Tuồng cổ trên đất làng Kim Sơn

Bà Nguyễn Thị Miên, Chủ nhiệm CLB hát tuồng và trống hội Kim Sơn.

Nếu ví vùng đất Hoằng Hóa như một “bảo tàng” văn hóa nghệ thuật truyền thống thì tuồng cổ làng Kim Sơn (xã Hoằng Kim) đã và đang khẳng định giá trị, sức sống bền bỉ với những nét đặc sắc rất riêng.

Kim Sơn là một trong 4 ngôi làng thuộc xã Hoằng Kim, huyện Hoằng Hóa. Làng có núi Kim Sơn nằm ở phía Tây, sông Trà Giang nằm về phía bắc, họa nên bức tranh phong cảnh làng quê thanh bình, hữu tình. Các thế hệ cháu con của làng không chỉ biết hăng say lao động, tạo nên những giá trị vật chất mà cùng nhau vun đắp, gìn giữ giá trị lịch sử - văn hóa độc đáo. Trong đó, tuồng cổ được xem là biểu tượng đẹp của văn hóa làng, xã, là niềm tự hào, món ăn tinh thần không thể thiếu, in đậm trong tâm khảm mỗi người dân nơi đây.

Bà Nguyễn Thị Miên (63 tuổi, ở thôn Kim Sơn, xã Hoằng Sơn) không biết tuồng cổ đã hình thành ở làng mình tự bao giờ. Nhưng từ khi còn nhỏ, bà đã theo chân người lớn đi xem hát tuồng. Tiết tấu tiếng trống chầu, hình ảnh những “kép đen”, “kép đỏ” trong trang phục độc đáo, hát hay, diễn giỏi là điểm nhấn thu hút đông đảo người dân quanh vùng đến với làng Kim Sơn vào mỗi dịp lễ, tết.

“Làng Kim Sơn đã từng có phường tuồng hoạt động sôi nổi, hăng hái, say mê. Trên địa bàn Hoằng Hóa lúc bấy giờ cũng có nhiều phường tuồng, phường chèo, nhưng hễ nhắc đến tuồng cổ là nhiều người nhớ ngay đến làng Kim Sơn chúng tôi. Các trích đoạn, vở diễn tuồng được yêu thích thường được biểu diễn lúc bấy giờ là: Sơn Hậu, Đào Tam Xuân loạn trào, Mã Long Mã Phụng”, bà Miên cho biết.

Về lịch sử hình thành và phát triển của các phường tuồng, phường chèo trên mảnh đất Hoằng Hóa nói chung, sách “Địa chí Văn hóa Hoằng Hóa” ghi chép lại: “Các phường tuồng và chèo ở Hoằng Hóa được hình thành, ban đầu là do sự ham thích và tự nguyện của cá nhân”, “đều mang tính chất nghiệp dư”, “người ta say sân khấu nghệ thuật, chứ không lấy sân khấu nghệ thuật làm kế sinh nhai”.

Thời gian biến thiên, thế sự xoay vần, cũng giống như nhiều giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống khác, tuồng cổ trên đất làng Kim Sơn từng có thời gian bị mai một. Không còn những đêm diễn cả làng náo nức đến xem, sân đền vắng tiếng trống chầu trong những dịp lễ, tết; những “kép đen”, “kép đỏ” không còn cất cao tiếng hát...

Khi đất nước bước vào công cuộc đổi mới, nhằm đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa - văn nghệ, làm phong phú thêm đời sống tinh thần của Nhân dân, đội tuồng cổ của xã được thành lập, từ đó từng bước làm sống dậy loại hình sân khấu truyền thống này. Bà Miên hồi tưởng lại: "Thấy tôi có năng khiếu, lại chịu khó, ham học hỏi nên năm 2001 các cụ cao niên đã đến động viên, đưa vào tham gia tập luyện và biểu diễn trong đội tuồng. Tại đây, tôi được các cụ tận tình chỉ dạy, từ các lối hát xướng đến cách biểu diễn sao cho “có bộ”, hòa quyện cùng âm nhạc”.

Năm 2013, Câu lạc bộ (CLB) hát tuồng và trống hội Kim Sơn được thành lập, bà Miên là chủ nhiệm CLB. Được biết, thời điểm ban đầu, CLB có 18 thành viên, đến nay đã mở rộng lên 30 thành viên, chủ yếu là nữ, độ tuổi từ 50 - 65. CLB thành lập trên tinh thần tự nguyện, duy trì sinh hoạt định kỳ mỗi tháng 1 lần. Mặc dù CLB hoạt động trong bối cảnh còn nhiều khó khăn, thiếu trang phục, đạo cụ... nhưng các thành viên đều nhiệt tình, hăng hái tham gia. Với họ, CLB là mái nhà chung để chia sẻ tình yêu, niềm đam mê và đóng góp sức mình để giữ gìn, lan tỏa hơn nữa nét đẹp, giá trị của tuồng cổ Kim Sơn. Khi có chương trình, sự kiện, các thành viên CLB lại rôm rả tụ họp, say sưa tập luyện suốt cả tuần, có khi cả nửa tháng.

Theo dòng chảy thời gian, tuồng cổ vẫn luôn được các thế hệ người dân làng Kim Sơn bảo tồn và phát huy. Ảnh: Thanh Quý (CTV)

Không dừng lại ở đó, CLB còn tổ chức nhiều buổi giao lưu, tập luyện cho lứa tuổi thanh, thiếu nhi trong làng để khơi dậy niềm đam mê nghệ thuật tuồng nói riêng, nghệ thuật truyền thống nói chung nhằm tạo nguồn kế cận.

“Nhìn chung các cháu rất thích thú, hào hứng tham gia, nhiều cháu có năng khiếu, chịu khó học hỏi, tập luyện, nên đã có thể biểu diễn được tuồng cổ”, bà Miên chia sẻ.

Kể từ khi khôi phục lại đến nay, tuồng cổ làng Kim Sơn không ngừng phát triển. Vượt ra khỏi khuôn khổ làng xã, mỗi lần tham gia phục vụ tại các sự kiện chính trị hay các đợt giao lưu, hội diễn, tuồng cổ Kim Sơn luôn ghi đậm dấu ấn trong lòng khán giả.

Nhìn lại hành trình của tuồng cổ làng Kim Sơn, từ xưa cho đến nay các thế hệ người dân nơi đây - những người nông dân chân lấm tay bùn vốn chỉ quen việc đồng áng nhưng luôn giữ được ngọn lửa đam mê, nhiệt huyết, luôn nêu cao tinh thần, trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống quê hương.

Bài và ảnh: Thảo Linh