Tuân thủ thuế 4.0: Từ nghĩa vụ pháp lý đến 'đòn bẩy' cạnh tranh

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng Giám đốc, Dịch vụ Tư vấn Thuế & Pháp lý, Deloitte Việt Nam nhận định, tuân thủ thuế đang chuyển mình thành "cam kết minh bạch và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Từ góc khác, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế, chỉ ra rằng mục tiêu cuối cùng là kiến tạo một "hệ sinh thái thuế đồng hành cùng người nộp thuế". Hành trình này đòi hỏi một sự chuyển đổi tư duy mạnh mẽ, nơi tuân thủ trở thành công cụ cạnh tranh then chốt, và được thúc đẩy bởi sự đồng hành của cả cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp.

Tuân thủ thuế không còn là nghĩa vụ pháp lý đơn thuần

Xu thế toàn cầu: Minh bạch dữ liệu định hình lại giá trị doanh nghiệp

Theo ông Bùi Ngọc Tuấn, trên bình diện toàn cầu, tuân thủ thuế đang trải qua một cuộc cách mạng sâu sắc. Kết quả từ Báo cáo nghiên cứu về chính sách thuế năm 2025 của Deloitte cho thấy một xu thế rõ rệt: "82% các nhà lãnh đạo được khảo sát cho rằng yêu cầu công khai các thông tin thuế sẽ tăng mạnh trong 2-3 năm tới". Điều này đẩy tuân thủ thuế vượt ra khỏi khuôn khổ một "nghĩa vụ pháp lý" để trở thành một "cam kết minh bạch và trách nhiệm xã hội", trực tiếp ảnh hưởng đến uy tín, giá trị thương hiệu và niềm tin từ các cổ đông, nhà đầu tư.

Theo kinh nghiệm từ các tập đoàn đa quốc gia hàng đầu mà Deloitte quan sát được, hành trình quản trị thuế được chuyển hóa qua ba cấp độ: từ "Tuân thủ" (Compliance) cơ bản, tiến lên "Quản trị rủi ro" (Governance) chủ động, và cuối cùng là tích hợp thuế vào "Chiến lược" (Strategy) kinh doanh dài hạn. Ở cấp độ chiến lược, dữ liệu thuế không còn bị gói gọn trong các báo cáo mà trở thành một tài sản chiến lược. Báo cáo Xu hướng chuyển đổi công nghệ thuế 2025 của Deloitte ghi nhận rằng "57% nhà lãnh đạo thuế cho rằng kỹ năng về AI và phân tích dữ liệu là bắt buộc cho đội ngũ quản lý thuế hiện nay". Các doanh nghiệp hàng đầu thế giới đang tích cực ứng dụng công nghệ để phân tích dữ liệu, dự báo dòng tiền, và thậm chí đưa chỉ số tuân thủ thuế vào bộ tiêu chí ESG nhằm khẳng định vị thế và giá trị bền vững.

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng Giám đốc, Dịch vụ Tư vấn Thuế & Pháp lý, Deloitte Việt Nam

Bối cảnh trong nước cũng đang chuyển mình không kém với làn sóng cải cách và số hóa ngành thuế mạnh mẽ. Việc triển khai thành công hóa đơn điện tử, cổng thông tin điện tử cho thương mại điện tử, và đặc biệt là hệ thống hoàn thuế thu nhập cá nhân tự động - một sản phẩm được vinh danh ở hạng mục "Cơ quan nhà nước chuyển đổi số xuất sắc" năm 2025 - đã minh chứng cho nỗ lực kiến tạo một hệ sinh thái thuế minh bạch. Tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng khai thuế, nộp thuế điện tử đạt trên 99% là một con số ấn tượng.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất lại nằm ở khu vực kinh tế tư nhân với hàng triệu hộ, cá nhân kinh doanh. Như bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế chỉ rõ, "nổi cộm nhất hiện nay là hai vấn đề lớn". Thứ nhất là tâm lý lo ngại về việc truy thu thuế và mức chênh lệch quá lớn giữa số thuế khoán thấp với nghĩa vụ thực tế khi kê khai.

