Ưu tiên 'cứu' doanh nghiệp trước thềm phá sản

Nếu có giải pháp phục hồi kịp thời, doanh nghiệp hoàn toàn có thể tránh được nguy cơ phá sản

Doanh nghiệp “hồi sinh” trước nguy cơ phá sản

Năm 2012, Công ty cổ phần Thủy sản Bình An (Bianfishco) của “đại gia thủy sản” Phạm Thị Diệu Hiền vỡ nợ hơn 1.000 tỷ đồng, khiến nhiều nông dân bức xúc quây kín nhà máy. Nếu đến hạn cam kết mà Bianfishco không trả được nợ, nhà máy sẽ buộc phải giao cho nông dân - những người không có kinh nghiệm tái cấu trúc doanh nghiệp - để “lấy được gì thì lấy”.

Sau đó, Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB) do ông Đỗ Quang Hiển làm Chủ tịch Hội đồng quản trị tham gia tái cấu trúc Bianfishco thông qua việc mua 50% cổ phần của Công ty này; đồng thời, ông Hiển và một số lãnh đạo SHB trực tiếp tham gia quản trị doanh nghiệp. Trên thực tế, SHB tham gia tái cơ cấu Bianfishco là do ngân hàng này nhận sáp nhập Habubank – khi đó đang sở hữu và nhận ủy quyền lên tới 50% giá trị cổ phần của Bianfishco).

SHB đã “bơm” hơn 400 tỷ đồng để trả nợ cho nông dân và tái cấu trúc nhà máy. Sau hai năm, Bianfishco ổn định sản xuất, quay lại xuất khẩu, tạo việc làm cho hơn 1.000 công nhân và giúp hàng ngàn nông dân có đầu ra ổn định cho thủy sản.

Đầu năm 2018, thương vụ Tập đoàn Ô tô Trường Hải (THACO) mua lại mảng nông nghiệp của Công ty cổ phần Hoàng Anh Gia Lai (HAG), cụ thể là cổ phần tại Công ty cổ phần Nông nghiệp Quốc tế Hoàng Anh Gia Lai (HNG), cũng gây chú ý. Thời điểm đó, tổng nợ của HNG lên tới 22.129 tỷ đồng, trong khi vốn điều lệ chỉ 7.671 tỷ đồng. Công ty mất thanh khoản nghiêm trọng, không trả được nợ đến hạn, 100% vườn cọ dầu bỏ hoang, hơn 50% diện tích cao su còi cọc do không còn kinh phí chăm sóc.

Việc THACO mua 35% cổ phần HNG (tương đương 3.890 tỷ đồng) và triển khai hàng loạt biện pháp tái cơ cấu - gồm cho vay 1.703 tỷ đồng, mua 22.462 ha đất với giá 7.623 tỷ đồng, đồng thời thông qua công ty con Đại Quang Minh trả nợ thay HAGL Myanmar 6.000 tỷ đồng (công ty con của HAG, giúp HAG có nguồn lực tái cơ cấu HNG) - đã giúp HNG hồi sinh.

Đây chỉ là hai trong nhiều ví dụ cho thấy, nếu có giải pháp phục hồi kịp thời, doanh nghiệp hoàn toàn có thể tránh được nguy cơ phá sản.

Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) lần này tách thủ tục phục hồi ra độc lập, tiến hành trước thủ tục phá sản và quy định chi tiết tại một chương riêng. Theo đó, doanh nghiệp/hợp tác xã có nguy cơ phá sản có thể nộp đơn yêu cầu áp dụng phục hồi độc lập, được hưởng cơ chế hỗ trợ như giãn, hoãn thuế, phí, bảo hiểm, tạm dừng đóng quỹ hưu trí và tử tuất, ưu đãi tín dụng… trong 3 năm, kể từ ngày được tòa án chấp nhận và hội nghị chủ nợ thông qua phương án phục hồi.

Doanh nghiệp đủ điều kiện còn được áp dụng thủ tục phục hồi rút gọn, giúp rút ngắn một nửa thời gian thực hiện. Dự thảo cũng quy định, trường hợp doanh nghiệp/hợp tác xã không phải nộp tạm ứng chi phí phục hồi, phá sản hoặc không còn tiền, tài sản để nộp hoặc còn tài sản nhưng không thể bán để bảo đảm chi phí phục hồi, phá sản, ngân sách nhà nước sẽ tạm ứng, sau đó thu hồi từ việc xử lý tài sản của doanh nghiệp.

Luật sư Nguyễn Thế Truyền, Giám đốc Công ty Luật Hợp danh Thiên Thanh nhận định, việc tách bạch thủ tục phục hồi là bước tiến quan trọng trong cải cách tư pháp, thể hiện tư duy làm luật gần hơn với thị trường. Nếu thủ tục phục hồi được kích hoạt đúng lúc, doanh nghiệp sẽ tránh được nguy cơ “chết oan” do phá sản sớm.

Ông Truyền cho rằng, chính sách này tạo thêm thời gian cho doanh nghiệp “nhìn lại mình”, tự điều chỉnh thông qua thương lượng, huy động tài chính…, như một dạng hòa giải, đối thoại trước phá sản.

