Từ nông nghiệp truyền thống đến nông nghiệp hiện đại, sinh thái

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của quốc gia; giữ vai trò đặc biệt trong bảo đảm an ninh lương thực và xuất khẩu của Việt Nam. Tuy nhiên, khu vực này đang đối diện với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, mặn xâm nhập, tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển đặt ra những thách thức cho vùng ĐBSCL.

Trong bối cảnh đặt ra cho sản xuất nông nghiệp hướng tới sự bền vững, an toàn; nông nghiệp sinh thái hiện đã trở thành “từ khóa” quan trọng trong nhiều chính sách phát triển ở nước ta, đặc biệt ở vùng trọng điểm ĐBSCL. Nông nghiệp sinh thái đã được xác định là chiến lược phát triển trọng tâm trong Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững 2021–2030 và Kế hoạch hành động quốc gia đến năm 2030.

Trong phần đầu của loạt bài “Nông nghiệp sinh thái - Hành trình xanh của nông nghiệp Việt Nam”, nhóm PV VOV phân tích những mô hình sản xuất lúa tôm, lúa cá, lúa sen, tôm rừng... được triển khai đã mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân, góp phần quan trọng vào mục tiêu bảo vệ môi trường, hướng tới cam kết về phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Trước đây, khi sản xuất nông nghiệp theo cách truyền thống, các thành viên trong Hợp tác xã (HTX) Quyết Tiến, xã Phú Thọ, tỉnh Đồng Tháp đã quen với việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật và canh tác theo kinh nghiệm. Tuy nhiên, trước thực tế môi trường đất và nước bị ảnh hưởng, HTX đã mạnh dạn tham gia dự án chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp sinh thái.

Ông Nguyễn Thiện Thuật, Giám đốc HTX Nông nghiệp Sinh thái Quyết Tiến cho biết, chuyển đổi không chỉ thay đổi cách làm, mà là thay đổi tư duy của người dân. Khi mới bắt đầu thực hiện người dân còn nghi ngờ về tính hiệu quả khi cho rằng mô hình mới sẽ năng suất thấp, khó bán. Tuy nhiên, với quyết tâm phải chuyển đổi, các thành viên đã đi thuyết phục từng hộ dân, hướng dẫn kỹ thuật và chứng minh hiệu quả bằng thực tế.

Thay đổi canh tác môi trường được cải thiện, đất đai màu mỡ hơn.

Qua thực tiễn canh tác, mô hình nông nghiệp sinh thái tại HTX Quyết Tiến đã mang lại hiệu quả rõ rệt, môi trường được cải thiện, đất đai màu mỡ hơn, chi phí đầu vào giảm, thu nhập nông dân ổn định. Tuy nhiên, ông Thuật cho rằng, hành trình chuyển đổi vẫn còn nhiều thách thức, điều khó khăn nhất chính là thay đổi tập quán canh tác của người dân, điều này cần có sự tuyên truyền để người dân nhận thức rõ hiệu quả của nông nghiệp sinh thái.

Cũng từ kinh nghiệm thực tế, Giám đốc HTX Nông nghiệp Sinh thái Quyết Tiến Nguyễn Thiện Thuật cho rằng, cần tăng cường vai trò của HTX, chính quyền địa phương trong việc tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật và chính sách đầu ra. Chỉ khi các bên cùng chung sức, mô hình nông nghiệp sinh thái mới thực sự lan tỏa và phát triển bền vững.

“Muốn thúc đẩy nền nông nghiệp phát triển tốt thì người dân hiểu và cùng với chính quyền làm thì đảm bảo mới thành công. Chứ nông dân mà không hiểu sẽ không thành công. Vai trò quản lý trách nhiệm mô hình, trách nhiệm dự án và cũng mong chính quyền địa phương quan tâm nhiều hơn về nông nghiệp thì chắc chắn sẽ thành công”, ông Thuật chia sẻ.

Nông nghiệp sinh thái mang lại giá trị cốt lõi là cải thiện thu nhập và sinh kế nông dân.

Nông nghiệp sinh thái mở ra một hướng tiếp cận mạnh mẽ, toàn diện, tích hợp tri thức bản địa với khoa học hiện đại và các nguyên lý sinh thái học, góp phần chuyển đổi hệ thống thực phẩm có khả năng chống chịu, bền vững và công bằng hơn. Nông nghiệp sinh thái là hành trình để cụ thể hóa các cam kết của Việt Nam tại COP26 về mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Trong thời gian qua, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đang phối hợp với nhiều tổ chức quốc tế triển khai các mô hình sinh kế gắn kết bảo tồn đa dạng sinh học trên khắp các vùng sinh thái. Nhiều mô hình như lúa – tôm, trồng dược liệu dưới tán rừng đã mang lại hiệu quả kép, bảo vệ môi trường và nâng cao thu nhập cho nông dân. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn đối mặt không ít khó khăn, thiếu nông dân chuyên nghiệp, hạn chế về truyền thông và nhận thức, thiếu liên kết chuỗi giá trị.

Nông nghiệp sinh thái là hành trình để cụ thể hóa các cam kết của Việt Nam tại COP26.

Bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho rằng, sự chủ động của cộng đồng, sự đồng hành của doanh nghiệp và hỗ trợ của chính quyền là yếu tố then chốt để các mô hình này phát triển bền vững. Trong thời gian tới, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia sẽ tiếp tục đào tạo cán bộ khuyến nông, xây dựng mô hình điểm, tăng cường kỹ năng quản trị, sử dụng công nghệ thông tin và dự báo khí hậu cho địa phương. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng nền nông nghiệp xanh, thích ứng biến đổi khí hậu và bảo tồn đa dạng sinh học ngay từ cấp cộng đồng.

“Chúng tôi rất mừng khi những mô hình sinh kế người dân ổn định, bền vững, gắn kết với bảo vệ đa dạng sinh học, có những mô hình như: dược liệu dưới tán rừng, mô hình lúa tôm đã phát huy được tác dụng và được người nông dân đón nhận. Trong thời gian tới, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cùng hệ thống khuyến nông sẽ tiếp tục tăng cường đào tạo, truyền thông thay đổi nhận thức, hỗ trợ người dân xây dựng mô hình sản xuất đa giá trị, ứng dụng công nghệ sinh học và phát triển mô hình sinh kế gắn với bảo tồn đa dạng sinh học nhằm hướng đến một nền nông nghiệp xanh, bền vững, thích ứng hiệu quả biến đổi khí hậu”, bà Định thông tin.

Mô hình nông nghiệp sinh thái mới thực sự lan tỏa và phát triển bền vững.

TS Trần Văn Thể, Phó Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp, Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam nhấn mạnh, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, nông nghiệp sinh thái không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là con đường chiến lược để đảm bảo sinh kế, giảm phát thải và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên cho Việt Nam và khu vực. Các mô hình nông nghiệp sinh thái như: lúa tôm, lúa rừng, tôm rừng ở ĐBSCL đã chứng minh hiệu quả vượt trội khi vừa mang lại lợi ích kinh tế, vừa giúp phục hồi hệ sinh thái và tăng khả năng chống chịu trước thiên tai. Tương tự, các mô hình nông lâm kết hợp, nông nghiệp sinh thái trong cây công nghiệp như hồ tiêu, cà phê cũng cho thấy hướng đi khả thi, góp phần đa dạng hóa sản phẩm và thị trường.

Từ nông nghiệp truyền thống đến nông nghiệp hiện đại, sinh thái.

Theo ông Thể, nông nghiệp sinh thái mang lại giá trị cốt lõi là cải thiện thu nhập và sinh kế nông dân. Nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Bảo tồn đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái. Tạo ra sản phẩm xanh sạch, đáp ứng nhu cầu của thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, cũng có những thách thức, như: Chính sách và khung pháp lý chưa đồng bộ, thiếu cơ chế khuyến khích cụ thể. Khó tiếp cận nguồn vốn xanh, hạn chế năng lực đánh giá và quản lý rủi ro môi trường. Thị trường và chứng nhận sản phẩm xanh chưa phát triển tương xứng. Thiếu nhân lực và công cụ giám sát, nhất là ở cấp cơ sở.

Để khắc phục, TS. Trần Văn Thể cho rằng, cần hoàn thiện chính sách, khuyến khích đầu tư công tư và mở rộng kênh tài chính xanh. Đào tạo, tập huấn kỹ thuật cho nông dân và cán bộ khuyến nông. Phát triển thị trường, thương hiệu và chuỗi giá trị sản phẩm sinh thái. Đặt người dân vào trung tâm chuyển đổi, thay đổi nhận thức và hành động từ gốc. Nông nghiệp sinh thái không chỉ giúp Việt Nam thực hiện cam kết giảm phát thải mà còn mở ra hướng đi bền vững nơi con người, thiên nhiên và kinh tế cùng phát triển hài hòa.

“Nông nghiệp sinh thái có vai trò then chốt, góp phần vào thực hiện hóa cam kết nỗ lực của Việt Nam trong thực hiện mục tiêu giảm phát thải ròng bằng “0”, carbon thấp, bảo tồn và bảo vệ đa dạng sinh học. Chúng tôi cho rằng, đây là những thông điệp rất rõ ràng bởi chúng ta phải đóng góp vào phát thải nhà kính. Thông điệp rất cần thiết là đặt người dân vào trung tâm, sự thay đổi về nhận thức, tư duy và hành động của người dân, cộng đồng doanh nghiệp, sự cam kết mạnh mẽ của các cơ quan đối tác, địa phương có vai trò quyết định đến thành công, nhân rộng các mô hình sinh thái”, TS. Thể nhấn mạnh.

Nông nghiệp sinh thái mở ra một hướng tiếp cận mạnh mẽ, toàn diện, tích hợp tri thức bản địa với khoa học hiện đại.

Trước những tác động của biến đổi khí hậu ở vùng ĐBSCL, tư duy sản xuất đang được thay thế bằng quan điểm “sống hài hòa với tự nhiên”. Nông nghiệp không chỉ là làm ra sản phẩm, mà còn là giữ gìn hệ sinh thái, bảo vệ nguồn nước, đất đai và đa dạng sinh học. Tinh thần “thuận thiên” để phát triển bền vững đang trở thành hướng đi cho nông nghiệp vùng ĐBSCL riêng và nền nông nghiệp Việt Nam nói chung.

Thanh Tùng – Phạm Hải/VOV-ĐBSCL