Từ Cách mạng tháng Tám đến cách mạng tinh gọn bộ máy (Kỳ 1)
Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, chưa bao giờ khát vọng độc lập, tự do lại cháy bỏng như những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX - thời điểm đất nước chìm trong đêm trường nô lệ dưới ách cai trị của thực dân, phong kiến. Vùng đất Trấn Biên xưa, trong đó có tỉnh Bình Phước (cũ) và Đồng Nai (cũ), nay là tỉnh Đồng Nai mới, sớm manh nha những tổ chức Đảng đầu tiên. Dưới ánh sáng soi đường của Đảng, sự lãnh đạo tài tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh và tình đoàn kết quân - dân, nghĩa đồng bào sâu sắc, con thuyền cách mạng Việt Nam đã vững vàng vượt sóng vươn khơi, lập nên nhiều chiến công vĩ đại.
Những ngày mùa thu tháng Tám, khi cả dân tộc đang hướng về đại lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2-9, chúng tôi có dịp trở lại khu vực Làng 3, xã Thuận Phú (cũ), nay thuộc xã Thuận Lợi, tỉnh Đồng Nai, vùng đất cách mạng, nay đã có nhiều đổi thay khác trước. Khí thế cách mạng rạo rực trên từng ngôi nhà, ngõ xóm với những đường cờ Tổ quốc rực đỏ tung bay giữa bạt ngàn vườn cao su xanh mướt, hứa hẹn về một vùng đất anh hùng trù phú.
Nơi đây, cách nay gần một thế kỷ, Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng đã được thành lập (ngày 28-10-1929). Chi bộ gồm 6 đảng viên, do đồng chí Nguyễn Xuân Cừ làm Bí thư. Đây là Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở miền Đông Nam Bộ. Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng, ngày 3-2-1930, hơn 5 ngàn công nhân cao su đã nổi dậy đấu tranh và chỉ trong một tuần đã làm chủ hoàn toàn Đồn điền cao su Phú Riềng từ tay Pháp.
Sự kiện Phú Riềng Đỏ không chỉ là nỗi ám ảnh của thực dân Pháp, mà còn là niềm tự hào của đội ngũ công nhân cao su. Đặc biệt, từ chiếc nôi Phú Riềng Đỏ anh hùng đã ươm mầm và rèn luyện nên nhiều tấm gương đấu tranh, anh dũng hy sinh trên vùng đất Bình Phước (cũ), làm rạng rỡ truyền thống vẻ vang của dân tộc.
Sau thời gian chuẩn bị về công tác tổ chức, cán bộ và những nỗ lực không mệt mỏi của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc cùng nhiều đồng chí cách mạng tiền bối, những điều kiện thành lập Đảng ngày càng chín muồi.
Ngày 3-2-1930, dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc, hội nghị hợp nhất 3 tổ chức cộng sản (Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn) đã diễn ra tại Hương Cảng (Trung Quốc) để thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Đó không chỉ là sự kiện chính trị trọng đại, mà còn là bước ngoặt lịch sử. Lần đầu tiên dân tộc ta có một chính đảng cách mạng chân chính, có cương lĩnh rõ ràng: độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, lấy công - nông làm nền tảng, đoàn kết toàn dân để đấu tranh giành tự do. Đảng ra đời như ánh sáng phá tan màn đêm đen tối bao trùm cả dân tộc. Từ khi có Đảng, nhân dân lao động, từ công nhân nhà máy đến nông dân, trí thức, thanh niên, phụ nữ… đều tìm thấy lẽ sống, niềm tin.
Hội nghị Trung ương 8 (tháng 5-1941) do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trì đã quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh, kêu gọi toàn dân đoàn kết đứng lên. Đảng tập trung xây dựng căn cứ địa cách mạng, tổ chức lực lượng vũ trang, chuẩn bị cho tổng khởi nghĩa.
Di tích Tượng đài Chi bộ Phú Riềng Đỏ, xã Thuận Lợi, tỉnh Đồng Nai, ghi dấu nơi thành lập tổ chức Đảng đầu tiên ở Đông Nam Bộ. Ảnh: Minh Luận
Sau Phong trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh (1930-1931) do Đảng Cộng sản lãnh đạo, thực dân Pháp tiến hành khủng bố trắng, tình hình cách mạng trong nước và ở Nam Bộ vô cùng khó khăn. Xứ ủy Nam Kỳ nhiều lần được xây dựng và tan rã do thực dân Pháp khủng bố. Ở Biên Hòa, phong trào cách mạng bắt đầu từ sau năm 1934 qua công tác tuyên truyền cộng sản và phát triển đảng viên của đồng chí Lưu Văn Viết từ Sài Gòn về và đồng chí Hoàng Minh Châu được Xứ ủy cử về Biên Hòa công tác.
Tháng 2-1935, trên cơ sở những đảng viên được đồng chí Lưu Văn Viết kết nạp, Chi bộ Bình Phước - Tân Triều được thành lập tại xã Tân Bình, huyện Vĩnh Cửu, nay là phường Tân Triều, tỉnh Đồng Nai. Chi bộ do đồng chí Hoàng Minh Châu làm Bí thư, cùng các đảng viên Lưu Văn Viết, Lưu Văn Văn, Huỳnh Xuân Phan, Quách Sanh, Quách Tỷ. Từ chi bộ này đã phát triển thêm nhiều chi bộ ở Tân Uyên, Xuân Lộc, Long Thành… và từ thực tế phong trào cách mạng ở Biên Hòa lúc bấy giờ đòi hỏi phải có một tổ chức Đảng thống nhất trong toàn tỉnh.
