Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong sản xuất nông nghiệp tại Lâm Đồng

Phó Thủ tướng Chính phủ Bùi Thanh Sơn thăm Viện nghiên cứu hạt nhân, thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

Chiến lược này tích hợp vào Kế hoạch phát triển khoa học công nghệ (KH&CN) đến 2030, hướng tới nền nông nghiệp hiện đại, an toàn và bền vững.

Công nghệ hạt nhân mở bước tiến cho nông nghiệp

Theo số liệu của Viện Nghiên cứu hạt nhân, Việt Nam hiện đứng thứ 8 thế giới về số lượng giống đột biến cây trồng được công bố, với 80 giống đã đưa vào sản xuất, gồm: 55 giống lúa, 15 giống đậu tương, 3 giống hoa, 2 giống ngô cùng một số giống cây ăn quả và cây trồng khác.

Nhiều giống trong số này có nguồn gốc từ các thí nghiệm chiếu xạ được thực hiện ngay tại các nguồn chiếu xạ dùng nguồn Co-60 của Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt - một trong những trung tâm nghiên cứu về lĩnh vực hạt nhân lâu đời nhất cả nước.

Giống lúa tám thơm hạt dài và bầu được chiếu xạ tại Viện Nghiên cứu hạt nhân (1999), chọn lọc tới M4-M6 tại Sóc Trăng (2000 - 2002) làm nguyên liệu cho lai phức hợp lúa thơm lức đỏ (ST3 đỏ) giàu sắt và các dòng thơm đặc sản

Trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng hiện có 675 nhân lực đang làm việc trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử và an toàn bức xạ, gồm: 2 PGS, 15 TS, 79 Th.S và gần 600 kỹ sư, cử nhân, đủ khả năng tiếp nhận và làm chủ công nghệ tiên tiến trong lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng khoa học và công nghệ hạt nhân.

Riêng tại Lâm Đồng, công nghệ bức xạ đã góp phần tạo ra nhiều giống cây trồng có giá trị kinh tế cao. Nổi bật là nhóm giống cúc Tiger vàng, Viking, Kim vàng, Nút hồng… được xử lý bằng tia gamma và neutron (tia gamma liều 10-15 Gy hoặc neutron nhanh liều 10 Gy). Các giống cây trồng này hiện được nông dân Đà Lạt canh tác ổn định và trở thành sản phẩm chủ lực của ngành hoa địa phương.

Chọn tạo giống hoa đột biến

Một thành tựu khác là giống bưởi đường lá cam LĐ4 không hạt, được chiếu xạ và chọn lọc tại Đà Lạt, đã được Cục Trồng trọt công nhận chính thức và đưa vào sản xuất giống.

Các giống khác như: Dứa Cayenne LĐ2; bưởi Năm Roi ít hạt và không hạt; thanh long, cam mật, cam sành không hạt cũng đang được sử dụng rộng rãi, không chỉ tại Lâm Đồng mà còn lan tỏa đến các tỉnh khu vực phía Nam.

Giống Bưởi đường lá cam LĐ4 không hạt được tạo ra từ chiếu xạ gamma được Cục Trồng trọt công nhận (theo Quyết định số 242/QĐ/TT-CCN ngày 19/05/2011)

Bên cạnh chọn tạo giống, công nghệ hạt nhân còn mang lại lợi ích thiết thực trong bảo quản và canh tác. Kỹ thuật chiếu xạ khử trùng giúp kéo dài thời gian bảo quản nông sản, giảm tổn thất sau thu hoạch lên đến 20 - 40%, đáp ứng tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường Mỹ, EU và Nhật Bản.

Công tác nghiên cứu của các kỹ sư tại Viện nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt

Công nghệ bức xạ còn giúp Viện phát triển nhiều chế phẩm nông nghiệp có giá trị ứng dụng cao như T&D (kích thích tăng trưởng cây trồng, đăng ký số 189/06 RR năm 2006), Olicide (trị nấm bệnh, đăng ký 68/05 ECR năm 2005 và 2617/CNĐKT-BVTV năm 2015), nano chitosan, nano selenium.

Những chế phẩm này từng đoạt Giải thưởng Bông lúa vàng Việt Nam, hỗ trợ giảm sử dụng hóa chất trong sản xuất, góp phần nâng cao năng suất và an toàn môi trường.

Nhân giống in vitro

Song song đó, tỉnh cũng đẩy mạnh ứng dụng kỹ thuật đồng vị bền trong nghiên cứu dinh dưỡng và quy trình canh tác. Các đánh giá tại thực địa cho thấy công nghệ này giúp giảm 20 - 40% lượng phân bón, tối ưu sử dụng nước và hỗ trợ tăng năng suất cây trồng - nền tảng quan trọng cho sản xuất nông nghiệp bền vững.

Trung tâm kỹ thuật hạt nhân hàng đầu Việt Nam

Trong dòng chảy đổi mới ấy, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt đóng vai trò trung tâm, không chỉ nghiên cứu mà còn đào tạo nguồn nhân lực.

Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

Với kế hoạch giai đoạn 2026 - 2030, Viện đặt mục tiêu tạo ít nhất 1-2 giống mới mỗi năm đưa vào sản xuất đại trà. Trong đó, tập trung vào cây lương thực, công nghiệp, ăn quả, dược liệu và hoa cắt cành, đặc biệt ưu tiên giống thích ứng biến đổi khí hậu, không hạt và có hoạt tính sinh học cao.

Ông Cao Đông Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, khẳng định: Quyết tâm này, không chỉ là cam kết mà còn là tầm nhìn chiến lược, nhấn mạnh sự kết hợp giữa kỹ thuật hạt nhân và công nghệ sinh học hiện đại như chỉnh sửa gen, đánh dấu gen để đẩy nhanh quá trình chọn tạo giống.

Song song đó, công tác quản lý nhà nước đóng vai trò then chốt để đảm bảo ứng dụng an toàn và hiệu quả.

Bà Mai Thị Nga, Phó Giám đốc Sở KH&CN Lâm Đồng, nhấn mạnh: "Sở sẽ tập trung hoàn thiện quản lý nhà nước về ứng dụng năng lượng nguyên tử theo phân cấp của Bộ KH&CN, bao gồm: Cấp phép, giám sát và thanh tra các hoạt động sử dụng thiết bị chiếu xạ, nguồn phóng xạ. Chúng tôi đẩy mạnh chuyển đổi số để giám sát tập trung, minh bạch, kịp thời, đáp ứng các yêu cầu về an toàn bức xạ của IAEA, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho con người và môi trường".

Sở KH&CN cũng đưa ra những định hướng cụ thể với ba nhóm chiến lược lớn đến năm 2030 là: Hoàn thiện quản lý an toàn bức xạ; đầu tư hạ tầng phòng thí nghiệm và các thiết bị chiếu xạ tại chỗ; thúc đẩy ứng dụng vào chọn tạo giống, bảo quản nông sản và nghiên cứu đồng vị bền.

Ứng dụng năng lượng nguyên tử trong nông nghiệp tại Lâm Đồng không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà còn là biểu tượng của khát vọng đổi mới, của nỗ lực tái cấu trúc nền nông nghiệp Việt Nam theo hướng hiện đại và bền vững.

Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

Với sự đồng thuận từ Trung ương đến địa phương, sự vào cuộc mạnh mẽ của các nhà quản lý, khoa học và doanh nghiệp, Lâm Đồng đang từng bước định hình tương lai nông nghiệp Việt Nam, nơi công nghệ vì hòa bình trở thành trụ cột của phát triển xanh, hiệu quả và bền vững.

Ánh Nguyệt