Tuy nhiên, vẫn có ý kiến lo ngại doanh nghiệp lợi dụng giai đoạn phục hồi để trục lợi hoặc tẩu tán tài sản. Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) đề nghị, quy định rõ cơ chế tái cấp vốn, giãn nợ, khoanh nợ, đồng thời tăng cường vai trò của chủ nợ, tổ chức tín dụng và cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước (tòa án, thuế, bảo hiểm xã hội, ngân hàng…) để vừa hỗ trợ doanh nghiệp, vừa quản lý rủi ro.

Đại biểu Lã Thanh Tân (đoàn Hải Phòng) bổ sung, các biện pháp như khoanh nợ, tạm dừng đóng bảo hiểm phải được cơ quan quản lý chấp thuận bằng văn bản, đồng thời cần nghiên cứu bổ sung quy định tạm hoãn chi trả cổ tức để tránh thất thoát tài sản.

Phục hồi không thành mới tiến hành phá sản

Năm 2024, có hơn 100.000 doanh nghiệp ngừng hoạt động có thời hạn, trong đó 24.000 doanh nghiệp quay lại thị trường, còn 76.000 doanh nghiệp xin giải thể - trong số này, hơn 21.000 doanh nghiệp đã hoàn tất thủ tục. Câu hỏi đặt ra là, chỉ trong một năm, hơn 54.000 doanh nghiệp không biết đã đi đâu?

Luật Phá sản 2014 bộc lộ nhiều hạn chế, khiến nhiều doanh nghiệp ngừng hoạt động nhưng không thể phá sản, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến quyền lợi các bên liên quan.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, trước đây, phá sản thường bị hiểu theo nghĩa tiêu cực, “nộp đơn phá sản như viết đơn xin chết”. Luật sửa đổi lần này ưu tiên phục hồi, chỉ khi phục hồi không thành mới tiến hành phá sản, qua đó bảo vệ doanh nghiệp, chủ nợ, khách hàng và nền kinh tế.

Luật sư Nguyễn Thế Truyền lưu ý, điểm mới quan trọng giúp rút ngắn thời gian phá sản là quy định tòa án đang thụ lý vụ việc phá sản có trách nhiệm giải quyết tất cả các tranh chấp phát sinh trong quá trình phá sản, cho phép xử lý tài sản doanh nghiệp trước khi mở hội nghị chủ nợ, thậm chí bán chỉ định không qua đấu giá nhằm tránh hư hỏng do thi hành án kéo dài. Ngân sách tạm ứng chi phí phá sản cũng là điểm sáng, bởi đa phần doanh nghiệp phá sản không còn khả năng tài chính. Ngoài ra, quản tài viên được quyền đề xuất biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn việc tẩu tán tài sản.

Tuy vậy, nhiều ý kiến vẫn băn khoăn về hiệu quả thực thi. Đại biểu Phan Đức Hiếu (đoàn Hưng Yên) cho rằng, quy định về đối tượng nộp đơn phá sản còn chưa chặt chẽ, dễ bị lạm dụng. Ví dụ, chủ nợ hoặc đối thủ cạnh tranh có thể lợi dụng quyền nộp đơn để ảnh hưởng đến hình ảnh doanh nghiệp dù khoản nợ nhỏ; ngược lại, doanh nghiệp thực sự mất khả năng thanh toán lại không tự nộp đơn, cố tình trì hoãn để tẩu tán tài sản, gây thiệt hại cho chủ nợ. Do đó, cần ràng buộc nghĩa vụ chặt chẽ và quy định rõ thời gian, điều kiện nộp đơn.

Trường hợp Công ty cổ phần Tập đoàn Đức Long Gia Lai (DLG) là ví dụ điển hình. Ngày 9/10/2023, Tòa án nhân dân tỉnh Gia Lai ban hành quyết định mở thủ tục phá sản đối với DLG theo yêu cầu của Công ty cổ phần Lilama 45.3, dù khoản nợ của Lilama chỉ chiếm 0,14% tổng tài sản. Trong khi đó, DLG có 20 năm hoạt động, với 30 công ty thành viên và 4 công ty liên kết.

Sau khi DLG khiếu nại, giải thích việc chậm thanh toán do thi hành án kéo dài, chứ không phải mất khả năng thanh toán, thủ tục phá sản được hủy bỏ. Tuy nhiên, doanh nghiệp và cổ đông vẫn chịu thiệt hại lớn khi cổ phiếu bị bán tháo.

Đại biểu Ngô Đông Hải (đoàn Hưng Yên) cũng cảnh báo tình trạng doanh nghiệp “xác sống” che giấu thông tin, kéo dài hoạt động để tẩu tán tài sản. Nếu không ngăn chặn kịp thời, khi doanh nghiệp chính thức phá sản, tài sản không còn gì để xử lý, gây hậu quả nghiêm trọng. Do đó, dự thảo cần quy định rõ thẩm quyền của cơ quan chức năng trong việc khởi động thủ tục phục hồi - phá sản.

Về thẩm quyền giải quyết, dự thảo giao cho tòa án khu vực. Nhiều ý kiến đề nghị, Tòa án nhân dân tối cao sớm hướng dẫn thành lập tòa án chuyên trách về phá sản, đảm bảo triển khai đồng bộ khi luật có hiệu lực.

Minh Minh