Từ bàn tay chai sạn đến nét chữ 'đầu đời': Mở lối tiếp cận thông tin cho đồng bào dân tộc thiểu số

Giữa những buổi tối yên tĩnh, khi nhiều gia đình đã khép lại một ngày lao động mệt nhọc, tại lớp học của Trường Tiểu học Phúc Thọ II (tỉnh Lâm Đồng) ánh đèn vẫn sáng.

Dưới ánh sáng ấy, những con chữ đang được viết nên từ những bàn tay chai sạn vì nắng gió, từ những đôi mắt đã in hằn dấu vết của thời gian. Ở đó, những người từng đi qua gần trọn cuộc đời trong mù chữ, lần đầu tiên được gọi là “học viên”. Họ là những học viên rất đặc biệt - người đã làm cha, làm mẹ, thậm chí làm ông, làm bà, vẫn cặm cụi đánh vần từng âm, nắn nót viết từng con chữ đầu đời.

Hành trình đi tìm tri thức và cơ hội tiếp cận thông tin

Vừa qua, tại hội thảo "Giao lưu, chia sẻ, tôn vinh điển hình tiên tiến trong công tác xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc thiểu số" do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức, cô Bùi Thị Hồng Lâm - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phúc Thọ II cũng đã chia sẻ câu chuyện này.

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Hồng Lâm bày tỏ, đó không chỉ là lớp học xóa mù chữ thông thường, mà còn là hành trình đi tìm tri thức, sự tự tin và cơ hội tiếp cận thông tin, mở sinh kế, thoát nghèo bền vững.

Cô Bùi Thị Hồng Lâm - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phúc Thọ II.

Cô Lâm cho biết, năm 2024 ngay sau khi Ủy ban nhân dân huyện Lâm Hà (cũ) triển khai chủ trương mở 2 lớp xóa mù chữ cho người dân trên địa bàn, Trường Tiểu học Phúc Thọ II đã nhận nhiệm vụ đặc biệt này.

"Chúng tôi đã đi đến từng thôn, gặp gỡ trực tiếp từng hộ dân, đặc biệt là các hộ đồng bào dân tộc thiểu số, để tuyên truyền, giải thích về lợi ích của việc biết chữ trong đời sống - từ việc đọc được thông tin tuyên truyền, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất, đến việc ký tên, làm giấy tờ thủ tục hành chính không còn phải nhờ người khác.

Chúng tôi nói với họ rằng, nếu không đi học, sau này chính con cái họ sẽ gặp khó khăn. Việc biết chữ không chỉ cho bản thân mà còn cho cả gia đình. Lúc đầu, họ rất khó khăn, không muốn tham gia. Họ thiếu tự tin, họ thấy xấu hổ vì tuổi đã lớn mà vẫn chưa biết chữ. Có người chưa biết ký tên, chúng tôi nói với họ rằng chỉ cần đi học, rồi họ sẽ tự viết được tên mình. Bởi chúng tôi tin rằng, chỉ cần họ bước được qua cánh cửa lớp học, con chữ sẽ giữ họ lại”, cô Hồng Lâm bày tỏ.

Cô Lâm khẳng định, nhờ sự đồng thuận và nỗ lực của cả hệ thống chính trị địa phương, năm 2024, Trường Tiểu học Phúc Thọ II đã mở được hai lớp xóa mù chữ với tổng số 69 học viên (41 học viên lớp 1 và 28 học viên lớp 2). Tuy nhiên, trong quá trình học tập, do điều kiện sức khỏe và việc làm ăn xa, hai học viên lớp 1 xin nghỉ, sĩ số duy trì còn 39 người.

Một trong những thách thức lớn nhất của lớp học xóa mù chữ chính là duy trì sĩ số. Học viên phần lớn là lao động chính trong gia đình, vừa phải lo sinh kế, vừa phải tham gia các hoạt động cộng đồng.

Khoảnh khắc lớp học xóa mù chữ đồng thanh đánh vần trong một buổi học.

Chủ yếu là người dân tộc thiểu số, độ tuổi từ 18 đến trên 60, phần lớn các học viên chưa từng đi học hoặc đã quên kiến thức cơ bản do không sử dụng trong thời gian dài. Có người cả đời chỉ quen với nương rẫy, với cuốc xẻng, với việc “nghe người khác đọc hộ”, “nhờ người khác ký tên”. Đến lớp học, họ mang theo không chỉ tập vở mà cả sự ngại ngùng, xấu hổ và e dè.

Lớp học được tổ chức vào buổi tối trong tuần, khung giờ 18h30 - 21h30. Có những hôm lớp học kéo dài thêm vì học viên còn chưa viết xong bài.

Theo cô Lâm, nhờ sự đồng hành, động viên kịp thời của giáo viên và chính quyền địa phương, tỷ lệ chuyên cần hàng ngày của lớp luôn đạt trên 90%, một con số rất đáng khích lệ đối với lớp học đặc thù này.

Sau quá trình học tập nghiêm túc, 100% học viên đều nắm được các kỹ năng cơ bản về đọc - viết - tính toán đơn giản. Họ có thể đọc được các thông tin tuyên truyền, ghi chép những điều cần thiết trong cuộc sống hàng ngày, tự ký tên trong các giấy tờ hành chính. Quan trọng hơn, họ đã vượt qua được rào cản tâm lý, không còn cảm giác tự ti khi tham gia các hoạt động cộng đồng.

