Tuổi 86 vẫn miệt mài làm việc hằng ngày

Còn sức là còn đọc và nghiên cứu

“Mời em qua nhà chơi nhé!”. Câu nói nhẹ nhàng, ấm áp của GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn giúp tôi xua đi cảm giác lo lắng về khoảng cách thế hệ và kiến thức.

GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn hiện cùng vợ-bà Thái Thị Thanh Mùi (83 tuổi)-sống trong một căn hộ chung cư tại Khu đô thị mới Nghĩa Đô (Hà Nội). Trái với hình dung của tôi, căn hộ chung cư của ông bà có diện tích khiêm tốn, góc làm việc được bố trí gọn trong phòng ngủ với một tủ sách nhỏ. Như đọc được suy nghĩ của tôi, bà Thái Thị Thanh Mùi chủ động nói: “Vợ chồng tôi mới chuyển về sống ở chung cư. Tôi biết ông nhà không thoải mái lắm, vì ở nhà cũ ông có hẳn một “thư viện” cá nhân, nơi ông dành thời gian nghiên cứu mỗi ngày. Điều vợ chồng tôi trăn trở lúc này là làm sao mang được “núi sách” đó về căn hộ chung cư này”.

GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn ở tuổi 86 vẫn đam mê tìm hiểu thông tin, làm việc hằng ngày.

Bà Mùi mới bị tai biến nên các bác sĩ khuyên tránh đi lại nhiều. Trước đây, gia đình sống ở nhà mặt đất, phải leo cầu thang bộ mỗi ngày và chịu ảnh hưởng lớn bởi tiếng ồn xe cộ nên vợ chồng ông bà quyết định dọn đến chung cư. Dù công việc chuyển nhà vẫn còn ngổn ngang, nhiều cuốn sách vẫn đang được để tạm trên giường, nhưng điều đó không ảnh hưởng đến sức đọc, sức viết của GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn.

Trên bàn làm việc nhỏ nhưng ngăn nắp, tôi thấy GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn đang viết dở một bài báo, cùng 3 cuốn sổ đã nhuốm màu thời gian ghi chép về Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông chia sẻ: "Trong quá trình nghiên cứu, bất cứ những điều gì bổ ích tôi đều ghi chép và lưu giữ cẩn thận. Dù tôi có thể sử dụng thành thục máy vi tính cùng các trang mạng xã hội, nhưng tôi không phụ thuộc vào công nghệ. Ngày nào tôi cũng đọc, cũng nghiên cứu, bởi nếu không làm thế tôi thấy mình lạc hậu. Khi tra cứu, tôi chỉ cần nhớ từ khóa là có thể biết được thông tin đó nằm ở cuốn sách nào và trang bao nhiêu".

Dù tuổi cao nhưng GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn vẫn tâm huyết với công việc nghiên cứu. Hai năm qua, ông ra mắt hai cuốn sách cá nhân và viết được hàng chục bài báo.

- Thưa giáo sư, động lực nào mà dù ở tuổi xưa nay hiếm vẫn khiến ông đam mê làm việc hằng ngày?

- Tôi sinh ra ở một vùng quê nghèo của tỉnh Thanh Hóa. Thời đó cuộc sống cơ cực quá nên cả làng tôi chưa có ai học lên cấp 3 (THPT). Năm đó, trong làng chỉ có 2 người học cấp 2 (THCS), sau đó lên cấp 3 chỉ còn mình tôi. Tôi vẫn nhớ bố tôi đã răn dạy rằng: “Bố mẹ không có của cải để lại cho con. Cả làng ta không ai học lên được cấp 3, vì thế con cố gắng mà học”. Năm 1959, tôi vinh dự được cử đi học ở Liên Xô.

- Vì sao giáo sư chọn triết học, ngành học mà thời điểm đó vẫn còn khá xa lạ ở Việt Nam?

- Khi được phân ngành, thú thực lúc đó tôi chưa biết triết học là gì. Khi đào tạo ngoại ngữ chuẩn bị đi Liên Xô học, cô giáo người Nga khi biết tôi được cử đi học triết học đã vui mừng và làm ra dấu biểu hiện chỉ những người học ngành này thường có cái "đầu to". Điều đó làm tôi rất phấn khích. Tôi bắt đầu tìm sách và mường tượng ra triết học khi đọc cuốn “Vũ trụ quan” của GS Trần Văn Giàu.

Sau khi học đại học hết năm thứ tư tại Trường Đại học Quốc gia Lomonosov (Liên Xô), chàng trai Nguyễn Trọng Chuẩn ngày đó được chuyển về giảng dạy ở Khoa Văn học của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội). Điều may mắn nhất của ông là được học tập ở môi trường giáo dục chất lượng, được làm việc với những giáo sư, nhà khoa học hàng đầu của nước nhà như GS Hoàng Xuân Nhị, GS Hà Minh Đức, GS Lê Đình Kỵ, GS Phan Cự Đệ... và được tạo cơ hội để thỏa sức tìm tòi, nghiên cứu khoa học.

