Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường: Hành trình tiên phong và khát vọng vươn mình trong kỷ nguyên số

Trong không khí tưng bừng của Đại hội Đảng bộ Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030, mỗi thành viên, đảng viên của Ủy ban như được sống lại những mốc son chói lọi trong chặng đường hình thành và phát triển hơn bốn thập kỷ của Ủy ban. Trong hành trình ấy có dấu ấn của các thế hệ lãnh đạo Ủy ban, những nhà khoa học uyên bác, những cán bộ lão thành, đã dày công vun đắp nên truyền thống vẻ vang.

Mỗi bước tiến của Quốc hội đều in bóng dáng sự tận tụy, trí tuệ của tập thể Ủy ban

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, tiền thân là Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật, được thành lập năm 1981, tại Kỳ họp đầu tiên của Quốc hội Khóa VII. Sự kiện này không chỉ đánh dấu lần đầu tiên Quốc hội có một cơ quan chuyên trách về khoa học - kỹ thuật mà còn phản ánh tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước ta về vai trò của khoa học, công nghệ đối với công cuộc xây dựng, phát triển đất nước.

Thời kỳ đầu, Ủy ban mang tên “Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật”. Nhà cách mạng Bùi Thanh Khiết, Chủ nhiệm Ủy ban đầu tiên đã cùng 24 ủy viên đặt những viên gạch nền móng cho hoạt động giám sát và lập pháp trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật. Từ những năm 1990, chức năng bảo vệ môi trường được bổ sung, Ủy ban chính thức đổi tên thành “Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường”, mở rộng phạm vi hoạt động sang lĩnh vực sinh thái, tài nguyên, ứng phó biến đổi khí hậu, những vấn đề mang tính sống còn trong giai đoạn phát triển mới.

Bí thư Đảng ủy Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trao Quyết định cho Đảng ủy Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường

Xuyên suốt các khóa Quốc hội, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường không ngừng lớn mạnh về tổ chức và chức năng. Với vai trò thẩm tra các dự án luật, pháp lệnh thuộc lĩnh vực khoa học, công nghệ, môi trường, Ủy ban đã giúp Quốc hội ban hành nhiều đạo luật quan trọng như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Công nghệ cao… Đồng thời, Ủy ban thực hiện hiệu quả nhiệm vụ giám sát việc thi hành chính sách pháp luật về KHCN và môi trường, kịp thời kiến nghị hoàn thiện thể chế, góp phần thể chế hóa đường lối của Đảng thành luật pháp của Nhà nước.

Những đóng góp bền bỉ đó gắn liền với các dấu mốc phát triển của Quốc hội Việt Nam, từ thời kỳ bao cấp, đổi mới cho đến giai đoạn hội nhập quốc tế sâu rộng. Mỗi bước tiến của Quốc hội trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, quản trị đất nước đều in bóng dáng sự tận tụy và trí tuệ của tập thể Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường

Dấu ấn qua các thế hệ Chủ nhiệm Ủy ban

Lịch sử Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường được viết nên bởi nhiều thế hệ lãnh đạo tài năng và tâm huyết. Mỗi đồng chí Chủ nhiệm Ủy ban qua các thời kỳ đều là những tấm gương tiêu biểu, để lại dấu ấn chuyên môn và dấu ấn cách mạng sâu đậm:

Ông Bùi Thanh Khiết (1924 - 1984), nhà giáo, nhà cách mạng lão thành - giữ cương vị Chủ nhiệm đầu tiên (1981 - 1984) sau khi Ủy ban được thành lập. Ông từng là Trưởng Ban Khoa giáo Trung ương và Thứ trưởng Bộ Giáo dục, với bề dày kinh nghiệm đã định hình những chuẩn mực đầu tiên cho công tác lập pháp về khoa học kỹ thuật.

Ông Trần Đức Lương (1937 - 2025), Kỹ sư địa chất, làm Phó Chủ nhiệm rồi Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật trong giai đoạn 1984 - 1987. Ở cương vị này, ông góp phần chuẩn bị tiền đề khoa học cho thời kỳ Đổi Mới. Sau này, ông trở thành Ủy viên Bộ Chính trị và giữ chức Chủ tịch nước (1997 - 2006).

Ông Nguyễn Đình Tứ (1932 - 1996), Giáo sư, tiến sĩ Vật lý hạt nhân tầm cỡ quốc tế - làm Chủ nhiệm Ủy ban nhiệm kỳ Quốc hội Khóa VIII (1987 - 1992). Ông nguyên là Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử và sau này là Ủy viên Bộ Chính trị Khóa VIII. Dưới sự dẫn dắt của ông, Ủy ban đã tham mưu Quốc hội ban hành các chính sách khuyến khích nghiên cứu khoa học cơ bản, đặt nền cho ngành công nghiệp hạt nhân và ứng dụng năng lượng nguyên tử hòa bình tại Việt Nam.

Ông Vũ Đình Cự (1936 - 2011), Giáo sư, tiến sĩ Vật lý, được mệnh danh là “nhà thông thái” của giới khoa học Việt Nam - đảm nhiệm cương vị Chủ nhiệm Ủy ban suốt hai Khóa IX và X (1992 - 2002). Ông đồng thời được bầu làm Phó Chủ tịch Quốc hội Khóa X. Với trọng trách đó, ông Vũ Đình Cự đã tích cực tham gia thể chế hóa đường lối của Đảng thành pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là các chính sách và pháp luật về khoa học, công nghệ và môi trường, góp phần đưa khoa học công nghệ thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội trong thập niên 1990.

