Từ chiến tranh lạnh đến chiến tranh giữa các vì sao

Mô phỏng hệ thống Iron Dome (Vòm Sắt).

Công nghệ hỗ trợ… giấc mơ

Ngay từ sau Thế chiến II, trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Liên Xô đã đầu tư mạnh vào các hệ thống đánh chặn tên lửa đạn đạo. Những nỗ lực này đạt đỉnh với Sáng kiến Phòng thủ chiến lược (Strategic Defense Initiative - SDI) dưới thời Tổng thống Ronald Reagan vào thập niên 1980. Đây là dự án được ví như "chiến tranh giữa các vì sao", khi đề xuất triển khai các vũ khí không gian để tiêu diệt tên lửa đối phương từ quỹ đạo.

Tuy nhiên, hạn chế công nghệ và chi phí khổng lồ, khiến SDI không bao giờ thành hiện thực. Nhưng 4 thập kỷ sau, loạt công nghệ đã theo kịp tầm nhìn này như: trí tuệ nhân tạo (AI), cảm biến vũ trụ, tên lửa tái sử dụng như Falcon 9 của SpaceX… Tất cả đã đưa giấc mơ phòng thủ vũ trụ trở nên khả thi.

Golden Dome được ông Trump chính thức công bố vào đầu năm 2025. Mặc dù ban đầu chỉ được xem như một phiên bản mở rộng của hệ thống Iron Dome - vốn nổi tiếng với khả năng đánh chặn tên lửa tầm ngắn, Golden Dome đã nhanh chóng vượt ra khỏi khuôn khổ phòng thủ truyền thống. Mục tiêu không còn dừng lại ở việc bảo vệ lãnh thổ Mỹ, mà hướng đến một hệ thống đánh chặn có khả năng hoạt động toàn cầu, đặc biệt là từ không gian.

Golden Dome dựa trên ý tưởng thiết lập một mạng lưới vệ tinh đánh chặn trên quỹ đạo Trái đất tầm thấp (LEO), sẵn sàng tiêu diệt các tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) ngay trong giai đoạn tăng tốc (thời điểm khi tên lửa mới rời bệ phóng và động cơ đẩy vẫn đang hoạt động).

Đây là thời điểm lý tưởng để đánh chặn vì tên lửa dễ bị phát hiện và chưa triển khai các biện pháp đối phó. Tuy nhiên, khoảng thời gian này chỉ kéo dài vài phút, đòi hỏi tốc độ phản ứng cực nhanh và khả năng định vị, điều khiển chính xác đến từng giây.

Hệ thống Golden Dome vì thế là sự kết hợp của nhiều tiến bộ công nghệ vượt bậc: cảm biến hồng ngoại thế hệ mới, AI để xử lý dữ liệu bay và xác định mối đe dọa, các vệ tinh có khả năng cơ động và trang bị vũ khí định hướng như laser hoặc tên lửa tầm ngắn siêu chính xác. Các vệ tinh này có thể nhận lệnh từ các trung tâm điều hành mặt đất, hoặc vận hành bán tự động nhờ AI để rút ngắn thời gian phản ứng.

Một yếu tố then chốt giúp Golden Dome trở nên khả thi là bước tiến vượt bậc của ngành hàng không vũ trụ dân sự, đặc biệt là SpaceX. Việc tái sử dụng thành công các tên lửa đẩy như Falcon 9 và phát triển các hệ thống vận chuyển khối lượng lớn như Starship đã khiến chi phí phóng vệ tinh giảm hàng chục lần so với 2 thập niên trước. Điều này cho phép Mỹ triển khai hàng trăm vệ tinh đánh chặn mà không phải hy sinh nhiều ngân sách quốc phòng như trước đây.

Cùng lúc đó, Mỹ thay đổi học thuyết quốc phòng không gian. Nếu như dưới thời chính quyền Biden, chính sách không gian còn chú trọng hợp tác và kiểm soát vũ khí, thì nay Lực lượng Không gian Mỹ đã công khai xác định nhiệm vụ cốt lõi là giành "ưu thế trong không gian", bao gồm cả năng lực tấn công từ quỹ đạo.