Dành trọn tâm sức cho nền triết học nước nhà

Khi chuyển sang công tác tại Viện Triết học (Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam), nay thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, năm 1968, ông tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy lĩnh vực triết học và nghiên cứu ngành sinh học. Năm 1975, ông bảo vệ thành công luận văn sinh học nghiên cứu về di truyền tế bào người và được hội đồng đánh giá xuất sắc, đạt điểm 10. Dù vậy, chuyên ngành sinh học vẫn để lại cho ông sự nuối tiếc. “Khi tốt nghiệp đại học khoa sinh học, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội muốn giữ tôi lại làm nghiên cứu sinh. Chỉ cần hai năm nữa là tôi có thể bảo vệ luận văn Phó tiến sĩ về đề tài bệnh đần (L.Down) ở Việt Nam, đề tài thuộc dạng rất mới ở nước ta thời điểm đó. Tiếc rằng vì lý do khách quan, tôi đã không được tiếp tục làm nghiên cứu sinh chuyên ngành sinh học. Nếu có cơ hội bảo vệ luận văn Phó tiến sĩ chuyên ngành sinh học, tôi tự tin sẽ có đóng góp nhiều hơn cho ngành triết học, y-sinh học của Việt Nam", GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn cho biết.

Với trí tuệ mẫn tiệp, tính tình gần gũi, ông vẫn thường được nhiều học trò xin ý kiến về các vấn đề khác nhau trong cuộc sống và công việc. PGS, TS Bùi Văn Dũng, Bí thư Đảng ủy, Hiệu trưởng Trường Đại học Hồng Đức nói về người thầy Nguyễn Trọng Chuẩn bằng tất cả sự kính trọng: "Thầy Chuẩn như người cha thứ hai đã giúp tôi vững vàng về tri thức, trang bị cho tôi phương pháp nghiên cứu và giảng dạy triết học. Tôi đã học ở thầy về tinh thần học hỏi, niềm đam mê triết học, sự kiên nhẫn, lòng tôn trọng và sự khiêm tốn, tính trách nhiệm xã hội, sự quan tâm đến các đồng nghiệp và các thế hệ học trò".

Trong suốt cuộc đời nghiên cứu và đào tạo của mình, GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn đã dành trọn tâm sức cho nền triết học nước nhà. Từ giữa những năm 70 của thế kỷ 20, ông là người nêu ra rất sớm những ý kiến về các vấn đề môi trường và bảo vệ môi trường ở nước ta trong quá trình công nghiệp hóa mà ngày nay đang là vấn đề cấp bách; về vai trò động lực của dân chủ, của khoa học và công nghệ, của nguồn nhân lực, của văn hóa và các giá trị truyền thống trong sự phát triển xã hội; về việc cần để đảng viên làm kinh tế tư nhân; về con người; về toàn cầu hóa và những vấn đề toàn cầu; về sự phát triển xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam... Ông đề cao việc nhận thức lại cho đúng và cho trúng những quan điểm của các nhà kinh điển Chủ nghĩa Mác qua những giai đoạn sáng tạo khác nhau của các ông và sự cần thiết đặc biệt phải dịch lại cho thật đúng một số luận điểm quan trọng trong các tác phẩm của K.Marx, F.Engels và V.I.Lenin; từ đó xác định cho đúng về sự phát triển xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam.

Trong hơn 50 năm qua, GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn đã có 90 cuốn sách, giáo trình viết riêng, viết chung, chủ biên, đồng chủ biên được in ở trong nước và nước ngoài; cùng với hơn 200 bài báo trên các tạp chí khoa học trong nước và nước ngoài. Đặc biệt, đối với người học, ông luôn nhấn mạnh về tầm quan trọng của lịch sử triết học, về sự cần thiết phải nghiên cứu lịch sử triết học, coi đó là nền tảng để rèn luyện và phát triển tư duy, lý luận khoa học của Đảng. Gần đây nhất, tác phẩm “Coi trọng liêm sỉ, biết giữ thể diện và uy tín trước dân là trách nhiệm chính trị của cán bộ, đảng viên hiện nay” của ông đoạt giải A Cuộc thi viết "Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới" lần thứ 4 (2024-2025) do Báo Quân đội nhân dân phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức.

Ở tuổi 86, dù mang trong mình 3 stent hỗ trợ tim mạch, nhưng niềm vui của GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn là được đọc và nghiên cứu mỗi ngày. Khi được hỏi về kế hoạch nghiên cứu phía trước, ông nở nụ cười hiền hậu, nói: “Tôi may mắn được các trường đại học lớn mời giảng dạy; được các báo, tạp chí lớn đặt viết bài. Nhiều khi đã lên giường chuẩn bị ngủ, tôi vẫn bật dậy để lấy giấy bút ghi lại điều gì đó mình vừa nghĩ ra. Còn sức là tôi còn đọc, còn nghiên cứu, còn đóng góp sức lực cho nền triết học nước nhà nói riêng và sự nghiệp bảo vệ lý luận khoa học của Đảng nói chung”.

GS, TS Nguyễn Trọng Chuẩn đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Ba (năm 1984), Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 2008) và được các bộ, ngành tặng: Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp khoa học và công nghệ, Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp giáo dục và đào tạo, Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp xuất bản sách chính trị, lý luận, pháp luật của Đảng và Nhà nước.