TS. Nguyễn Ngọc Bích: 'Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật về công chức, công vụ góp phần tạo nên bộ máy tinh gọn, chuyên nghiệp'

TS. Nguyễn Ngọc Bích phát biểu tại buổi sinh hoạt chuyên đề thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW về tinh gọn bộ máy trong hệ thống chính trị.

Cần giải pháp căn bản để cải cách pháp luật về công chức, công vụ

Thưa bà, bà có thể đánh giá tổng quan về quá trình phát triển của pháp luật về công chức, công vụ?

- Thực tế trong những năm qua cho thấy đội ngũ công chức, công vụ ngày càng chuyên nghiệp, được quản lý và sử dụng theo hướng tinh giản đảm bảo về số lượng và chú trọng chất lượng. Theo đánh giá chung, chất lượng công chức cả về trình độ, kỹ năng, nghiệp vụ và tinh thần trách nhiệm, phong cách, thái độ phục vụ đã có cải thiện đáng kể, đáp ứng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ, công vụ.

Cụ thể, công tác công chức, công vụ đã được quan tâm trên cả góc độ xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện. Pháp luật về công vụ, công chức không ngừng được hoàn thiện nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nước. Hiện nay, các nhóm công chức đã xác định rõ và khá hợp lý, làm tiền đề quan trọng cho quản lý, sử dụng cũng như thực hiện các chế độ đối với công chức. Pháp luật về công chức, công vụ đã bảo đảm bám sát chủ trương, chính sách, các quy định của Đảng, kịp thời thể chế hóa các chủ trương, chính sách để đưa vào thực hiện trong thực tế.

Đặc biệt, trong một vài năm qua, việc đấu tranh kiên quyết và xử lý nghiêm minh các vụ việc tham nhũng, tiêu cực đã góp phần kiềm chế, ngăn chặn tình trạng tham nhũng, tiêu cực trong thực thi nhiệm vụ, công vụ của công chức.

Tuy nhiên, một trong những tồn tại, vướng mắc hiện nay là sự “cồng kềnh” của hệ thống pháp luật. Các văn bản pháp lý liên quan đến công chức gồm Luật của Quốc hội quy định chung, Nghị định của Chính phủ hướng dẫn chi tiết và có thể cả các văn bản riêng của từng ngành, từng địa phương. Mặc dù có sự phân tầng nhưng với quá nhiều loại văn bản và số lượng văn bản lớn khó tránh chồng chéo hoặc không thống nhất, gây khó khăn cho quá trình thực thi và làm giảm tính linh hoạt trong quản lý và sử dụng công chức giữa địa phương với trung ương và giữa các ngành.

Một hạn chế khác là về vấn đề quản lý, sử dụng công chức chưa thực sự gắn liền với yêu cầu của vị trí việc làm. Hiện tại, mặc dù có sự phân chia các ngạch chuyên môn với yêu cầu về trình độ, kỹ năng khác nhau nhưng thực tế nhiều công chức dù được nâng ngạch nhưng công việc, nhiệm vụ họ thực hiện không có nhiều khác biệt so với khi ở ngạch thấp hơn. Điều này dẫn đến việc nâng ngạch chủ yếu chỉ giải quyết vấn đề tiền lương mà không thúc đẩy nâng cao trách nhiệm, năng lực thực thi công vụ. Hệ quả là, ngân sách dành cho chi trả lương có xu hướng “phình to” mà không tương xứng với hiệu quả công việc được cải thiện.

Ngoài ra, quy định về đánh giá, xếp loại công chức hiện nay cũng còn mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng được tính chất công việc chuyên môn. Việc đánh giá dựa trên các tiêu chí chưa đủ định lượng và định tính rõ ràng dẫn đến tình trạng “xếp hàng đến lượt” thay vì thực sự tạo động lực thúc đẩy công chức nâng cao năng lực, cống hiến hết mình cho công việc.

Tất cả những hạn chế này đều góp phần ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành nhiệm vụ, làm giảm uy tín và chất lượng của bộ máy nhà nước trong mắt Nhân dân. Trong một số khảo sát, chỉ số hài lòng của người dân về hoạt động của các cơ quan hành chính tuy vẫn đạt trên 80% nhưng vẫn chưa đạt được mục tiêu tối thiểu 90% mà các chương trình cải cách đặt ra. Điều này cho thấy, dù đã có nhiều bước tiến, việc cải cách pháp luật về công chức, công vụ còn cần có những giải pháp căn bản để tạo ra một môi trường hành chính chuyên nghiệp, linh hoạt và minh bạch hơn.

Công chức phải đổi mới sáng tạo trong thực thi nhiệm vụ

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu. Theo bà, chuyển đổi số có vai trò như thế nào trong công tác quản lý, sử dụng công chức? Và những yêu cầu mới đặt ra đối với đội ngũ công chức trong thời đại số là gì?

- Chuyển đổi số là một trong những động lực quan trọng nhất hiện nay, với việc ứng dụng và đẩy mạnh số hóa các hoạt động của các cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị, đặc biệt trong hoạt động của Nhà nước. Chuyển đổi số cho phép tăng năng suất lao động cao hơn nhiều lần với độ chính xác cao, qua đó có thể giúp các cơ quan nhà nước và từng công chức đạt “hiệu năng, hiệu quả” giải quyết công việc. Chuyển đổi số đòi hỏi phải có đội ngũ nhân lực có thể đáp ứng và làm chủ được công nghệ, kết hợp được hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo, đặc biệt sẵn sàng tiếp nhận những thay đổi trong quy trình công việc đã được số hóa. Trước những đòi hỏi mới, cần thực hiện đào tạo và đào tạo lại một cách bài bản và liên tục cho đội ngũ công chức để họ có thể sử dụng thành thạo công nghệ số, làm quen với các quy trình làm việc mới và ứng dụng các phần mềm quản lý hành chính hiện đại. Đào tạo phải bao gồm cả đào tạo, bồi dưỡng với đội ngũ hiện hành và nguồn sử dụng cho tương lai. Đó là quá trình tìm kiếm, tạo nguồn đến lựa chọn sử dụng, bố trí, sắp xếp phù hợp với năng lực và cả tiếp tục đào tạo, bồi dưỡng trong quá trình sử dụng.

