Vẫn còn 'khoảng trống' trong quản lý tuân thủ thuế

Toàn cảnh Hội thảo “Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế – Xây dựng kỷ nguyên hùng cường”. Ảnh: Hải Nguyễn.

Thách thức trong nâng cao tuân thủ thuế của hộ kinh doanh

Phát biểu tại Hội thảo “Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế - xây dựng kỷ nguyên hùng cường” do báo Lao Động phối hợp cùng Cục Thuế (Bộ Tài chính) và VCCI tổ chức chiều 23/10, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, khu vực hộ kinh doanh cá thể (đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, kinh doanh trực tuyến) vẫn là nhóm còn nhiều thách thức trong nâng cao tuân thủ tự nguyện.

Theo ông Mai Sơn, phần đông hộ cá thể là những người kinh doanh nhỏ lẻ, lớn tuổi, ít có thói quen ghi chép sổ sách kế toán và ngại tiếp cận thủ tục hành chính, nhất là thủ tục điện tử.

“Qua đối thoại, chúng tôi nhận thấy, họ rất băn khoăn khi phải minh bạch doanh thu, sử dụng hóa đơn điện tử, ghi chép sổ sách đầy đủ. Nhiều người lo rằng minh bạch doanh thu đồng nghĩa với việc bị ‘nhìn thấy’ toàn bộ hoạt động, dễ bị kiểm tra”, ông Mai Sơn cho biết. Thực tế, thói quen của người tiêu dùng “không lấy hóa đơn” càng khiến hộ kinh doanh chưa thấy động lực phải xuất hóa đơn theo quy định.

“Ngành Thuế hiểu rằng đa số hộ kinh doanh này muốn tuân thủ nhưng còn hạn chế về kiến thức, kỹ năng và tâm lý e dè. Đây là nhóm rất cần được tiếp tục hỗ trợ, hướng dẫn tận tình,‘cầm tay chỉ việc’ để họ yên tâm đồng hành cùng cơ quan Thuế trong lộ trình minh bạch, hiện đại hóa,” ông Mai Sơn chia sẻ.

Tuy nhiên, cũng có một bộ phận nhỏ người nộp thuế cố tình vi phạm pháp luật thuế như: Kê khai gian dối, trốn thuế, mua bán hóa đơn bất hợp pháp hoặc cấu kết vi phạm. “Nhóm này tuy nhỏ nhưng tác động rất lớn, nếu không phát hiện, xử lý nghiêm sẽ làm suy giảm tính công bằng, minh bạch của pháp luật, cũng như lòng tin và sự đồng thuận trong xã hội”, đại diện Cục Thuế cho biết.

Theo ông Mai Sơn, ngành Thuế đã và đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để phát hiện, điều tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, kể cả khởi tố hình sự với “nguyên tắc là không khoan nhượng với hành vi gian lận và không có vùng cấm trong xử lý vi phạm”.

Củng cố niềm tin và tăng tuân thủ tự nguyện

Toàn cảnh Hội thảo chiều 23/10.

Đánh giá bối cảnh mới, ông Mai Sơn cho rằng, ngành Thuế đang đứng trước nhiều yêu cầu và thách thức lớn về áp lực tăng thu ngân sách; sự xuất hiện của các loại hình kinh doanh mới như thương mại điện tử, kinh tế số, kinh doanh xuyên biên giới, cùng yêu cầu đổi mới phương thức quản lý dựa trên công nghệ cao và dữ liệu lớn. “Trước những yêu cầu đó, ngành Thuế xác định các định hướng, giải pháp trọng tâm để củng cố niềm tin xã hội và nâng cao tuân thủ tự nguyện”, Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết.

Theo đó, ngành Thuế tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật thuế theo hướng minh bạch, đơn giản, dễ hiểu, tạo thuận lợi cho người nộp thuế; rà soát, cải cách sẽ gắn với mục tiêu tăng hiệu lực, hiệu quả, phù hợp thông lệ quốc tế và thúc đẩy chuyển đổi số.

Bên cạnh đó là tăng cường chuyển đổi số, hiện đại hóa quản lý thuế gắn với dữ liệu lớn. Ngành Thuế đang xây dựng hệ sinh thái dữ liệu liên thông giữa cơ quan thuế và các bộ, ngành để hình thành hệ thống quản lý thuế mở, giúp người nộp thuế không phải cung cấp trùng lặp thông tin, đồng thời tạo tâm lý “cơ quan Thuế biết hết rồi”, khuyến khích kê khai chính xác ngay từ đầu.

Các quy trình đăng ký, kê khai, nộp, hoàn thuế, thanh tra sẽ được tích hợp thông suốt; đồng thời áp dụng hệ thống công nghệ thông tin thế hệ mới – “xương sống” của quản lý thuế điện tử thông minh, cho phép xử lý tập trung, ra quyết định dựa trên dữ liệu và quản lý rủi ro.

Với người mới khởi nghiệp hoặc hộ cá thể, ngành Thuế sẽ tổ chức hỗ trợ “cầm tay chỉ việc”, cung cấp cẩm nang, video hướng dẫn, ứng dụng chatbot AI để người nộp thuế có thể tra cứu, kê khai, nộp thuế dễ dàng và chính xác.

Bà Bùi Thị Trang, Giám đốc Khối Giải pháp Bán lẻ, Công ty Cổ phần MISA.

