Từ giáo viên đến nhà phê bình văn học

Là hội viên Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh Lào Cai, cô Linh là một trong số ít giáo viên phổ thông tham gia viết phê bình văn học một cách nghiêm túc và bài bản.

Thực tế, công việc phê bình văn học tại các tỉnh vẫn chưa nhiều người theo đuổi. Cô Linh thường tranh thủ đọc tác phẩm, trò chuyện với tác giả, viết với phương pháp luận rõ ràng. Trước khi đặt bút, cô luôn tìm hiểu về mạch sáng tác của tác giả, thông điệp họ gửi gắm, ý nghĩa nhân sinh mà tác phẩm mang lại. Tất cả đều được khai thác trên phương diện lý luận văn học, chứ không chỉ là cảm nhận bề ngoài hay xúc động thoáng qua với chữ nghĩa.

“Khi đọc một tác phẩm, tôi xem xét trên hai bình diện nội dung và hình thức, tìm hiểu tất cả các yếu tố nghệ thuật tạo nên tác phẩm, từ đó tìm được cái tôi của tác giả” - cô Linh chia sẻ. Cách tiếp cận này không chỉ giúp những bài phê bình của cô có chiều sâu mà còn mở ra cầu nối giữa tác phẩm với công chúng độc giả, đặc biệt là với học sinh.

Với tư cách nhà giáo, cô Linh nhận thức rõ vai trò then chốt của nhà trường trong việc định hướng văn hóa đọc cho thế hệ trẻ. Độc giả trẻ chiếm tỷ lệ rất lớn trong cộng đồng, nhưng trong thời đại ngập tràn các kênh giải trí, các em dễ dàng quên mất việc đọc sách. Nếu không có sự định hướng tinh tế của nhà trường, các em khó có thể tiếp cận những giá trị hay, mang tính thẩm mỹ cao.

“Thiếu đi điều đó, giá trị nhân văn, cái đẹp trong mỗi người không được khơi dậy đúng cách. Trước khi muốn giỏi, muốn tài, mỗi chúng ta cần phải nhìn nhận cuộc sống thông qua cái đẹp, kể cả nhận diện ra cái sai, cái xấu để hình thành cái đẹp hơn. Điều đó phải thông qua tác phẩm văn học” - cô Linh trăn trở.

Cô cũng quan niệm rằng, biết về văn học Việt Nam, văn học thế giới là tốt, nhưng mỗi học sinh cũng phải biết về tác phẩm văn học địa phương. Chính từ đó, cô đã nỗ lực đưa tác phẩm của các tác giả quê hương vào đời sống học đường, biến chúng thành nguồn tài liệu sinh động trong giảng dạy.

Năm học này, cô mạnh dạn giao cho giáo viên trong trường nghiên cứu và đưa tác phẩm, tác giả người địa phương vào bộ đề, câu hỏi kiểm tra. Đây không phải điều xa lạ, bởi ngay từ các câu chuyện của nhà văn Nông Quang Khiêm đã được nhiều tỉnh lựa chọn làm ngữ liệu đưa vào đề thi. Cô Linh đi trước một bước, đã sớm nhận ra tầm quan trọng của việc này.

Nhớ lại khi về làm Hiệu trưởng tại Trường THPT Cảm Ân, việc đầu tiên cô Linh làm khiến nhiều người ngạc nhiên đó là mua cây xanh trang trí khuôn viên trường, lớp học và tặng sách cho các lớp học. Cô kêu gọi mạnh thường quân làm giá sách cho mỗi lớp học, tặng sách cho học sinh, vận động tặng sách từ Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh, Hội Khuyến học các cấp.

Để công việc đó không chỉ là hô hào hình thức mà phải thực chất, cô cùng Ban Giám hiệu, Hội đồng sư phạm tổ chức các cuộc thi. Cô cho rằng, chỉ thiết thực khi tác động được vào học sinh. Bên cạnh kêu gọi sự tự nguyện, cũng cần gắn với trách nhiệm của học sinh.

