Ứng phó với thời tiết cực đoan

Nói về vấn đề ngập lụt tại Hà Nội, lãnh đạo UBND TP cho hay, Thủ đô chưa bao giờ đối mặt “thiên tai kép”, bão chồng bão, lượng mưa đặc biệt lớn đến như vậy. Thiên tai quy mô quá lớn, diễn biến quá nhanh khiến các lực lượng gần như không thể tiếp cận nhau trong thời điểm đó nên “chúng ta bị động từ khâu dự báo đến tổ chức ứng phó”. Một trong những nguyên nhân khác là hầu như tất cả sông, hồ những năm qua tại Hà Nội không được nạo vét. Không phải TP không biết cách làm hay không có tiền, mà vì không có chỗ chôn lấp bùn thải theo quy định.

Ở góc nhìn bao quát một số địa phương, trả lời báo chí mới đây, một chuyên gia, đồng thời là lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu Thủy văn và Hải văn (Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu) cũng đã có những lý giải sâu sắc và đề xuất giải pháp ứng phó.

Về nguồn cơn, trận mưa lũ vừa qua là kết quả của hình thái thời tiết cực đoan hiếm thấy, hoàn lưu rất mạnh đã tương tác với một vùng hội tụ gió trên cao, gây ngưng tụ mạnh và hình thành những trận mưa cực lớn. Chỉ trong vài ngày, cơ quan khí tượng đã ghi nhận 20 kỷ lục về mưa; khiến lũ lên rất nhanh, vượt mức lịch sử. Điều này cho thấy tính cực đoan của thời tiết ngày càng rõ rệt và gây hậu quả ngày càng lớn.

Về công trình phòng, chống, hệ thống đê điều ở một số nơi đã được xây từ hàng chục đến cả trăm năm trước, chỉ có thể chống lại các trận lũ thường xảy ra với tần suất tương đối cao, khoảng từ 1% đến dưới 10% (tức là trung bình 10 - 100 năm mới có một trận lũ lớn). Hiện hệ thống đê điều không đủ sức bảo vệ với các trận mưa lũ đặc biệt lớn. Hệ thống hồ điều hòa nơi bị thu hẹp, nơi không được nạo vét, nên không phát huy hết tác dụng.

Phải làm gì trước thực trạng này? Chuyên gia cho rằng, việc gia cố, nâng cấp đê là cần thiết, nhưng cũng không thể cứ xây đê cao mãi hay tôn cao, hay thay đổi hoàn toàn quy hoạch các khu đô thị đã có. Cần nhóm giải pháp tổng thể, từ tu sửa, củng cố hệ thống đê điều; nạo vét sông ngòi; mở rộng hệ thống thoát nước đô thị; ngăn chặn việc lấn chiếm lòng sông, hành lang thoát lũ; quy hoạch thêm các khu vực có thể chứa, trữ hoặc phân lũ theo đặc thù từng lưu vực sông để giảm áp lực cho hệ thống chính. Với giải pháp phi công trình, là trồng thêm rừng ở đầu nguồn, giữ gìn các vùng thoát lũ tự nhiên, có các tiêu chuẩn thiết kế mới; tăng cường chất lượng công tác dự báo thời tiết…

Một ý kiến khác đáng lưu ý, là xem xét quan điểm “sống chung với thời tiết cực đoan”. Lượng mưa, mức độ lũ những năm gần đây có lúc đã vượt khả năng chống đỡ của con người và các công trình hiện có. Vì vậy, các địa phương cần chuẩn bị các kịch bản ứng phó khẩn cấp, có các biện pháp chủ động phòng tránh, các địa điểm sơ tán… để hạn chế thấp nhất những thiệt hại về người và của nếu như có tình huống xảy ra.

Huỳnh Ngọc Hiếu