Bà Cúc dẫn chứng: "Mức thuế khoán bình quân của mỗi hộ kinh doanh hiện khoảng 672.000 - 700.000 đồng một tháng... trong khi mức thuế bình quân theo phương pháp kê khai là khoảng 4,6 triệu đồng một tháng, cao gấp gần 7 lần", điều đó cho thấy rõ sự thiếu bình đẳng, minh bạch trong thực hiện nghĩa vụ thuế giữa các hộ, cá nhân kinh doanh và giữa hộ, cá nhân kinh doanh với doanh nghiệp. Thứ hai là bài toán nan giải về hàng tồn kho không có hóa đơn chứng từ hợp pháp, khiến các hộ kinh doanh gặp khó khăn trong việc xác định chi phí hợp lệ khi chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Những vụ việc trốn thuế với quy mô lớn gần đây càng cho thấy sự cấp thiết của việc nâng cao ý thức tuân thủ tự giác.

Kiến tạo lợi thế cạnh tranh

Để biến thách thức thành cơ hội, biến tuân thủ thành lợi thế, doanh nghiệp Việt Nam cần một lộ trình hành động bài bản. Deloitte Việt Nam khuyến nghị một lộ trình dựa trên ba trụ cột chiến lược.

Trước hết là "Xây dựng nền tảng khung quản trị thuế vững chắc". Điều này đòi hỏi việc chuẩn hóa quy trình, thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ để đảm bảo dữ liệu thuế được nhất quán, minh bạch.

Thứ hai, "Công nghệ - Số hóa và khai thác dữ liệu thuế" là yếu tố không thể thiếu. Doanh nghiệp cần xem dữ liệu thuế là tài sản chiến lược. Deloitte chỉ ra rằng "94% lãnh đạo thuế toàn cầu cho rằng việc ứng dụng công nghệ và tự động hóa sẽ giúp họ cắt giảm chi phí vận hành và tăng khả năng kiểm soát dữ liệu trong vòng 3 năm tới".

Cuối cùng và cốt lõi nhất, chính là trụ cột "Con người". Đội ngũ quản lý thuế không thể chỉ giỏi nghiệp vụ mà cần phải được đào tạo để trở thành những cố vấn chiến lược. Đây chính là "bước nhảy" giúp bộ phận thuế chuyển từ vai trò tuân thủ sang vai trò đồng hành cùng lãnh đạo.

Song hành với nỗ lực của doanh nghiệp, cơ quan thuế cũng cần tiếp tục hoàn thiện chính sách. Bà Nguyễn Thị Cúc đã đưa ra những kiến nghị cụ thể, thiết thực, chẳng hạn như đề xuất "nghiên cứu điều chỉnh doanh thu miễn thuế đối với nhóm các hộ cá nhân kinh doanh lên 1 tỷ đồng" để giảm gánh nặng và khuyến khích tính tự giác; hay áp dụng các giải pháp linh hoạt, thậm chí cho rằng, đôi khi ngành thuế cần "'hy sinh' tiền thuế truy thu, phạt trong những thời điểm này để gây dựng, củng cố niềm tin, tạo điểm tựa cho hộ, cá nhân kinh doanh". Những đề xuất này cho thấy tầm nhìn hướng đến một sự đồng hành "có lý, có tình" giữa Nhà nước và người nộp thuế.

Trong kỷ nguyên dữ liệu minh bạch, như chia sẻ từ Deloitte, "dữ liệu thuế ngày nay không chỉ là minh chứng cho sự tuân thủ mà là thước đo của năng lực quản trị doanh nghiệp hiện đại". Để bắt kịp xu thế này, như lời kêu gọi của bà Nguyễn Thị Cúc, mỗi doanh nhân, doanh nghiệp cần nhìn nhận việc tuân thủ không chỉ là nghĩa vụ mà còn là trách nhiệm với xã hội, để "làm giàu cho gia đình, cho doanh nghiệp của mình mà còn làm giàu cho xã hội và đất nước". Hành trình biến tuân thủ thuế thành lợi thế cạnh tranh đòi hỏi sự kiên trì, sáng tạo và hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức tư vấn chuyên nghiệp, cùng hướng tới mục tiêu chung là một nền kinh tế Việt Nam hùng cường và thịnh vượng.

Đức Thuận