Các em học sinh Trường tiểu học Tân Triều tìm hiểu Di tích Chi bộ Bình Phước - Tân Triều. Ảnh: Phương Hằng
Trước tình hình đó, Xứ ủy Nam Kỳ đã cử đồng chí Trương Văn Bang, nguyên Bí thư Xứ ủy, về tập hợp các đảng viên ở địa phương để xây dựng, tổ chức Đảng bộ tỉnh Biên Hòa. Tháng 2-1937, trên cơ sở Chi bộ Bình Phước - Tân Triều làm nòng cốt, đồng chí Trương Văn Bang đã triệu tập hội nghị thành lập Tỉnh ủy lâm thời Biên Hòa, cũng chính tại địa điểm đã thành lập Chi bộ Bình Phước - Tân Triều năm 1935.
Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn thể nhân dân Việt Nam đã nhất tề đứng lên tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - nhà nước công - nông đầu tiên ở Đông Nam Á. Cuộc cách mạng mà theo đánh giá của các chuyên gia là cuộc cách mạng “long trời, lở đất”, làm rung chuyển cục diện chính trị không chỉ trong khu vực, mà còn trên phạm vi toàn thế giới. Chỉ trong 15 năm ngắn ngủi, một Đảng non trẻ đã dẫn dắt dân tộc ta từ đêm tối nô lệ đi tới mùa thu độc lập. Đó là minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của ánh sáng cách mạng - ánh sáng của Đảng soi đường.
Hình mô phỏng cuộc họp của Chi bộ đảng Bình Phước - Tân Triều - Bình Ý. Ảnh chụp lại từ Bảo tàng tỉnh Đồng Nai
Trước khi lãnh đạo tổng khởi nghĩa tháng Tám, Đảng ta đã lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành thắng lợi trong thời kỳ tiền khởi nghĩa. Đây là giai đoạn lịch sử đặc biệt quan trọng, đặt nền móng cho thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Tám năm 1945. Dưới sự lãnh đạo kiên định, sáng suốt của Đảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã thắp lên ngọn lửa cách mạng, dẫn dắt nhân dân ta từng bước đi tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền.
Bám sát chỉ đạo của Xứ ủy Nam Kỳ, Đảng bộ 2 tỉnh Đồng Nai (cũ) và Bình Phước (cũ) đã có những chỉ đạo, kịp thời lãnh đạo nhân dân đấu tranh. Theo Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Phước giai đoạn 1930-2020, quán triệt Nghị quyết của Trung ương Đảng và Xứ ủy Nam Kỳ về Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, các đồng chí lãnh đạo đã tổ chức ngay cuộc họp Tỉnh ủy mở rộng đến bí thư chi bộ bàn việc thực hiện nghị quyết của Xứ ủy và lệnh Tổng khởi nghĩa của Trung ương.
Đồng chí Phan Văn Trang, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Biên Hòa U1, U3, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai thắp hương tri ân liệt sĩ tại Căn cứ Tỉnh ủy Biên Hòa U1. Ảnh: Nguyệt Hà
Trong khi đó, trước bối cảnh phong trào dân chủ do Đảng Cộng sản Đông Dương phát động đang dâng cao, Tỉnh ủy lâm thời Biên Hòa được thành lập vào tháng 2-1937. Sự kiện này đã đánh dấu bước trưởng thành quan trọng của phong trào cách mạng ở vùng đất giàu truyền thống đấu tranh, nơi tập trung đông đảo công nhân cao su, lao động nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp.
Tỉnh ủy lâm thời Biên Hòa đã kịp thời cụ thể hóa chủ trương của Đảng về mở rộng Mặt trận Dân chủ, tập hợp quần chúng đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, chống áp bức, bóc lột. Nhiều chi bộ cơ sở trong công nhân cao su tại các đồn điền Trảng Bom, Hố Nai, Long Thành, Tân Mai được thành lập, trở thành hạt nhân chính trị quan trọng.
Đại tá, PGS.TS Hồ Sơn Đài cho rằng: Bản Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta ngày 12-3-1945 đã thể hiện sự lãnh đạo sáng tạo, kịp thời, nắm chắc thời cơ cách mạng của Đảng ta. Sáng tạo ở đây là nhận định rõ tình hình, nắm chắc thời cơ để lãnh đạo đấu tranh đúng đắn. Chỉ thị đã vạch rõ những điều kiện về cuộc khởi nghĩa Đông Dương. Đồng thời, chỉ rõ phát động một cao trào kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ để làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa.
Ngày ấy, nhiều đảng viên cộng sản ở các nơi đã được cử về Biên Hòa hoạt động. Một số đảng viên bị giặc bắt giam đã thoát khỏi nhà tù trở về kết nối với các đồng chí còn lại ở địa phương, nhanh chóng khôi phục lại tổ chức Đảng, phục hồi phong trào. Từ đó, các nhóm cộng sản ở Biên Hòa, nhất là trong nội ô thị xã, bắt đầu có sự liên lạc, kết hợp với nhau trên một số mặt công tác.
Để kịp thời lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền, Liên Tỉnh ủy miền Đông triệu tập hội nghị vào tháng 5-1945 tại ấp Vĩnh Cửu, Tam Hiệp, Biên Hòa với đại biểu của các Đảng bộ: Tây Ninh, Biên Hòa, Thủ Dầu Một và Gia Định, phổ biến tình hình và nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng. Tháng 7-1945, tại chùa Tân Mai, đồng chí Hà Huy Giáp đại diện cho Xứ ủy Nam Kỳ họp với các đảng viên để phổ biến chủ trương của Xứ ủy, gấp rút xây dựng, phát triển lực lượng cách mạng để chuẩn bị tổng khởi nghĩa…