Từ năm học 2020 - 2021, cô đã chủ trương thành lập Câu lạc bộ Văn học, Câu lạc bộ Phát thanh và Truyền thông. Trong đó, Câu lạc bộ Phát thanh và Truyền thông lan tỏa thông điệp đọc sách; Câu lạc bộ Văn học chủ trì cuộc thi “Viết cảm nhận về cuốn sách hay trên giá sách” - trở thành sân chơi bổ ích, nơi các tác phẩm của tác giả địa phương được vinh danh. Học sinh buộc phải đọc và cô hay đùa rằng đây là hoạt động “cưỡng chế tích cực” về ý thức đọc. Khi đọc tác phẩm và viết cảm nhận, qua các cuộc thi, học sinh đã thực sự đọc thật, viết thật.

Cô Linh chia sẻ: “Thậm chí có học sinh còn viết về cuốn tiểu luận nghiên cứu và phê bình của Hoàng Việt Quân về tác giả Mã A Lềnh. Đối với học sinh, để viết về cuốn tiểu luận nghiên cứu thì gần như vượt tầm của các em. Nhưng đã có em mạnh dạn viết, đây là điều rất tích cực - dám nghĩ, dám làm. Em đó đã được trao giải Đặc biệt”.

Cô Linh không chỉ khởi xướng cuộc thi mà còn tham gia trực tiếp chấm giải. Cô bảo như vậy mới kéo được giáo viên tham gia. Những việc nằm ngoài giáo trình, giáo án truyền thống, những việc chưa từng làm, thì phải làm mới có tiền lệ.

Đến nay, sau 5 năm, cuộc thi đã được tổ chức thường xuyên với nhiều chủ đề khác nhau như viết về mẹ và mái trường, thầy cô trong mắt em... Cô Linh cho rằng với sự ra đời của trí tuệ nhân tạo (AI), nếu không được rèn luyện thường xuyên về kỹ năng viết thì học sinh dễ bị lệ thuộc vào AI, khiến tư duy trì trệ.

Năm học 2024 - 2025, trong Cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức, Trường THPT Cảm Ân có 100% học sinh tham gia thi cấp trường. Nhà trường chọn 2 tác phẩm dự thi cấp tỉnh và cả 2 đều đạt giải. Em Nông Phương Giang đạt giải Khuyến khích với bài viết về tác phẩm “Cho những mùa rực nắng” của tác giả Dương Thu Phương. Truyện ngắn “Giấc mơ nơi đỉnh núi” của em Đào Xuân Mai, lớp 11C1, được trao giải Truyện ngắn hay nhất về chủ đề truyền cảm hứng.

Cô Linh (ngoài cùng bên trái) cùng các em học sinh của trường đạt giải trong Cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.

Với thành quả đó, cô Linh đã rất hạnh phúc: “Tôi muốn rèn cho học sinh tư duy dám đánh giá, dám nhận xét, có quan điểm cá nhân. Chỉ khi có bản lĩnh sống thì lúc trưởng thành, bước ra cuộc sống bên ngoài, các em mới có thể tự tin đối mặt với mọi thử thách”.

Với nỗ lực không mệt mỏi, học sinh vùng nông thôn ở Bảo Ái ngày càng tự tin, từng bước hiện thực hóa ước mơ của bản thân.

Cô tin rằng, từ đây có thể trang bị cho các em khả năng xử lý, giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Dù bận, cô chưa bao giờ từ chối học sinh. Cô làm bạn với học sinh, lắng nghe, chia sẻ, cùng các em khám phá thế giới văn chương đầy màu sắc.

Hành trình từ lớp học ra diễn đàn của cô Lưu Khánh Linh không chỉ là câu chuyện về một nhà giáo trở thành nhà phê bình văn học. Đó còn là câu chuyện về tình yêu và trách nhiệm với nghề, niềm tin vào sức mạnh của văn chương, khát vọng lan tỏa những giá trị đích thực đến thế hệ trẻ. Trong căn phòng nhỏ đầy sách ở Trường THPT Cảm Ân, ánh sáng văn học vẫn tỏa rộng, soi đường cho biết bao tâm hồn trẻ khao khát bay cao.

Nguyễn Thị Thanh Ba