Tục thờ Môn thần của người Hoa

Từ vị thần canh cửa trong truyền thuyết đến các tranh thờ, tượng sư tử đá hiện diện ở miếu, hội quán và nhiều gia đình, Môn thần đã trở thành biểu tượng của bình an và ước vọng hướng thiện.

Hình ảnh hai vị Môn thần theo truyền thuyến dân gian.

Tục thờ Môn thần có lịch sử lâu đời trong văn hóa người Hoa. Ban đầu, Môn thần chưa có hình dạng cụ thể, về sau mới xuất hiện qua hình tượng đầu thú trấn cửa do Lỗ Ban sáng chế thời Xuân Thu, rồi đến phù điêu Đông Hán. Truyền thuyết kể về hai thần tướng Thần Đồ - Uất Lũy, những nhân thần có quyền năng trị tà, được xem là Môn thần sớm nhất. Đến các triều đại Tùy - Đường, hình tượng hai võ tướng Tần Thúc Bảo và Uất Trì Cung trở nên phổ biến và được xem là chuẩn mực cho tranh thờ Môn thần.

Môn thần trên cánh cửa ở Miếu thờ Bà Thiên Hậu.

Tại Cà Mau, tục thờ Môn thần hiện diện rõ nét trong các hội quán, miếu của người Hoa như miếu Bà Thiên Hậu, miếu Ông Bổn, cùng một số miếu của người Kinh như Thần Minh Miếu (phường An Xuyên). Trong các thiết chế tín ngưỡng, Môn thần thường được thể hiện qua tượng sư tử đá đặt hai bên cổng, biểu tượng cân bằng âm dương, mang ý nghĩa trấn giữ và bảo hộ. Trong nhiều gia đình người Hoa, đặc biệt các dòng Quảng Đông và Triều Châu, tranh thờ Môn thần với hình tượng hai vị võ tướng vẫn được dán trên cửa chính.

Chùa bà Thiên Hậu Sông Đốc là một trong những nơi có tục thờ Môn thần.

Ngày nay, việc thờ cúng Môn thần không còn quy mô như trước, chủ yếu duy trì dưới hình thức thắp nhang trước cửa, cúng vào các ngày mùng 2, 16 âm lịch. Lễ vật thường gồm hoa quả, trà rượu, nhang đèn, thể hiện sự thành tâm cầu an.

Tục thờ Môn thần hàm chứa nhiều giá trị văn hóa phương Đông: từ quan niệm nhân hình hóa thần linh, tư tưởng đề cao hòa hợp, cho đến niềm tin thiện thắng ác và khát vọng bình yên trong cộng đồng. Trong môi trường đa văn hóa như Cà Mau, tín ngưỡng này góp phần tạo nên bản sắc riêng của không gian kiến trúc người Hoa, đồng thời là chất liệu quan trọng cho nghiên cứu lịch sử, văn hóa và giáo dục truyền thống.

Hình ảnh hai vị Môn thần trên cánh cửa miếu Thần Minh, phường An Xuyên.

Dù đã giản lược qua thời gian, sự hiện diện của tượng sư tử đá, tranh thờ Môn thần và tập quán cúng bái vẫn cho thấy tín ngưỡng này chưa bị mai một. Tục thờ Môn thần không chỉ làm phong phú đời sống tâm linh của cộng đồng người Hoa mà còn có tiềm năng trở thành điểm nhấn trong phát triển du lịch văn hóa - tín ngưỡng tại Cà Mau.

Nơi thắp hương Môn thần tại cửa miếu thờ.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị tục thờ Môn thần là cần thiết nhằm gìn giữ bản sắc văn hóa cộng đồng người Hoa, góp phần làm giàu thêm cho bức tranh văn hóa đa dạng của Cà Mau và vùng đất Nam Bộ.

Đăng Minh