Ông Hồ Đức Việt (1947 - 2013), Tiến sĩ Toán - Lý, một nhà khoa học trưởng thành từ phong trào Đoàn Thanh niên - giữ cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khóa XI (2002 - 2007). Với sức trẻ và tư duy đổi mới, ông đã lãnh đạo Ủy ban thẩm tra nhiều dự án luật quan trọng về công nghệ thông tin, tài nguyên môi trường trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới. Sau nhiệm kỳ Quốc hội, ông trở thành Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tổ chức Trung ương (2006 - 2011), tiếp tục cống hiến cho sự nghiệp xây dựng Đảng và đào tạo cán bộ cấp chiến lược.

Ông Đặng Vũ Minh, Giáo sư, Viện sĩ, nhà hóa học xuất sắc - làm Chủ nhiệm Ủy ban Khóa XII (2007 - 2011). Ông từng là Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, với kinh nghiệm quản lý khoa học phong phú đã dẫn dắt Ủy ban chủ động đề xuất nhiều chính sách thúc đẩy nghiên cứu triển khai và đổi mới sáng tạo. Dưới sự điều hành của ông, Quốc hội đã thông qua Luật Công nghệ cao năm 2008 và sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ, tạo khung khổ pháp lý khuyến khích phát minh, sáng chế. Năm 2010, khi kết thúc nhiệm kỳ Quốc hội, ông được bầu làm Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), tiếp tục sứ mệnh tập hợp và phát huy đội ngũ trí thức khoa học nước nhà.

Ông Phan Xuân Dũng, Tiến sĩ Khoa học chuyên ngành cơ khí, lãnh đạo Ủy ban trong hai Khóa XIII và XIV, với gần 10 năm (2011 - 2021). Đây là giai đoạn khoa học công nghệ phát triển như vũ bão trước làn sóng Cách mạng Công nghiệp 4.0. Dưới sự chủ trì của ông, Ủy ban đã góp phần tích cực hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về khoa học - công nghệ, bảo vệ môi trường, đóng góp quan trọng vào phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong 5 năm qua. Cuối năm 2020, ghi nhận những đóng góp đó, ông được tín nhiệm bầu làm Chủ tịch VUSTA Khóa VIII, tiếp tục sứ mệnh kết nối giữa giới khoa học với các cơ quan hoạch định chính sách.

Ông Lê Quang Huy, Tiến sĩ Công nghệ thông tin, trưởng thành từ Ủy ban và được bầu làm Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường từ tháng 4/2021 đến nay. Chỉ riêng công tác Lập pháp, trong nhiệm kỳ 2020 - 2025, ông đã lãnh đạo Ủy ban chủ trì thẩm tra 18 dự án luật, dự thảo nghị quyết quan trọng trình Quốc hội thông qua với tỷ lệ tán thành trên 90%; tham gia phối hợp thẩm tra trên 100 dự án luật, tờ trình, báo cáo của Chính phủ. Kết quả lập pháp của nhiệm kỳ đã khẳng định sự quyết tâm cống hiến không ngừng nghỉ và năng lực làm việc không giới hạn của tập thể thường trực Ủy ban trong nhiệm kỳ 2020 - 2025.

Khát vọng cống hiến trong kỷ nguyên mới

Bước sang nhiệm kỳ 2025 - 2030, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đang đứng trước vận hội mới để hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia tiên tiến về khoa học công nghệ.

Nghị quyết 57-NQ/TW được ví như “bản thiết kế” cho một kỷ nguyên vươn mình của dân tộc trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và chuyển đổi số. Những mục tiêu mà Nghị quyết đề ra rất cao cả nhưng hoàn toàn khả thi, bởi chúng được xây dựng trên nền tảng thành tựu và quyết tâm chính trị vững chắc. Chưa bao giờ khát vọng khoa học công nghệ lại được đặt ở tầm chiến lược như hiện nay: khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải thực sự trở thành động lực trọng tâm cho phát triển đất nước.

Điều đó đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, trong đó Quốc hội và trực tiếp là Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường giữ vai trò “người gác cửa” tin cậy, bảo đảm cho các chủ trương lớn về phát triển khoa học và chuyển đổi số được thể chế hóa đầy đủ, kịp thời.

Tự hào về truyền thống hơn bốn thập kỷ, các thế hệ đảng viên, cán bộ Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường hôm nay đang tiếp bước cha anh, mang trong mình khát vọng cống hiến mãnh liệt cho Tổ quốc.

Ngọn lửa đam mê khoa học và tinh thần cách mạng vẫn cháy sáng, thôi thúc mỗi người không ngừng nỗ lực, đổi mới, sáng tạo. Từ nền móng vững chắc do các bậc tiền bối dựng xây, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã sẵn sàng cho những bước tiến đột phá trong kỷ nguyên số.

Với quyết tâm biến chủ trương của Đảng thành hiện thực, với sự đồng lòng của tập thể, dưới sự lãnh đạo của Đảng ủy Ủy ban, chúng ta có cơ sở để tin tưởng rằng, những hoài bão lớn lao - xây dựng một nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng dựa trên nền tảng khoa học công nghệ tiên tiến - hoàn toàn có thể trở thành hiện thực trong tương lai gần. Đó cũng chính là dấu ấn mà Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường mong muốn để lại trong nhiệm kỳ 2025 - 2030, xứng đáng với niềm tin của Đảng, Nhà nước và Nhân dân.

TS. Trần Văn Khải - Phó Bí thư Đảng ủy, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường