TS Nguyễn Bích Lâm: Kinh tế Việt Nam bộc lộ một số dị biệt

Kinh tế gia công vẫn phổ biến

Tại cuộc tọa đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội ngày 5.9, TS Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho hay nền kinh tế đã có những bước tiến quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại. Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế trong nâng cao chất lượng tăng trưởng.

Ông Lâm cho rằng hiện cơ cấu ngành đang phát triển ngược chiều với quy luật chung của kinh tế thị trường.

Cụ thể, khu vực dịch vụ tăng nhanh nhưng nền công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến chế tạo, chưa đủ mạnh để đóng vai trò trụ cột, dẫn dắt. Công nghiệp chủ yếu dựa vào gia công, lắp ráp với hàm lượng công nghệ thấp, thiếu thương hiệu và chuỗi cung ứng nội địa.

Khu vực nông-lâm nghiệp và thủy sản giảm tỷ trọng trong GDP, chưa tạo được đột phá về nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất quy mô lớn.

“Nền kinh tế gia công là phổ biến, phụ thuộc vào nguyên vật liệu nhập khẩu; doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm đa số, manh mún”, ông Lâm nhận định.

TS Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê

Về chất lượng tăng trưởng, ông Lâm cho hay mặc dù có cải thiện về năng suất lao động và TFP song mức độ vẫn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực; đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số tuy được thúc đẩy nhưng chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn, dẫn tới khoảng cách số ngày càng lớn.

Đặc biệt, nền kinh tế vẫn phụ thuộc khá nhiều vào đầu tư công và vốn FDI, hiệu quả đầu tư thấp, dư địa chính sách tài khóa, tiền tệ bị thu hẹp khiến khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài còn yếu.

“Hệ số ICOR của nền kinh tế ở mức 7,6 giai đoạn 2016-2020, tăng lên mức 8,5 giai đoạn 2021-2024. Nghĩa là để tạo thêm được 1 đồng GDP, phải bỏ ra 8,5 đồng vốn đầu tư - mức quá cao, cho thấy hiệu quả sử dụng vốn đầu tư đang ở mức báo động”, ông Lâm nêu.

Một số dị biệt của nền kinh tế

Ông Nguyễn Bích Lâm cho hay, bên cạnh những thành tựu và tiến bộ, kinh tế nước ta còn bộc lộ một số dị biệt so với thông lệ phát triển của các nền kinh tế thị trường.

Trước hết, một nghịch lý nổi bật là nền kinh tế khát vốn, nhưng có vốn mà không sử dụng được vốn: Tín dụng và vốn đầu tư công đều dồi dào nhưng giải ngân chậm, tắc nghẽn ở cơ chế quản lý, sợ trách nhiệm của bộ máy.

“Doanh nghiệp trong nước không muốn mở rộng quy mô, bởi doanh nghiệp càng lớn càng vướng rào cản thủ tục, thanh tra, kiểm tra chồng chéo và thiếu môi trường cạnh tranh công bằng”, ông Lâm nói.

Tín dụng và vốn đầu tư công đều dồi dào nhưng giải ngân chậm

Một dị biệt nữa, theo ông Lâm nằm ở mâu thuẫn giữa chủ trương và cách thức vận hành. Trong khi Chính phủ không ngừng kêu gọi cộng đồng quốc tế công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, nhưng ngay trong nước, nhiều lĩnh vực kinh tế vẫn bị điều hành theo tư duy mệnh lệnh hành chính.

“Thay vì để cơ chế cung - cầu và các công cụ thị trường điều tiết, không ít quyết sách lại theo hướng áp đặt, can thiệp trực tiếp vào giá cả, tín dụng, phân bổ nguồn lực”, ông Lâm nói.

Cựu lãnh đạo ngành thống kê cho rằng nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ quán tính tư duy kế hoạch hóa tập trung vẫn còn hiện diện trong một bộ phận của bộ máy quản lý, cùng với tâm lý sợ trách nhiệm của cán bộ, công chức.

“Đây là dị biệt quan trọng nhất, phản ánh khoảng cách giữa khát vọng hội nhập với thực tiễn điều hành kinh tế”, ông Lâm nêu.

Theo ông Lâm, những dị biệt này cho thấy những bất cập căn bản của thể chế kinh tế, do rào cản tư duy sẽ đặt ra nhiều thách thức ở phía trước và làm chậm tiến trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng.

Đổi mới tư duy là yêu cầu cấp thiết

TS Nguyễn Bích Lâm cho hay bước sang thập niên phát triển mới, kinh tế nước ta phải đối diện với yêu cầu kép: Duy trì tốc độ tăng trưởng cao, nâng cao chất lượng tăng trưởng; hướng tới phát triển bền vững và hiện đại.

Theo đó, cần đổi mới mạnh mẽ tư duy, quan điểm phát triển kinh tế, tư duy quản trị và điều hành đất nước; thoát khỏi tư duy mệnh lệnh, can thiệp hành chính cứng nhắc.

Ngoài ra, tăng trưởng kinh tế trong thời gian tới phải dựa vào đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và xanh hóa. Doanh nghiệp trong nước phải trở thành trung tâm đổi mới; xây dựng bộ máy công quyền tinh gọn, liêm chính, coi trọng kỷ luật thị trường, xóa bỏ tình trạng “xin - cho”, tạo lập môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Chuyên gia cho rằng cần đẩy mạnh công nghệ cao, chuyển đổi số

Đặc biệt, cần gắn ưu đãi FDI với nội địa hóa, ràng buộc chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực để phát triển công nghiệp hỗ trợ; có chính sách đặc biệt đối với doanh nghiệp tư nhân, tạo dựng, nuôi dưỡng và phát triển doanh nghiệp dân tộc.

Ông Lâm cũng cho rằng cần cải cách mạnh mẽ giáo dục - đào tạo; xây dựng nền giáo dục dạy cách sáng tạo ra tri thức, chứ không chỉ học lại tri thức sẵn có, đồng thời trang bị cho người học năng lực tự học, tự khám phá - nền tảng cốt lõi của việc học tập suốt đời; thu hút nhân tài, hình thành đội ngũ nhân lực chất lượng cao...

“Nguồn nhân lực là động cơ bên trong của chuyển đổi cơ cấu kinh tế và nâng cao chất lượng tăng trưởng. Không có nhân lực giỏi thì không thể có chất lượng tăng trưởng”, ông Lâm nêu.

Ông Lâm nhìn nhận rằng con đường phát triển chắc chắn còn nhiều chông gai, nhưng nếu biết dựa vào sức mạnh nội lực, tận dụng cơ hội của thời đại, kiên định cải cách, khắc phục những dị biệt trong mô hình phát triển, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên một tầm cao mới.

Lam Thanh