Lớp học xóa mù chữ cũng đã mở ra cánh cửa tiếp cận thông tin, giúp người dân từng bước giảm nghèo về thông tin - một trong những rào cản lớn nhất đối với đồng bào dân tộc thiểu số hiện nay.

“Trước đây, họ không biết đọc, không biết viết, mọi việc đều phải nhờ người khác. Giờ họ tự tin hơn, mạnh dạn hơn khi giao tiếp, khi làm giấy tờ, khi tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Không ít học viên chia sẻ, từ khi biết chữ, họ tự tin hơn trong gia đình, có thể hỗ trợ con cháu học tập, tham gia sinh hoạt cộng đồng, thậm chí bắt đầu sử dụng điện thoại thông minh để nhắn tin, xem thông tin, hay hát karaoke - những điều tưởng chừng rất giản đơn nhưng trước đây lại là “xa xỉ”. Có thể nói, xóa mù chữ là bước khởi đầu để người dân tiếp cận tri thức, công nghệ và từ đó mở ra cơ hội phát triển sinh kế", cô Lâm cho biết thêm.

"Không để ai bị bỏ lại phía sau"

Cũng theo cô Lâm, giảng dạy cho lớp học đặc biệt như vậy cũng là một thử thách không nhỏ. "Ngay từ đầu, xác định đây là nhiệm vụ quan trọng, chúng tôi vừa là giáo viên giảng dạy, vừa là người đồng hành, chia sẻ, động viên học viên đến lớp đầy đủ, đúng giờ. Không ít học viên là lao động chính trong gia đình, vừa phải làm rẫy, vừa lo sinh kế, nhưng với tinh thần học tập cao, các học viên đã nỗ lực vượt qua khó khăn để theo học đều đặn. Tập thể giáo viên đã linh hoạt thời gian dạy học phù hợp với đặc điểm sinh hoạt và lao động của người dân.

Ba mươi mốt năm trong nghề dạy học, tôi chưa từng nghĩ sẽ dạy đối tượng là các học viên đặc biệt như vậy. Họ là những người đã làm cha, làm mẹ, là ông, là bà. Ban ngày làm việc vất vả, thậm chí đi làm thuê, tối đến vội vã ăn cơm rồi cắp sách đến lớp. Có nhiều người còn lớn tuổi hơn cả tôi”, cô bộc bạch.

Bởi thế, mỗi buổi học là một trải nghiệm đặc biệt đối với đội ngũ giáo viên. Sự tập trung, cố gắng tròn môi để đọc đúng từng âm, từng vần; sự uốn mình, đưa tay viết nắn nót để đúng từng con chữ của các học viên khiến người dạy không khỏi xúc động.

Các học viên chăm chú đánh vần, viết chữ.

Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phúc Thọ II cũng khẳng định, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc biết đọc, biết viết chính là nền tảng để người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số không bị bỏ lại phía sau. Một số học viên đã bắt đầu làm quen với điện thoại thông minh, học cách đọc tin nhắn, xem thông tin, tham gia các hoạt động trực tuyến đơn giản. Những thay đổi ấy tuy còn khiêm tốn, nhưng là tín hiệu đáng mừng cho một hành trình dài phía trước.

Đánh giá chung về kết quả hai lớp học, cô Bùi Thị Hồng Lâm cho rằng, dù còn nhiều khó khăn, vất vả và chế độ bồi dưỡng cho giáo viên còn hạn chế, nhưng bằng sự nhiệt huyết, lòng yêu nghề và mong muốn mang ánh sáng tri thức đến với bà con, đội ngũ giáo viên đã cố gắng hoàn thành và nghiệm thu thành công hai lớp xóa mù chữ.

“Đây không chỉ là một khóa học, mà là một hành trình lan tỏa tri thức, thắp sáng niềm tin và khơi dậy khát vọng học tập trong cộng đồng”, cô nhấn mạnh.

Từ thực tiễn triển khai, cô hiệu trưởng mong muốn trong thời gian tới, các cấp quản lý tiếp tục quan tâm, hỗ trợ nhiều hơn cho đội ngũ giáo viên trực tiếp giảng dạy xóa mù chữ, đặc biệt là giáo viên trẻ có hệ số lương thấp. Đồng thời, cần có cơ chế hỗ trợ cho cán bộ quản lý, cán bộ địa phương và các lực lượng tham gia vận động người dân đến lớp, cũng như mở rộng thêm các lớp học tương tự để những người chưa có điều kiện tham gia đợt này sẽ có cơ hội được học tập.

Khi lớp học khép lại, những trang vở vẫn còn đó, những con chữ có thể còn chưa thật tròn trịa, nhưng trong ánh mắt của các học viên đã ánh lên niềm vui và sự tự tin. Từ những lớp học nhỏ nơi vùng cao Phúc Thọ Lâm Hà, ánh sáng tri thức đang lặng lẽ lan tỏa, góp phần nâng cao dân trí, giảm nghèo bền vững và mở ra cánh cửa để đồng bào dân tộc thiểu số từng bước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của công nghệ số, của cơ hội và hy vọng.

Tuệ Nhi