UNESCO ghi nhận Việt Nam là điểm sáng của khu vực trong phát triển trí tuệ nhân tạo

Báo cáo đánh giá Việt Nam là một trong những quốc gia năng động và quyết đoán nhất khu vực Đông Nam Á trong phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), hướng tới một hệ sinh thái công nghệ đổi mới, bền vững và có trách nhiệm.

Báo cáo RAM của UNESCO được xây dựng dựa trên Khuyến nghị toàn cầu năm 2021 về Đạo đức Trí tuệ Nhân tạo, đánh giá toàn diện hệ sinh thái AI của Việt Nam trên 5 khía cạnh: khung pháp lý, hòa nhập xã hội - văn hóa, khoa học - giáo dục, kinh tế và nguồn nhân lực, cùng hạ tầng kỹ thuật - đổi mới sáng tạo.

Theo UNESCO, Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến quan trọng, thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược và sự quyết tâm của Chính phủ trong phát triển trí tuệ nhân tạo. Nhiều nghị quyết, chiến lược và đề án quốc gia về AI đã được ban hành, trong đó nhấn mạnh việc thúc đẩy chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước, tạo nền tảng cho đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ trong mọi lĩnh vực.

Báo cáo ghi nhận, chỉ trong hơn một thập kỷ, Việt Nam đã vươn từ vị trí 134 lên thứ 26 thế giới về công bố khoa học trong lĩnh vực AI - một bước tiến được UNESCO đánh giá là “ấn tượng và bền vững”.

Đồng thời, Việt Nam cũng là một trong những quốc gia đầu tiên trong khu vực đạt mức “Rất cao” trong Chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc (năm 2024), nhờ hạ tầng viễn thông, Internet và di động phát triển mạnh mẽ, góp phần thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và đô thị.

Việt Nam hiện có thế mạnh về năng lực Toán học và Khoa học trong khu vực, cùng mức độ tin tưởng cao của người dân đối với dữ liệu và công nghệ do Nhà nước quản lý, đây được xem là điều kiện thuận lợi để thúc đẩy phát triển AI theo hướng nhân văn và có trách nhiệm.

Tuy nhiên, UNESCO cũng chỉ ra rằng liên thông dữ liệu giữa các ngành và cơ quan quản lý vẫn cần được đẩy mạnh hơn nữa, đồng thời khuyến nghị Việt Nam tích hợp các yếu tố văn hóa, môi trường và xã hội như quản lý năng lượng, rác thải điện tử và bảo tồn ngôn ngữ vào chiến lược AI trong tương lai, nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững và hài hòa giữa công nghệ và con người.

Báo cáo RAM khuyến nghị Việt Nam cần tích hợp sâu hơn các nguyên tắc đạo đức vào Chiến lược quốc gia về AI và khung pháp luật liên quan, đồng thời xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật - đạo đức phù hợp với thực tiễn quốc gia.

UNESCO cũng đề xuất thành lập Ủy ban Đạo đức AI Quốc gia nhằm điều phối chính sách, giám sát và thúc đẩy chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm giữa khu vực công và tư. Ngoài ra, việc đầu tư phát triển các trung tâm dữ liệu quy mô lớn và trung tâm đổi mới sáng tạo AI được coi là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư công nghệ cao.

Trong lĩnh vực giáo dục, UNESCO nhấn mạnh cần đưa giáo dục đạo đức AI vào đào tạo cán bộ và chương trình học STEM, đồng thời phát triển nhân lực AI gắn với giá trị đạo đức, tính bao trùm và trách nhiệm xã hội. Tổ chức này cũng khuyến khích Việt Nam thúc đẩy các ứng dụng AI do cộng đồng dẫn dắt trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa, ngôn ngữ, và bảo vệ môi trường, qua đó khẳng định vai trò của AI như một công cụ phục vụ con người và sự phát triển bền vững.

Ông Jonathan Wallace Baker - Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam, phát biểu tại Lễ công bố Báo cáo RAM

Phát biểu tại lễ công bố, ông Jonathan Wallace Baker - Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam đánh giá cao cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong phát triển trí tuệ nhân tạo lấy con người làm trung tâm. Ông nhận định, Việt Nam đã xác lập định hướng chính sách rõ ràng, thể hiện qua Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị, coi AI và chuyển đổi số là động lực then chốt của tăng trưởng kinh tế.

Bên cạnh đó, Luật Công nghiệp Công nghệ số (2025) - lần đầu tiên có một chương riêng về Trí tuệ Nhân tạo cùng các văn bản pháp lý về an ninh mạng, dữ liệu mở, bảo vệ dữ liệu cá nhân và điện toán đám mây, đã tạo nên nền tảng pháp lý vững chắc cho phát triển AI tại Việt Nam.

UNESCO cũng ghi nhận Việt Nam đã tích cực đưa AI vào giáo dục và đào tạo nhân lực. Hiện nay, hơn 50 trường đại học trong nước đã mở ngành học hoặc chương trình liên quan đến AI, trong đó 18 trường đào tạo chuyên sâu về Trí tuệ nhân tạo và Khoa học dữ liệu.

Tuy nhiên, nguồn nhân lực chất lượng cao vẫn còn hạn chế, khi cả nước mới có khoảng 7.000 chuyên gia AI, trong đó 300 tiến sĩ và sau tiến sĩ, 5.000 kỹ sư - thấp hơn nhiều so với nhu cầu thực tế của nền kinh tế số.

Theo UNESCO, Việt Nam cần xây dựng Chiến lược quốc gia toàn diện về phát triển nhân lực AI, chú trọng đào tạo lại (reskilling), nâng cao kỹ năng (upskilling) và hỗ trợ nghề nghiệp, giúp người lao động sẵn sàng thích ứng với thị trường lao động trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

UNESCO bàn giao Báo cáo RAM cho Việt Nam

Báo cáo RAM do nhóm chuyên gia liên ngành thực hiện từ tháng 8/2024 đến tháng 8/2025, dưới sự điều phối của Bộ Khoa học và Công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật của UNESCO và tài trợ của Liên minh châu Âu (EU). Quá trình nghiên cứu bao gồm khảo sát, phỏng vấn và tham vấn sâu với các cơ quan nhà nước, tổ chức tư nhân, chuyên gia độc lập và cộng đồng công nghệ.

Theo ông Jonathan Wallace Baker, việc công bố Báo cáo RAM không chỉ giúp Việt Nam có cơ sở dữ liệu khoa học cho hoạch định chính sách AI, mà còn khẳng định vai trò và uy tín quốc tế của Việt Nam trong việc xây dựng một hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo an toàn, nhân văn và bền vững.

UNESCO đánh giá, Việt Nam đang trở thành điểm sáng của khu vực Đông Nam Á trong phát triển trí tuệ nhân tạo - một quốc gia năng động, có tầm nhìn dài hạn và cam kết mạnh mẽ với các giá trị đạo đức toàn cầu, hướng đến mục tiêu phát triển công nghệ “lấy con người làm trung tâm”, vì một tương lai số bền vững, bao trùm và thịnh vượng.

Nguyễn Sơn