cách khoa học, độc lập và mang tính phản biện, giúp làm sáng tỏ các vấn đề, đưa ra các giải pháp khả thi và thúc đẩy các chính sách phù hợp với thực tiễn.

Trong nhiệm kỳ tới, ông kỳ vọng Hội Kinh tế môi trường Việt Nam sẽ triển khai những hành động cụ thể nào để thúc đẩy việc bảo vệ môi trường, hướng tới các mục tiêu bền vững mà Đảng và Nhà nước đặt ra?

TS. Hoàng Dương Tùng: Vai trò của các hội chuyên môn như Hội Kinh tế môi trường Việt Nam là vô cùng quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững. Hội quy tụ những chuyên gia xuất sắc trong lĩnh vực kinh tế và môi trường, những người nghiên cứu kỹ lưỡng các vấn đề xã hội và đưa ra những ý kiến đóng góp, phản biện mang tính khoa học và thực tiễn. Những phản biện này giúp hoàn thiện các chính sách, đảm bảo chúng không chỉ đúng đắn về mặt khoa học mà còn phù hợp với thực tế.

Hội Kinh tế môi trường Việt Nam đóng vai trò như một cầu nối hiệu quả giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân. Thông qua các hoạt động nghiên cứu và xã hội, Hội có thể lên tiếng về các vấn đề quan trọng, đồng thời truyền tải ý kiến từ các bên liên quan. Các chuyên gia của Hội, với chuyên môn sâu rộng, có khả năng tìm hiểu được tâm tư, nguyện vọng của người dân cũng như các tổ chức xã hội, từ đó xác định những vấn đề đang tồn tại và đề xuất các giải pháp cải thiện, đưa được những chính sách của Nhà nước đến với người dân.

Xin cảm ơn TS. Hoàng Dương Tùng về cuộc trò chuyện này!

Xuân Bách, Bảo Loan