Tục ngữ, ca dao, dân ca Tày - Nùng trong những ngày Tết

Tục ngữ Nùng có câu: “Bươn chiêng bấu khả pất, bươn chất bấu khả cáy”, nghĩa là tháng Giêng không giết vịt, tháng Bảy không giết gà như để nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của những ngày tết. Trong những ngày đầu năm, người Tày thường kiêng ăn thịt vịt, riêng người Nùng ăn thịt vịt vào ngày 30 tết để giải xui trong năm. Gà để ăn tết là gà thiến. Trước tết 1 tháng, gà thiến được nhốt riêng để vỗ béo. Bữa cơm tất niên làm con gà to nhất cúng gia tiên. Nhà khá giả thường thịt thêm một con lợn, có khi hai, ba nhà chung nhau một con. Trước đây, đồng bào thường cắt thịt lợn ra từng miếng nhỏ chế biến thành nhiều món, xương ướp muối thật mặn gói vào mo cau treo lên gác bếp ăn dần.

Vào ngày đầu năm mới, khi đến chúc tết một gia đình, người Tày, Nùng thường mở đầu bằng câu “Bươn chiêng pi mâứ” sau đó kèm theo lời chúc mừng. Thường các câu chúc trong dịp năm mới được nhiều người sử dụng là “Slam bươn kha sộc, slốc bươn kha loỏng” được hiểu là nuôi lợn 3 tháng to bằng chiếc cối giã gạo, 6 tháng to bằng chiếc loỏng đập lúa. Thông qua các câu tục ngữ, trong những dịp lễ, tết, khi khách đến nhà thường chúc gia chủ ăn nên làm ra, có nhiều của cải, vật chất.

Người Nùng An xã Phúc Sen (Quảng Hòa) đón tiếp nhau ngày đầu năm mới bằng những câu hát giao duyên được chuyển thể từ dân ca, ca dao của dân tộc mình.

Với ý nghĩa chúc mừng, động viên gia đình chăn nuôi phát triển, gặp nhiều may mắn, ít dịch bệnh, người Tày, Nùng có câu chúc “Pất cáy têm cai, mò vài têm lảng”, nghĩa là: gà, vịt đầy sàn nhà, trâu, bò đầy chuồng. Với mong muốn gia chủ trong năm mới kinh tế phát triển đủ đầy, các con vật tượng trưng cho giá trị kinh tế của hộ gia đình nên gia chủ càng nuôi nhiều con vật chứng tỏ năm đó ăn nên, làm ra, dư giả…

Để gửi lời chúc tốt đẹp tới gia chủ, mong muốn gia đình trong năm mới làm việc gì cũng thuận lợi, người Tày, Nùng thường có câu “Ước lẻ phăn, phăn lẻ đảy”. Nghĩa là: Ước thì thấy, mơ thì được. Gửi gắm ý nghĩa như một lời chúc đến người nhận, nếu đang ước mơ, cầu mong điều gì thì điều ấy trong năm mới sẽ thành sự thật. Câu thành ngữ cũng tạo động lực cho con người ta nỗ lực phấn đấu nhiều hơn nữa để đạt được ước nguyện.

Dựa trên từng hoàn cảnh khác nhau, những câu tục ngữ, thành ngữ, ca dao, dân ca Tày, Nùng được lựa chọn, sử dụng phù hợp với từng bối cảnh. Hòa trong không khí hân hoan, xốn xang của đất trời vào xuân, lòng người càng thêm nô nức. Tết đến, xuân về là dịp để nhiều người trở về quê hương, đoàn tụ bên gia đình, cùng nhau ôn lại kỷ niệm, trò chuyện, giãi bày những lời hay, ý đẹp chúc mừng nhau trước thềm xuân mới.

Hải Đăng