'Túi gấm' giúp Trung Quốc thách thức thuế Mỹ, đạt thặng dư thương mại kỷ lục 1.000 tỷ USD

Thặng dư thương mại của Trung Quốc trong 11 tháng đầu năm 2025 đã vượt mốc 1.000 tỷ USD, gây ra những phản ứng trái chiều trên toàn cầu. Một mặt, thế giới chứng kiến sức chống chịu mạnh mẽ của xuất khẩu Trung Quốc trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều khó khăn, cho thấy năng lực cạnh tranh của nước này với tư cách là một cường quốc sản xuất và xuất khẩu. Nhưng mặt khác, một số ý kiến lại cho rằng tình trạng này có liên quan tới “bán phá giá”, hay gây “dư thừa công suất” và là “mối đe dọa”.

Trong loạt bài chuyên sâu mang tên “Hiểu đúng về thặng dư thương mại của Trung Quốc”, tờ Global Times đã phân tích bức tranh thực chất của các số liệu thương mại, làm rõ những nguyên nhân căn bản và các yếu tố tác động phía sau thặng dư thương mại, đồng thời xem xét những đóng góp của thương mại Trung Quốc đối với thế giới.

ĐA DẠNG HÓA THỊ TRƯỜNG

Trong 11 tháng đầu năm, thặng dư thương mại của Trung Quốc đã vượt 1.000 tỷ USD, đạt mức cao kỷ lục, chủ yếu nhờ sức bền của ngoại thương. Theo số liệu mới nhất do Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố, ASEAN là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc với tổng kim ngạch 6,82 nghìn tỷ nhân dân tệ, trong đó xuất khẩu của Trung Quốc sang ASEAN đạt 4,29 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 14,6% so với cùng kỳ năm trước. Liên minh châu Âu (EU), đối tác thương mại lớn thứ hai của Trung Quốc, ghi nhận tổng kim ngạch xuất nhập khẩu 5,37 nghìn tỷ nhân dân tệ, trong đó xuất khẩu đạt 3,64 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 8,9% so với cùng kỳ.

Trong khi đó, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ - đối tác thương mại lớn thứ ba - đạt 2,76 nghìn tỷ nhân dân tệ, giảm 18,3% so với cùng kỳ. Điều này cho thấy mức tăng xuất khẩu sang EU và ASEAN đã bù đắp hoàn toàn cho sự sụt giảm xuất khẩu sang Mỹ.

Cùng kỳ, kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường đạt 21,33 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 6%. Từ đầu năm đến nay, xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi và Mỹ Latin cũng đang tăng tốc.

Những số liệu này cho thấy việc đa dạng hóa thị trường đã giúp Trung Quốc giảm thiểu hiệu quả các biến động trong xuất khẩu sang Mỹ. Trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ thương mại gia tăng và các nước bên ngoài siết chặt hạn chế đối với hàng hóa Trung Quốc, những xu hướng này khẳng định vai trò quan trọng của năng lực sản xuất của Trung Quốc đối với kinh tế toàn cầu, cũng như lợi thế cạnh tranh của nước này với tư cách là một cường quốc sản xuất và xuất khẩu.

Thặng dư thương mại của Trung Quốc đã chạm ngưỡng 1.000 tỷ USD vào năm nay (tính đến tháng 11/2025)

Đáng chú ý, bên cạnh quy mô thặng dư thương mại, cơ cấu bên trong thặng dư của Trung Quốc cũng đang thay đổi. Xuất khẩu của Trung Quốc ngày càng cải thiện về chất lượng và giá trị gia tăng tổng thể, được thúc đẩy bởi nhóm sản phẩm “ba mới” bao gồm xe điện, pin lithium và pin mặt trời.

Xét theo nhóm mặt hàng xuất khẩu, trong 11 tháng đầu năm, Trung Quốc xuất khẩu 14,89 nghìn tỷ nhân dân tệ các sản phẩm cơ điện, tăng 8,8% so với cùng kỳ, chiếm 60,9% tổng kim ngạch xuất khẩu.

NHẬP KHẨU TĂNG

Song song với vai trò nước xuất khẩu lớn, Trung Quốc tiếp tục giữ vị thế quan trọng là một “người mua toàn cầu” trong thương mại quốc tế. Về quy mô và tính ổn định, số liệu mới nhất của Tổng cục Hải quan Trung Quốc cho thấy trong 11 tháng đầu năm, tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc đạt 16,75 nghìn tỷ nhân dân tệ, trong đó nhập khẩu các sản phẩm cơ điện tăng 5,5%, chiếm 39,9% tổng kim ngạch nhập khẩu. Năm ngoái, với tổng kim ngạch nhập khẩu 18 nghìn tỷ nhân dân tệ, Trung Quốc duy trì vị trí quốc gia nhập khẩu lớn thứ hai thế giới trong năm thứ 16 liên tiếp.

