Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong phát hiện sớm và can thiệp kịp thời tổ chức tín dụng yếu kém

Từ nguồn vốn được cấp ban đầu là 1.000 tỷ đồng, đến hết tháng 6/2024, tổng nguồn vốn của BHTGVN đạt hơn 117 nghìn tỷ đồng, tăng gần 15% so với cùng kỳ năm 2023 và tăng hơn 7% so với thời điểm 31/12/2023. Đây là nguồn lực để sẵn sàng chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền khi cần thiết và tham gia có hiệu quả vào quá trình cơ cấu lại hệ thống các TCTD thông qua hoạt động hỗ trợ tài chính.

Khuôn khổ pháp lý cho hoạt động và vai trò của BHTGVN ngày càng được hoàn thiện. Bên cạnh Luật Bảo hiểm tiền gửi ban hành năm 2012, chức năng nhiệm vụ của BHTGVN còn được quy định tại Luật Các TCTD. Luật Các TCTD năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 với nhiều nội dung mới tích cực, được đánh giá sẽ góp phần đảm bảo hoạt động tài chính của các TCTD phát triển lành mạnh, ổn định; trong đó có quy định về can thiệp sớm các TCTD yếu kém được bổ sung thành một chương riêng. Các quy định này được phát triển từ quy định trước đây cùng với việc nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng sau hơn 05 năm (từ năm 2018 đến nay).

Cụ thể, Luật Các TCTD 2024 sửa đổi, bổ sung trường hợp phải thực hiện can thiệp sớm; đồng thời, quy định những yêu cầu, phương án cụ thể cho các TCTD áp dụng trong thời kỳ được can thiệp. Quy định này được kỳ vọng sẽ góp phần ổn định hoạt động của các TCTD nói riêng và quá trình cơ cấu lại TCTD nói chung. Đây cũng là công cụ hỗ trợ NHNN Việt Nam và các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc quản lý các TCTD cũng như thị trường tài chính. Tuy nhiên, các cơ quan ban, ngành cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn nội dung này để sớm thực thi trong thực tế.

Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời

Theo kinh nghiệm quốc tế, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các ngân hàng yếu kém là rất quan trọng cho hoạt động hiệu quả và ổn định của hệ thống BHTG. Quá trình này giúp tổ chức BHTG chuẩn bị kỹ lưỡng cho sự cố đổ vỡ ngân hàng thông qua việc tích lũy và phân bổ tài chính, nhân lực và các nguồn lực cần thiết khác để thực hiện chi trả cho người gửi tiền, hoặc thỏa thuận việc chuyển tiền gửi như một phần của giao dịch mua lại và tiếp nhận khi xảy ra sự cố. Việc can thiệp kịp thời ở giai đoạn đầu có thể làm giảm khả năng phải xử lý ngân hàng, góp phần duy trì sự ổn định hệ thống và niềm tin công chúng, bảo vệ người gửi tiền tốt hơn và giảm thiểu thiệt hại cho quỹ BHTG.

Tại Việt Nam, khi phát hiện TCTD thuộc trường hợp can thiệp sớm, NHNN có văn bản gửi TCTD, trong đó nêu rõ các yêu cầu, hạn chế đối với TCTD này, bao gồm cả việc xây dựng, cập nhật phương án khắc phục để sớm xử lý các yếu kém phát sinh trong hoạt động của TCTD. BHTGVN hỗ trợ NHNN quá trình phát hiện sớm và can thiệp kịp thời thông qua việc giám sát từ xa, kiểm tra tại chỗ và tham gia vào quá trình kiểm soát đặc biệt. Tùy theo thực trạng, tính chất, mức độ rủi ro của tình trạng cần can thiệp sớm của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, BHTGVN có thể tham gia một hoặc một số các biện pháp can thiệp sớm: Phối hợp xây dựng phương án chi trả tiền gửi; cho vay đặc biệt để hỗ trợ thanh khoản khi TCTD có nguy cơ mất khả năng chi trả hoặc lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả, đe dọa sự ổn định của hệ thống; hỗ trợ thực hiện phương án khắc phục, phương án hỗ trợ trước kiểm soát đặc biệt, phương án chuyển giao bắt buộc…

