Từ 'cú hích' chính sách: hàng triệu hộ kinh doanh bước vào kỷ nguyên số

Tại một cửa hàng ăn nằm trên con phố sầm uất của Hà Nội, chị Hường - chủ hộ kinh doanh - đang tập làm quen với việc xuất hóa đơn điện tử tính tiền cho khách. “Mới đầu tôi lóng ngóng. Máy tính thì không quen, phần mềm thì phức tạp. Nhưng giờ tôi đã thuần thục hơn rồi” chị chia sẻ.

Câu chuyện của chị Hường là đại diện cho 5 triệu hộ kinh doanh tại Việt Nam đang đối diện với một bước ngoặt lớn.

Hộ kinh doanh chuyển mình số hóa

Chỉ còn ít ngày nữa, Nghị định số 70/2025/NĐ-CP sẽ chính thức có hiệu lực. Theo đó, từ 1/6, các hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu 1 tỷ đồng/năm trở lên có hoạt động bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ trực tiếp đến người tiêu dùng như bán lẻ (trừ ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác), ăn uống, nhà hàng, khách sạn, vận tải hành khách, dịch vụ nghệ thuật, vui chơi, giải trí, hoạt động chiếu phim… sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối chuyển dữ liệu điện tử với cơ quan thuế, thay vì nộp thuế khoán như hiện nay.

Các hộ kinh doanh nộp thuế khoán sẽ bắt đầu chuyển đổi sang kê khai thuế từ 1/6

Quy định mới này nhận được sự quan tâm lớn của xã hội, bởi nó không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là thách thức về năng lực công nghệ và thói quen vận hành. Nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt là ở khu vực nông thôn hoặc do những người lớn tuổi vận hành, lo ngại rằng họ không đủ khả năng đầu tư thiết bị, sử dụng phần mềm hay làm quen với các thủ tục số hóa.

Dẫu vậy, không thể phủ nhận, đây là bước đi giúp các hộ kinh doanh minh bạch hóa tài chính, cải thiện quản lý. Đó là tiền đề quan trọng để các hộ kinh doanh tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng hay tiếp cận nguồn vốn tín chấp, mở rộng và phát triển bền vững, thậm chí nâng cấp lên doanh nghiệp.

Đây cũng là một ví dụ cho thấy, chuyển đổi số chính là cánh cửa để những “người nhỏ bé” có thể bước vào một thế giới lớn hơn. Nhìn rộng ra, chuyển đổi số chính là cánh cửa tạo đột phá phát triển cho nền kinh tế quốc gia.

Như bà Citra Nasruddin, Giám đốc Chương trình, Viện Nghiên cứu Công nghệ vì Cộng đồng nhấn mạnh tại Hội thảo Quản trị công nghệ trong kỷ nguyên số diễn ra đầu tuần này: “Ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi số không chỉ là xu hướng phát triển kinh tế mà còn là yếu tố quyết định trong việc tạo ra sản phẩm và dịch vụ mới, mở rộng thị trường và thúc đẩy tăng trưởng”.

Xây nền móng cho tăng trưởng bền vững

Năm 2024, kinh tế số đã đóng góp tới 18,3% GDP, theo Bộ Thông tin và Truyền thông. Mục tiêu đến năm 2025 là nâng tỷ lệ này lên 25%. Để hiện thực hóa, loạt chính sách đang được triển khai.

Tại Diễn đàn cao cấp Chuyển đổi số Việt Nam - Châu Á 2025 diễn ra vừa qua, ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ Công nghệ Thông tin Việt Nam nhấn mạnh, Chiến lược phát triển của Việt Nam hiện dựa trên 4 trụ cột, gắn liền với 4 Nghị quyết lớn của Bộ Chính trị, trong đó có Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

"Nghị quyết 57 là một bước khởi đầu quan trọng. Chưa bao giờ trong lịch sử phát triển, khoa học công nghệ và chuyển đổi số lại được đặt vào vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia", ông Khoa nhận xét việc coi khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực then chốt để tăng trưởng đất nước trong giai đoạn mới là một lựa chọn rất quyết đoán.

Dù vậy, chuyển đổi số không phải con đường bằng phẳng. Những thách thức như rủi ro dữ liệu, khoảng cách năng lực số giữa các vùng miền, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao hay sự chậm trễ trong hoàn thiện hành lang pháp lý... đều là những rào cản cần giải quyết.

Theo bà Citra Nasruddin, để quản lý tốt nền kinh tế số, Việt Nam cần có các chính sách linh hoạt, sẵn sàng thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ. Hệ thống chính sách và quy định pháp lý cần được điều chỉnh và bổ sung kịp thời, qua đó tối ưu hóa lợi ích và phòng ngừa các vấn đề phát sinh từ sự phát triển công nghệ số.