Trong quá trình đồng hành cùng hộ kinh doanh, bà Bùi Thị Trang, Giám đốc Khối Giải pháp Bán lẻ, Công ty Cổ phần MISA cho rằng: “Để hộ kinh doanh có thể tự giác thực hiện nghĩa vụ thuế, điều quan trọng, họ phải hiểu rõ mình cần làm gì? việc đó phải dễ thực hiện; đồng thời biết được lợi ích khi làm đúng và rủi ro khi làm sai. Công nghệ chính là yếu tố giúp hộ kinh doanh có thể dễ dàng tuân thủ nghĩa vụ thuế”.

MISA đã thiết kế lại các giải pháp phần mềm, hướng đến việc đơn giản hóa và tích hợp toàn trình. "Trước đây, các nghiệp vụ như kê khai thuế, lập hóa đơn, ghi sổ kế toán thường rời rạc, gây khó khăn cho người sử dụng. Giờ đây, trên nền tảng của Công ty, hộ kinh doanh có thể thực hiện toàn bộ quy trình ngay trên một ứng dụng: từ bán hàng, xuất hóa đơn, đến khi đến kỳ kê khai, hệ thống sẽ tự động nhắc nhở và tổng hợp dữ liệu đầu vào – đầu ra để hình thành tờ khai thuế. Sau đó, phần mềm còn gợi ý ghi sổ kế toán theo đúng quy định của Nhà nước", bà Bùi Thị Trang chia sẻ.

Phía đơn vị này cho rằng, việc liên thông dữ liệu và tự động hóa các bước này giúp hộ kinh doanh không bị quên, không bị sót nghiệp vụ, giảm thao tác thủ công, đặc biệt là cảm thấy việc tuân thủ thuế trở nên dễ dàng hơn.

Quản lý rủi ro tuân thủ

Phát biểu tại Hội thảo, ông Frank Van Brunschot, chuyên gia kinh tế cao cấp, Vụ Tài khóa, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) – cho rằng tỷ lệ thuế trên GDP của Việt Nam đạt 13,1% năm 2024, thấp hơn ngưỡng khuyến nghị tối thiểu 15 - 16% của IMF để đảm bảo tăng trưởng bền vững. Trong bối cảnh không gian tài khóa toàn cầu thu hẹp, việc tăng thuế suất trở nên khó khả thi, nên giải pháp chiến lược của Việt Nam là tăng cường quản lý rủi ro tuân thủ nhằm huy động hiệu quả nguồn thu nội địa.

Theo ông Brunschot, quản lý rủi ro tuân thủ không chỉ là một công cụ kỹ thuật mà là phương thức tiếp cận chiến lược giúp cơ quan thuế phân bổ nguồn lực thông minh hơn, nhắm đúng nhóm rủi ro cao và củng cố lòng tin của người nộp thuế. Nhiều quốc gia từ Úc đến Albania, Ba Lan hay Philippines đã áp dụng mô hình này để tăng thu hiệu quả, giảm chi phí hành chính và nâng cao mức độ hài lòng của người nộp thuế.

“Quản lý rủi ro tuân thủ là hành trình bắt đầu từ dữ liệu, nhưng không cần chờ sự hoàn hảo. Điều quan trọng là bắt đầu sớm, học hỏi dần và gắn kết quản lý rủi ro vào thể chế”, ông Frank Van Brunschot cho biết.

Theo đại diện IMF, các bước hành động Việt Nam có thể thực hiện ngay bao gồm: Mở rộng quản lý rủi ro ra ngoài lĩnh vực thí điểm du lịch; đầu tư vào hệ thống dữ liệu tích hợp, đặc biệt là dữ liệu bên thứ ba; và xây dựng văn hóa tư duy dựa trên rủi ro trong toàn hệ thống thuế.

Ông Brunschot nhấn mạnh, Việt Nam đang có vị thế thuận lợi để dẫn đầu trong cải cách này. Việc tái cơ cấu hệ thống thuế và triển khai kế hoạch thí điểm quản lý tuân thủ trong lĩnh vực du lịch là những bước tiến quan trọng. Song, điều cốt lõi là phải xây dựng “một hệ thống thuế công bằng – nơi người tuân thủ không bị thiệt thòi so với người trốn tránh nghĩa vụ”.

Ông Noguchi Daisuke, Cố vấn trưởng Dự án Thuế JICA.

Ở góc nhìn tương đồng, ông Noguchi Daisuke, Cố vấn trưởng Dự án Thuế JICA cho rằng, kinh nghiệm của Nhật Bản cho thấy “niềm tin là nhân tố quyết định để duy trì tuân thủ tự nguyện”. Nhật Bản đã hình thành văn hóa tự giác kê khai – tự nộp thuế trên nền tảng pháp lý vững chắc, song song với giáo dục thuế, minh bạch hóa quy trình và phát triển mạng lưới đại lý tư vấn hỗ trợ người nộp thuế.

Theo ông Noguchi, Việt Nam đang đi đúng hướng khi đẩy mạnh chuyển đổi số và hoàn thiện các hệ thống như hóa đơn điện tử, e-Tax Mobile và cổng thông tin cho nhà cung cấp nước ngoài. Tuy nhiên, để tăng tính tự giác, cần hỗ trợ nhiều hơn cho khu vực doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể – nhóm dễ gặp rủi ro trong kê khai, ghi sổ và tiếp cận công nghệ. “Mỗi sai sót nhỏ trong khai báo có thể khiến họ mất niềm tin vào hệ thống, vì vậy cơ quan Thuế cần hướng dẫn rõ ràng và phản hồi kịp thời”, Cố vấn trưởng Dự án Thuế JICA nhấn mạnh.

Minh Phương/Báo Tin tức và Dân tộc