Đồng bộ cơ sở pháp lý về can thiệp sớm

Luật Các TCTD năm 2024 nâng tầm vị trí, trao trách nhiệm hơn nữa của BHTGVN trong can thiệp sớm và xử lý TCTD yếu kém; để BHTGVN tiếp tục phát huy vai trò trong bối cảnh tái cơ cấu các TCTD và xử lý nợ xấu giai đoạn 2021-2025. Đây cũng là tiền đề quan trọng và tiếp nối cho quá trình sửa đổi Luật BHTG, nhằm đảm bảo đồng bộ, thống nhất với các quy định tại Luật Các TCTD. Trong đó, định hướng rõ ràng việc sử dụng công cụ BHTG vào quá trình can thiệp sớm thông qua việc quy định rõ về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG; bổ sung quyền hạn cho BHTGVN tham gia tái cơ cấu, xử lý QTDND yếu kém... một cách cụ thể hơn.

Về phía BHTGVN, việc sửa đổi Luật BHTG là một trong những nhiệm vụ quan trọng được đặt ra tại Chiến lược phát triển BHTG đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trong đó, xác định sửa đổi, bổ sung Luật BHTG sẽ bao gồm việc nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm tra, giám sát, cảnh báo sớm; quy định về quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTG trong hỗ trợ chức năng kiểm tra, giám sát của NHNN đối với quỹ tín dụng nhân dân.

Cụ thể, BHTGVN cần nâng cao hiệu quả phối hợp, cung cấp thông tin với NHNN và các cơ quan có liên quan; xây dựng hệ thống thông tin, dữ liệu đầy đủ, đồng bộ đảm bảo nguồn thông tin đầy đủ, đáng tin cậy; thường xuyên đánh giá thực trạng của các tổ chức tham gia BHTG để dự báo trước khả năng chi trả bảo hiểm và có kế hoạch xây dựng các nguồn thu nếu tổ chức tham gia BHTG lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản.

Ngoài ra, BHTGVN cần nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm tra, giám sát, cảnh báo sớm thông qua thực hiện kiểm tra chuyên sâu về tiền gửi được bảo hiểm tại 100% tổ chức tham gia BHTG yếu kém theo kết quả giám sát; hoàn thiện các phương pháp giám sát rủi ro và bộ chỉ tiêu giám sát, chú trọng phát hiện, cảnh báo sớm những rủi ro tiềm ẩn đối với tổ chức tham gia BHTG, để phù hợp với sự phát triển của thị trường và yêu cầu của NHNN trong từng thời kỳ đối với giai đoạn 2025 - 2030; ứng dụng các mô hình giám sát tiên tiến nhằm đảm bảo các tổ chức tham gia BHTG tuân thủ các quy định của pháp luật về tiền gửi được bảo hiểm, phát hiện, cảnh báo sớm những rủi ro tiềm ẩn đối với tổ chức tham gia BHTG nhằm bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích của người gửi tiền.

Bên cạnh đó, BHTGVN tham gia, phối hợp chặt chẽ với NHNN trong quá trình kiểm soát đặc biệt đối với các tổ chức tham gia BHTG yếu kém, nhằm đảm bảo quyền lợi của người gửi tiền; triển khai chức năng, nhiệm vụ được quy định tại Luật Các TCTD năm 2024; xây dựng đề án áp dụng bổ sung các biện pháp và hình thức xử lý tổ chức tham gia BHTG yếu kém theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế và điều kiện thực tế tại Việt Nam.

Trong thời gian tới, tăng cường hiệu quả chi trả bảo BHTG và thanh lý tài sản thông qua nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật BHTG nhằm đảm bảo ngăn chặn tình trạng trục lợi BHTG, nâng cao trách nhiệm phối hợp giữa BHTGVN và các cơ quan liên quan; tạo hành lang pháp lý để BHTGVN tham gia thanh lý tài sản của tổ chức tham gia BHTG nhằm tối đa hóa giá trị thu hồi; xây dựng kế hoạch dự phòng và diễn tập chi trả cho từng loại hình tổ chức tham gia BHTG; xây dựng sổ tay chi trả đối với từng loại hình tổ chức tham gia BHTG nhằm chuẩn hóa quy trình chi trả, đa dạng hóa các hình thức chi trả, áp dụng công nghệ thông tin vào quá trình chi trả nhằm rút ngắn thời gian chi trả thực tế cho người gửi tiền.

HG