Các chuyên gia chỉ ra, môi trường kinh doanh phải công bằng, minh bạch, khuyến khích sáng tạo và cạnh tranh lành mạnh. Hạ tầng chiến lược như AI, bán dẫn cần được ưu tiên đầu tư với sự tham gia của cả nhà nước và doanh nghiệp tư nhân. Cùng với đó, nguồn nhân lực số phải được đào tạo bài bản, thông qua việc tích hợp các môn học như AI trong thương mại điện tử, blockchain, phân tích dữ liệu lớn…

Quay trở lại với câu chuyện "chuyển mình" của hộ kinh doanh. Trái với lo ngại của số đông thì theo tìm hiểu, hiện nhiều doanh nghiệp công nghệ trong nước đã có các giải pháp phần mềm bán hàng, kế toán, hóa đơn điện tử tích hợp. Chỉ với chiếc điện thoại thông minh, chủ hộ có thể xử lý toàn bộ hoạt động, từ bán hàng, xuất hóa đơn đến kê khai thuế, nộp hồ sơ vay tín chấp. Quan trọng hơn là quy trình được thiết kế tối giản, dữ liệu đồng bộ tự động với cơ quan thuế, giao diện thân thiện và không yêu cầu trình độ kỹ thuật cao.

Một đại diện doanh nghiệp công nghệ chia sẻ: “Chúng tôi đã sẵn sàng phục vụ 5 triệu hộ kinh doanh. Chỉ cần Chính phủ có hướng dẫn cụ thể thì chắc chắn sẽ tạo động lực thúc đẩy 5 triệu hộ kinh doanh chuyển đổi số, tạo đột phá về tăng trưởng, đóng góp vào sự phát triển kinh tế đất nước”.

Điều đó cho thấy, chuyển đổi số không nhất thiết phải bắt đầu từ những điều lớn lao, mà có thể xuất phát từ chiếc điện thoại trên tay một người bán hàng nhỏ lẻ. Khi công nghệ trở nên dễ tiếp cận và thân thiện, khi chính sách đủ linh hoạt và sát thực tiễn, thì chuyển đổi số hộ kinh doanh không chỉ là điểm khởi đầu, mà còn có thể là điểm đột phá quan trọng cho kinh tế số Việt Nam nói riêng và nền kinh tế nói chung.

Ông Nguyễn Đức Trung, Phó cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Tư nhân và Kinh tế tập thể, Bộ Tài chính

Chuyển đổi số không chỉ là xu hướng mà là điều kiện bắt buộc để tồn tại. Đặc biệt trong bối cảnh kinh tế số đang mở ra những cơ hội lớn, nếu không nắm bắt sẽ bị loại khỏi sân chơi ngay trên sân nhà. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp nhỏ bị rối giữa hàng loạt thuật ngữ công nghệ, giữa những lựa chọn phần mềm, chi phí triển khai và thiếu người đồng hành có năng lực chuyên môn. Để giải quyết điểm nghẽn đó, từ năm 2021 đến nay, Bộ Tài chính đã triển khai nhiều chương trình đồng hành cùng SMEs, hợp tác xã và hộ kinh doanh.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và Công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương

Khi nền kinh tế số ngày càng mở rộng, nhu cầu về nguồn nhân lực có kỹ năng và kiến thức về công nghệ mới ngày càng gia tăng. Các chương trình đào tạo hiện nay đang ngày càng đa dạng và có sự thay đổi tích cực nhờ vào việc ứng dụng công nghệ mới. Một số trường đại học đã bắt đầu tích hợp các môn học liên quan đến công nghệ mới vào chương trình giảng dạy. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cũng đã triển khai nhiều chương trình đào tạo công nghệ số cho doanh nghiệp và các địa phương nhằm nâng cao nhận thức và năng lực áp dụng công nghệ.

Ông Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh

Trong kinh tế, bên cầu không kém phần quan trọng bên cung. Tôi muốn nhấn mạnh là cần tạo động lực đặc biệt cho phía cầu để thúc đẩy phát triển và ứng dụng công nghệ số. Chúng ta thường tập trung vào bên cung, tức là hỗ trợ doanh nghiệp về vốn, công nghệ, nguồn lực, lao động kỹ năng cao, thậm chí thu hút nhân tài. Nhưng bên cầu, là thị trường, nơi doanh nghiệp và người tiêu dùng tương tác, thì lại chưa được chú trọng đúng mức.

Đỗ Kiều