Để tạo ra những đột phá, công chức cần có khả năng đổi mới sáng tạo trong thực thi nhiệm vụ, công vụ. Không chỉ dừng lại ở việc thụ động thực hiện các kế hoạch, các yêu cầu, mệnh lệnh của cấp có thẩm quyền, công chức cần tham gia tích cực vào việc đề xuất và thực thi các sáng kiến và cải tiến quy trình giải quyết nhiệm vụ, công vụ. Trong kỷ nguyên số, cần tránh biến công chức trở thành những người thao tác các công cụ công nghệ với các động tác đơn giản, lặp đi lặp lại hàng ngày.

Đề xuất bỏ ngạch công chức theo thứ bậc

Vậy bà có những kiến nghị cụ thể ra sao về cải cách quy trình tuyển dụng, đào tạo và quản lý công chức, từ đó nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, công vụ trong kỷ nguyên mới?

- Về vấn đề này, tôi cho rằng pháp luật về công chức, công vụ cần có những thay đổi lớn. Trong đó, cần cải tiến thực hiện quy trình tuyển dụng công chức theo hướng không tổ chức các kỳ thi tuyển dụng tập trung quy mô lớn để đơn giản cho khâu tổ chức, tạo cơ hội cho ứng viên muốn làm việc ở khu vực công, đặc biệt tạo điều kiện để cơ quan trực tiếp quản lý, sử dụng có thể tham gia vào quá trình tuyển dụng. Ngoài ra, vì đã có quy định về kiểm định chất lượng đầu vào với công chức nên nội dung thi tuyển, cách thức kiểm tra, đánh giá cũng cần thực hiện linh hoạt phù hợp với đặc thù của từng cơ quan, đơn vị.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý công chức, sử dụng hiệu quả Cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức trong quản lý công chức. Số hóa cho phép cơ quan nhà nước có thẩm quyền kịp thời nắm bắt các biến động của đội ngũ công chức, cũng như dự báo các yêu cầu đặt ra với đội ngũ công chức để kịp thời có chủ trương, chính sách, kế hoạch đúng đắn.

Đào tạo, bồi dưỡng công chức hàng năm vẫn phải được quy định là bắt buộc nhưng cần đi vào thực chất và xuất phát từ nhu cầu của công chức, của nhiệm vụ, công vụ hay theo nhu cầu của cơ quan, đơn vị. Ngoài đào tạo, bồi dưỡng bắt buộc, cần khuyến khích công chức tự tìm các chương trình/khóa đào tạo, bồi dưỡng theo nhu cầu cá nhân, kể cả với những khóa đào tạo, bồi dưỡng ngoài phạm vi nhiệm vụ, công vụ, với sự hỗ trợ của cơ quan, đơn vị về kinh phí, về thời gian và việc công nhận văn bằng, chứng chỉ sau đào tạo, bồi dưỡng.

Tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của công chức. Cùng với việc khuyến khích sự linh hoạt, sáng tạo của công chức trong thực thi nhiệm vụ, công vụ thì sẽ hạn chế sự can thiệp của cơ quan, người có thẩm quyền vào việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Công chức được tự quyết định và tự chịu trách nhiệm trong phạm vi thẩm quyền của mình.

Bên cạnh đó, pháp luật về công chức, công vụ cần có những thay đổi lớn. Với Luật Cán bộ, công chức, trước những thay đổi có tính chất bước ngoặt trong tổ chức bộ máy và hoạt động công vụ đã không còn phù hợp, cần sửa đổi, bổ sung. Đặc biệt là sửa đổi các quy định của Luật theo hướng quản lý, sử dụng công chức theo vị trí việc làm, lấy vị trí việc làm là chuẩn mực để thực hiện việc quy định tiêu chuẩn tuyển dụng, quy định đào tạo, bồi dưỡng, quy định tiền lương và các phúc lợi… Theo hướng này, trước hết, Luật cần lược bỏ quy định về ngạch công chức theo thứ bậc, các quy định về nâng ngạch. Đồng thời bổ sung các quy định về vị trí việc làm. Trong mô tả công việc và yêu cầu đối với vị trí việc làm cụ thể sẽ xác định yêu cầu về trình độ đào tạo, về chuyên môn, nghiệp vụ, kinh nghiệm công tác, thay vì quy định nội dung đó đối với ngạch công chức.

Thực tiễn hiện nay cho thấy không có sự khác biệt giữa công chức ở ngạch cao thấp nếu cùng làm một công việc, cùng vị trí làm việc. Vì thế, việc bỏ ngạch công chức theo thứ bậc sẽ không gây ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước, việc hoàn thành nhiệm vụ gắn với từng vị trí công tác của công chức.

Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật về công chức, công vụ đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Việc xây dựng pháp luật về công chức trong kỷ nguyên vươn mình ở Việt Nam không chỉ là nhu cầu cấp thiết mà còn là yếu tố, là bước đi quan trọng trong quá trình hiện đại hóa nhà nước. Nó góp phần xây dựng một bộ máy hành chính linh hoạt, minh bạch và phù hợp với những thách thức mới của thời đại.

Trân trọng cảm ơn bà!

Phương Mai (thực hiện)