Từ đất hiếm đến phí cảng: Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung bước vào vòng xoáy mới

Theo kế hoạch được công bố từ đầu năm, Mỹ bắt đầu thu phí với các tàu có liên hệ với Trung Quốc từ sở hữu, vận hành đến đăng ký, với mục tiêu “đảm bảo cạnh tranh công bằng” và giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng hàng hải do Trung Quốc chi phối. Các nhà phân tích ước tính biện pháp này có thể khiến các hãng vận tải Trung Quốc, trong đó có hãng vận tải container COSCO, chịu thiệt hại lên tới 3,2 tỷ USD vào năm 2026.

Mỹ và Trung Quốc chính thức áp đặt các khoản phí cảng đối với tàu thuyền của nhau, đánh dấu bước leo thang mới trong căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Ảnh: Reuters

Ngay sau đó, Trung Quốc đáp trả bằng việc áp đặt phí cảng đặc biệt đối với tàu thuyền mang cờ hoặc có liên hệ với Mỹ, cũng bắt đầu từ ngày 14/10. Theo truyền thông nhà nước, các tàu được đóng tại Trung Quốc sẽ được miễn phí nhưng Trung Quốc cũng cảnh báo những trường hợp không nộp phí có thể bị đình trệ thủ tục xuất nhập khẩu.

Trong một diễn biến liên quan, Bộ Giao thông Vận tải Trung Quốc ngày 13/10 thông báo mở cuộc điều tra nhằm đánh giá tác động của cuộc điều tra thương mại theo Mục 301 do Mỹ tiến hành đối với an ninh và phát triển ngành hàng hải, đóng tàu và chuỗi cung ứng của nước này. Cùng ngày, Bộ Thương mại Trung Quốc cũng áp dụng biện pháp hạn chế với 5 công ty con của Tập đoàn Hanwha Ocean (Hàn Quốc) đặt tại Mỹ, do các đơn vị này hỗ trợ cuộc điều tra của Mỹ.

Giới phân tích nhận định, động thái này cho thấy Trung Quốc đang phản ứng cứng rắn hơn trước sức ép từ Washington, đồng thời tìm cách bảo vệ các ngành công nghiệp chiến lược của mình trong bối cảnh căng thẳng thương mại song phương chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Diễn biến mới này có thể khiến vận tải toàn cầu thêm rối ren, khi ước tính khoảng 13% tàu chở dầu thô và 11% tàu container trên thế giới sẽ bị ảnh hưởng.

Căng thẳng thương mại Mỹ – Trung leo thang trở lại sau khi Trung Quốc ngày 10/10 thông báo mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, khiến Tổng thống Trump đáp trả bằng lời đe dọa áp thuế 100% đối với hàng hóa Trung Quốc, động thái đã làm chao đảo thị trường tài chính quốc tế.

Trong bối cảnh đó, phía Mỹ những ngày gần đây lại phát tín hiệu hạ nhiệt. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent hôm qua cho biết Mỹ đang đàm phán với Trung Quốc nhằm tránh leo thang, đồng thời khẳng định “mức thuế 100% có thể chưa cần thiết”. Ông cũng xác nhận Tổng thống Donald Trump vẫn dự kiến gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị APEC tại Hàn Quốc vào cuối tháng 10, coi đây là “cơ hội để tìm giải pháp cân bằng”.

"Chúng tôi đã giảm đáng kể mức độ căng thẳng. Tổng thống Trump nói rằng mức thuế sẽ chưa có hiệu lực cho đến ngày 1/11. Ông ấy sẽ gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc. Tôi tin rằng cuộc gặp này vẫn sẽ diễn ra".

Trái lại, Trung Quốc vẫn giữ lập trường cứng rắn. Bộ Ngoại giao Trung Quốc trong cuộc họp báo hôm 13/10 nhấn mạnh, Trung Quốc “không muốn chiến tranh thương mại nhưng cũng không sợ chiến tranh thương mại”.

Phát biểu tại họp báo, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm nhấn mạnh: "Trung Quốc kêu gọi Mỹ tuân thủ sự đồng thuận quan trọng đã đạt được giữa hai nguyên thủ quốc gia trong cuộc điện đàm. Trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau và có đi có lại, hai bên nên giải quyết các mối quan ngại của nhau thông qua đối thoại, quản lý đúng đắn các bất đồng và bảo vệ sự phát triển ổn định, lành mạnh và bền vững của quan hệ Trung-Mỹ. Nếu Mỹ vẫn khăng khăng đi theo con đường riêng của mình, Trung Quốc sẽ có những biện pháp kiên quyết và phù hợp để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình".

Theo các nhà quan sát cho rằng, dù Mỹ đang cố gắng tạo khoảng lặng trước thượng đỉnh Mỹ - Trung, phản ứng cứng rắn từ Trung Quốc cho thấy con đường hạ nhiệt căng thẳng vẫn còn nhiều trở ngại, nhất là khi cả hai bên đều xem thương mại hàng hải là chiến trường chiến lược mới trong cuộc cạnh tranh toàn cầu. Bởi thực tế là đằng sau các mức thuế và phí chính là cuộc cạnh tranh chiến lược sâu rộng về công nghệ, năng lượng và ảnh hưởng toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc.

Hồng Nhung/VOV1 Tổng hợp