Xét về tốc độ tăng trưởng, tổng kim ngạch nhập khẩu của Trung Quốc tăng 0,2% so với cùng kỳ. Riêng trong tháng 11/2025, tổng nhập khẩu đạt 1,55 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 1,5% so với tháng trước và tăng 1,7% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy, trong khi đạt thặng dư thương mại vượt 1.000 tỷ USD, Trung Quốc đồng thời ghi nhận cả sự gia tăng về quy mô lẫn tốc độ tăng trưởng nhập khẩu.

Một yếu tố đáng chú ý khác góp phần làm thặng dư thương mại của Trung Quốc mở rộng là giá của nhiều mặt hàng nguyên liệu chủ chốt giảm. Dữ liệu từ Tổng cục Hải quan cho thấy, dù khối lượng nhập khẩu các mặt hàng lớn của Trung Quốc tăng ổn định, giá trung bình của nhiều loại hàng hóa lại có xu hướng đi xuống. Trong 11 tháng, Trung Quốc nhập khẩu 1,139 tỷ tấn quặng sắt, tăng 1,4%, nhưng giá trung bình giảm 9,4%; nhập khẩu 522 triệu tấn dầu thô, tăng 3,2%, trong khi giá trung bình giảm 12,1%.

Nhìn từ cơ cấu thương mại tổng thể, Trung Quốc đang ở trong tình trạng thặng dư thương mại hàng hóa mở rộng, trong khi thâm hụt thương mại dịch vụ - vốn tồn tại từ lâu - vẫn tiếp diễn. Theo số liệu mới nhất của Bộ Thương mại Trung Quốc, trong 10 tháng đầu năm, thương mại dịch vụ tăng trưởng ổn định, với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu dịch vụ đạt khoảng 6,58 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 7,5% so với cùng kỳ. Trong đó, nhập khẩu đạt 3,675 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng 2,6%; thâm hụt thương mại dịch vụ là 766,37 tỷ nhân dân tệ, giảm 269,39 tỷ nhân dân tệ so với cùng kỳ năm trước.

CHUỖI CUNG ỨNG HOÀN CHỈNH

“Mức độ phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc xuất phát từ nhu cầu thực tế”, một người làm trong lĩnh vực xuất nhập khẩu dây dẫn và đầu nối ô tô tại Khu công nghiệp Rayong Thái - Trung cho biết. Theo người này, chuỗi công nghiệp và chuỗi cung ứng của Trung Quốc rất hoàn chỉnh, đặc biệt trong các ngành như xe năng lượng mới và quang điện, có khả năng đáp ứng nhu cầu toàn cầu với chi phí thấp, hiệu quả cao và bảo đảm giao hàng ổn định. Đây chính là nền tảng cốt lõi giúp các đơn hàng xuất khẩu duy trì ổn định.

“Mặc dù Trung Quốc có thặng dư thương mại với Nigeria khoảng 16 tỷ USD vào năm ngoái, nhưng điều đó không đáng lo ngại”, ông Ogunkola, một nhà kinh tế học Nigeria, nói với phóng viên Thời báo Hoàn Cầu. Theo ông, tình trạng thâm hụt thương mại hiện nay giữa Trung Quốc và Nigeria phản ánh tính bổ sung lẫn nhau của hai nền kinh tế và cuối cùng mang lại kết quả cùng có lợi.

Ông Humphrey Moshi, giáo sư kinh tế tại Đại học Dar es Salaam (Tanzania), đồng thời là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc của trường, cho rằng việc đánh giá quan hệ thương mại quốc tế chỉ dựa trên con số thặng dư hay thâm hụt là phiến diện và gây hiểu lầm.

Lập luận “thâm hụt đồng nghĩa với thua thiệt” đã cố tình bỏ qua thực tế các chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng tích hợp chặt chẽ, cũng như sự khác biệt về cơ cấu kinh tế và trình độ phát triển giữa các quốc gia. Ông giải thích rằng thặng dư thương mại của Trung Quốc với châu Phi về bản chất xuất phát từ sự bổ sung cao giữa hai nền kinh tế - châu Phi hiện đang ở giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa, với xuất khẩu chủ yếu là các sản phẩm sơ cấp như năng lượng, khoáng sản và nông sản; trong khi Trung Quốc, với tư cách là một cường quốc sản xuất, có thể cung cấp cho châu Phi các loại tư liệu sản xuất và hàng trung gian đang rất cần thiết, bao gồm máy móc, thiết bị vận tải, điện tử và vật liệu xây dựng.

Lan Anh