Chiến tranh không gian giờ đây không còn là giả thuyết, mà là viễn cảnh đang được hoạch định rõ ràng trong các tài liệu chiến lược quốc phòng. Không gian từng là vùng trời của viễn thông, định vị và nghiên cứu khoa học, nhưng nay trở thành một mặt trận không kém phần sôi động, nơi các quốc gia không chỉ bảo vệ tài sản của mình, mà còn phát triển năng lực tấn công phủ đầu từ trên cao. Điều này đang định hình lại toàn bộ tư duy chiến lược trong thế kỷ 21.

Kiểm soát tham vọng trước khi quá muộn

Tuy nhiên, chính sự vượt trội đó cũng làm dấy lên những lo ngại sâu sắc. Khi Mỹ sở hữu một hệ thống có thể vô hiệu hóa các đòn phản công hạt nhân của đối thủ, điều này đồng nghĩa với việc phá vỡ nguyên lý răn đe - trụ cột của ổn định chiến lược toàn cầu kể từ Chiến tranh Lạnh.

Khái niệm “đảm bảo hủy diệt lẫn nhau” (MAD), vốn là lý do khiến các cường quốc hạt nhân không bao giờ dám khai chiến trực tiếp, nay đang bị thách thức bởi tiềm năng phòng thủ tuyệt đối mà Golden Dome hướng tới.

Do vậy, không chỉ có Nga và Trung Quốc phản đối. Các đồng minh của Mỹ ở châu Âu cũng tỏ ra thận trọng. Một số nước lo ngại rằng sự thay đổi học thuyết quân sự quá nhanh và mang tính áp đặt của Washington sẽ kéo theo hệ lụy nghiêm trọng.

Từ cuộc chạy đua vũ trang không gian đến nguy cơ làm sụp đổ các cơ chế kiểm soát vũ khí hiện có như Hiệp ước Không gian 1967. Hiệp ước này cấm vũ khí hủy diệt hàng loạt ngoài không gian, nhưng không ngăn cấm vũ khí thông thường. Đây lại là kẽ hở pháp lý mà Golden Dome có thể tận dụng.

Trên thực tế, các thử nghiệm Vũ khí chống vệ tinh (ASAT) đã từng được tiến hành bởi Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và thậm chí là Mỹ. Nhưng Golden Dome là hệ thống đầu tiên được công khai hóa. Điều này được các nhà phân tích quốc tế mô tả là sẽ tạo ra một “tiền lệ nguy hiểm”, bởi một khi Mỹ triển khai thành công, các cường quốc khác sẽ buộc phải chạy đua để không bị tụt hậu.

Tuy nhiên, chi phí cho hệ thống này cũng là một bài toán lớn. Ước tính ban đầu của Lầu Năm Góc cho thấy toàn bộ chương trình Golden Dome có thể tiêu tốn ít nhất 175 tỷ USD trong vòng 10 năm, chưa kể đến chi phí duy trì hoạt động, bảo trì các vệ tinh, và phát triển các thế hệ đánh chặn kế tiếp. Trong khi ngân sách quốc phòng Mỹ hiện đã ở mức kỷ lục, câu hỏi đặt ra là liệu hệ thống này có thật sự hiệu quả, hay chỉ tạo ra cảm giác an toàn giả tạo?

Câu chuyện Golden Dome vì thế không còn thuần túy là vấn đề quân sự. Nó trở thành phép thử cho toàn bộ cấu trúc an ninh toàn cầu. Nếu triển khai không kiểm soát, hệ thống này có thể dẫn tới một cuộc chạy đua vũ trang vũ trụ chưa từng có.

Nhưng nếu được đàm phán và minh bạch hóa trong khuôn khổ hợp tác quốc tế, nó cũng có thể trở thành động lực thúc đẩy việc xây dựng một trật tự pháp lý mới cho không gian, nơi công nghệ không nhất thiết phải gắn liền với chiến tranh.

Golden Dome là biểu tượng cho thời đại mới, nơi chiến tranh, an ninh và công nghệ giao thoa ngay trên bầu trời chúng ta. Nó là lời nhắc rằng nhân loại đã tiến rất xa trong khả năng kiểm soát không gian, nhưng cũng là cảnh báo rằng nếu không kiểm soát tốt tham vọng, chính không gian ấy sẽ trở thành nơi bắt đầu của những cuộc chiến không thể cứu vãn.

Vinh Trang